Khoản 1 Điều 159 Bộ luật Tố tụng Dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011 qui định: “Thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự là thời hạn mà chủ thể được quyền khởi kiện để yêu cầu tòa án giải quyết vụ án dân sự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm; nếu thời hạn đó kết thúc thì mất quyền khởi kiện, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác”. Việc qui định thời hiệu khởi kiện là rất cần thiết nhằm đảm bảo trật tự xã hội, đảm bảo quyền được bảo vệ an toàn của con người; điều này cũng phù hợp với luật pháp quốc tế. Nếu hết thời hiệu khởi kiện thì chủ thể có quyền khởi kiện mất quyền khởi kiện, nghĩa là Tòa án sẽ không thụ lý giải quyết vụ án đó.

Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011 cũng qui định trong thời hạn 05 ngày làm việc sau khi nhận đơn thì Tòa án sẽ xử lý đơn, trả lời cho người khởi kiện: Hoặc là thụ lý vụ án, hoặc là trả lại đơn khởi kiện (theo Điều 168 Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011) hoặc là yêu cầu sửa chữa, bổ sung đơn khởi kiện (theo Điều 169 Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011). So với Bộ luật Tố tụng dân sự cũ, Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011 đã bãi bỏ qui định trả lại đơn khởi kiện với lý do hết thời hiệu khởi kiện, cũng như không có qui định việc sửa chữa, bổ sung đơn khởi kiện, trong trường hợp này thì đồng nghĩa với việc Tòa án phải thụ lý giải quyết các tranh chấp đã hết thời hiệu khởi kiện, các tranh chấp mà chủ thể có quyền đã mất quyền khởi kiện. Rõ ràng việc qui định thời hiệu khởi kiện và thụ lý các tranh chấp đã hết thời hiệu khởi kiện đã “vô tình” mâu thuẫn nhau. Bởi lẽ, vô hình chung, Tòa án phải thụ lý tất cả các tranh chấp hết thời hiệu khởi kiện, điều này có nghĩa các chủ thể được quyền khởi kiện đều có quyền khởi kiện khi thời hiệu khởi kiện đã hết, chứ không phải mất quyền khởi kiện như khoản 1 Điều 159 Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011 đã qui định nữa.

Mặc dù, khoản 1 Điều 159 Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011 cũng có qui định trường hợp ngoại lệ đối với thời hiệu khởi kiện “trừ trường hợp pháp luật có qui định khác” nhưng việc qui định này là qui định về thời hiệu khởi kiện (qui định về thời hạn để khởi kiện), chứ không phải qui định về việc còn quyền khởi kiện hay mất quyền khởi kiện. Nghĩa là, không phải trường hợp loại trừ nếu pháp luật có qui định thụ lý các tranh chấp đã hết thời hiệu khởi kiện (pháp luật có qui định khác) là phải tuân theo qui định đó. ở đây, được hiểu là trường hợp loại trừ, trong trường hợp bắt đầu lại thời hiệu khởi kiện theo qui định tại Điều 162 Bộ luật Dân sự:

“1. Thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự bắt đầu lại trong trường hợp sau đây:

a) Bên có nghĩa vụ đã thừa nhận một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ của mình đối với người khởi kiện;

b) Bên có nghĩa vụ thực hiện xong một phần nghĩa vụ của mình đối với người khởi kiện;

c) Các bên đã tự hoà giải với nhau.

2. Thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự bắt đầu lại kể từ ngày tiếp theo sau ngày xảy ra sự kiện quy định tại khoản 1 Điều này”.

Ngoài ra, “trừ trường hợp pháp luật có qui định khác” theo khoản 1 Điều 159 Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011 cũng được hiểu là loại trừ các trường hợp không tính thời hiệu khởi kiện.

Do đó, định nghĩa và qui định về thời hiệu khởi kiện như Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011 là chưa chính xác, chưa phù hợp với thực tiễn áp dụng pháp luật. Mặt khác, nếu tòa án phải thụ lý các tranh chấp đã hết thời hiệu khởi kiện là “vô tình” mâu thuẫn với các qui định pháp luật khác, làm cản trở các qui định của pháp luật chuyên ngành khác. Cụ thể như:

Điều 74 và Điều 75 Luật Thi hành án dân sự có qui định:

“Điều 74. Cưỡng chế đối với tài sản thuộc sở hữu chung

1. Trước khi cưỡng chế đối với tài sản thuộc sở hữu chung của người phải thi hành án với người khác, kể cả quyền sử dụng đất, chấp hành viên phải thông báo cho chủ sở hữu chung biết việc cưỡng chế.

Chủ sở hữu chung có quyền khởi kiện yêu cầu toà án xác định phần sở hữu của họ đối với tài sản chung. Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày nhận được thông báo, nếu chủ sở hữu chung không khởi kiện thì người được thi hành án hoặc chấp hành viên có quyền yêu cầu toà án xác định phần sở hữu của người phải thi hành án trong khối tài sản chung để bảo đảm thi hành án.

Đối với tài sản thuộc quyền sở hữu chung của vợ, chồng thì chấp hành viên xác định phần sở hữu của vợ, chồng theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình và thông báo cho vợ, chồng biết. Trường hợp vợ hoặc chồng không đồng ý thì có quyền khởi kiện yêu cầu toà án phân chia tài sản chung trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày phần sở hữu được chấp hành viên xác định. Hết thời hạn trên, đương sự không khởi kiện thì chấp hành viên tiến hành xử lý tài sản và thanh toán lại cho vợ hoặc chồng của người phải thi hành án giá trị phần tài sản thuộc quyền sở hữu của họ.

2. Tài sản kê biên thuộc sở hữu chung đã xác định được phần sở hữu của các chủ sở hữu chung được xử lý như sau:

a) Đối với tài sản chung có thể chia được thì chấp hành viên áp dụng biện pháp cưỡng chế phần tài sản tương ứng với phần sở hữu của người phải thi hành án;

b) Đối với tài sản chung không thể chia được hoặc nếu việc phân chia làm giảm đáng kể giá trị của tài sản thì chấp hành viên có thể áp dụng biện pháp cưỡng chế đối với toàn bộ tài sản và thanh toán lại cho chủ sở hữu chung còn lại giá trị phần tài sản thuộc quyền sở hữu của họ.

3. Khi bán tài sản chung, chủ sở hữu chung được quyền ưu tiên mua tài sản.

Điều 75. Xử lý đối với tài sản khi cưỡng chế có tranh chấp

Trường hợp cưỡng chế đối với tài sản của người phải thi hành án mà có tranh chấp với người khác thì chấp hành viên tiến hành cưỡng chế và yêu cầu đương sự, người có tranh chấp khởi kiện tại toà án hoặc đề nghị cơ quan có thẩm quyền giải quyết. Chấp hành viên xử lý tài sản đã kê biên theo quyết định của toà án, cơ quan có thẩm quyền.

Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày chấp hành viên yêu cầu mà đương sự, người có tranh chấp không khởi kiện tại toà án hoặc đề nghị cơ quan có thẩm quyền giải quyết thì tài sản được xử lý để thi hành án theo quy định của Luật này”.

Thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự là thời hạn mà chủ thể được quyền khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án dân sự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm. Nên việc qui định thời hạn 30 ngày để các chủ thể có quyền thực hiện quyền khởi kiện được qui định tại các Điều 74, 75 Luật Thi hành án dân sự chính là thời hiệu khởi kiện theo pháp luật chuyên ngành, điều này phù hợp với Điều 159 Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011.

Ngoài ra, Thông tư liên tịch 14/2010/TTLT-BTP-TANDTC-VKSNDTC hướng dẫn về thủ tục thi hành án dân sự và phối hợp liên ngành trong thi hành án dân sự cũng có hướng dẫn: “Hết thời hạn 30 ngày, kể từ ngày thông báo mà không có người khởi kiện thì cơ quan thi hành án xử lý tài sản theo quy định của pháp luật, trường hợp có người khởi kiện thì cơ quan thi hành án chỉ xử lý tài sản khi có bản án, quyết định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật”. Về nguyên tắc, nếu tòa án thụ lý các tranh chấp liên quan đến tài sản kê biên có tranh chấp thì cơ quan thi hành án dân sự sẽ hoãn việc thi hành án theo điểm d khoản 1 Điều 48 Luật Thi hành án dân sự và chỉ giải quyết lại khi nào vụ án tranh chấp về tài sản kê biên được giải quyết xong. Do vậy, nếu hết thời hạn 30 ngày, đương sự không khởi kiện thì cơ quan thi hành án dân sự sẽ làm thủ tục tiếp theo như thẩm định giá, bán đấu giá tài sản. Việc xác định trong thời hạn qui định luật định theo pháp luật thi hành án dân sự có ý nghĩa rất quan trọng để xác định hướng tác nghiệp tiếp theo đối với các chấp hành viên, nó góp phần tạo ra các quyết định chính xác và đúng pháp luật.

Tuy nhiên, nếu các đương sự tranh chấp không thực hiện quyền khởi kiện để giải quyết tranh chấp trong thời hạn qui định của cơ quan thi hành án dân sự, mà đợi tới khi cơ quan thi hành án dân sự tiến hành các thủ tục thẩm định giá, bán đấu giá mới khởi kiện tranh chấp tài sản kê biên và căn cứ vào qui định: “Phải thụ lý các tranh chấp hết thời hiệu khởi kiện” thì về nguyên tắc Tòa án vẫn phải thụ lý tranh chấp này. Nhưng việc đương sự thực hiện quyền khởi kiện ngoài thời hạn qui định sẽ gây khó khăn, cản trở cho cơ quan thi hành án, có thể gây tốn kém chi phí thẩm định giá, bán đấu giá tài sản,.. nếu tài sản kê biên có thay đổi vì phán quyết của Tòa án. Thậm chí, nếu các đương sự tranh chấp về tài sản kê biên đợi đến khi bán đấu giá hoàn thành, đang chờ thủ tục giao tài sản mới thực hiện việc khởi kiện thì Tòa án vẫn phải thụ lý giải quyết vụ án và sau đó phán quyết của Tòa án làm thay đổi tài sản kê biên, thay đổi chủ sở hữu của tài sản kê biên…, thì sẽ mang lại những hệ quả khó khắc phục và giải quyết.

Do phán quyết của Tòa án, nên tài sản kê biên bị thay đổi, buộc cơ quan thi hành án phải tiến hành lại thủ tục kê biên, thẩm định giá, bán đấu giá, làm tốn kém chi phí.

Sở dĩ, có qui định “phải thụ lý các tranh chấp hết thời hiệu khởi kiện” là do các nhà làm luật cho rằng: “Dân sự cốt ở hai bên”, đảm bảo quyền tự định đoạt, cũng như quyền khởi kiện của của công dân khi quyền lợi của mình bị xâm phạm. Nếu, vì lý do hết thời hiệu khởi kiện mà trả lại đơn khởi kiện, không thụ lý vụ án là thiệt thòi cho người nộp đơn, tước đi quyền khởi kiện của đương sự. Mặt khác, nó cũng phù hợp với quy định của Bộ luật Dân sự về việc bắt đầu lại thời hiệu khởi kiện (bên có nghĩa vụ đã thừa nhận một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ đối với người khởi kiện; bên có nghĩa vụ đã thực hiện xong một phần nghĩa vụ đối với người khởi kiện; các bên đã tự hòa giải với nhau).

Theo quan điểm trên, dù tranh chấp đã hết thời hiệu khởi kiện, Tòa án vẫn phải thụ lý đơn khởi kiện, sau đó xem xét vụ việc có thể bắt đầu lại thời hiệu khởi kiện theo quy định của Bộ luật Dân sự hay không.

Vấn đề là Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2011 cũng có quy định Tòa án đình chỉ giải quyết vụ án với lý do hết thời hiệu khởi kiện (Điều 192). Cho đến nay, chưa có hướng dẫn rằng tới thời điểm nào sau khi thụ lý vụ kiện, thì thẩm phán ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án.

Giả sử sau khi thụ lý, thẩm phán không triệu tập bị đơn lên làm việc mà lại ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án ngay, thì điều này chỉ gây phiền phức cho người khởi kiện và gây tốn kém chi phí của người khởi kiện, chưa kể là làm cho lượng án phải thụ lý giải quyết của Tòa án ngày một tăng lên do phải thụ lý giải quyết các tranh chấp hết thời hiệu khởi kiện.

Vì vậy, qui định thụ lý các tranh chấp đã hết thời hiệu khởi kiện là chưa thật sự phù hợp với thực tiễn hiện nay, vì nó làm phát sinh nhiều vụ việc, làm tốn kém chi phí của xã hội, nhưng hiệu quả lại rất ít và không như mong muốn của các nhà làm luật, vì nếu bị đơn biết được qui định đình chỉ giải quyết vụ án khi hết thời hiệu khởi kiện, thì họ cũng “không dại” gì thừa nhận để bắt đầu lại thời hiệu khởi kiện; để mặc tòa triệu tập và đình chỉ giải quyết vụ án. Bởi vì đó là quyền an toàn của họ, họ được quyền sử dụng quyền đó để “đối phó” bảo vệ cho họ. Cho nên, việc qui định thụ lý các tranh chấp đã hết thời hiệu khởi kiện, để rồi sau đó đình chỉ giải quyết vụ án cũng vì chính lý do này là không cần thiết

Huỳnh Minh Khánh

Tòa án nhân dân huyện Cái Bè, Tiền Giang

Ở Việt Nam, hoạt động chứng thực do cơ quan hành chính nhà nước thực hiện, nhằm xác nhận tính hợp pháp, xác thực của hợp đồng, giao dịch; tính xác thực của bản sao từ bản chính, của chữ ký cá nhân trong các giấy tờ, văn bản. Hoạt động chứng thực là một dịch vụ hành chính công. Thông qua hoạt động chứng thực, Nhà nước cung cấp dịch vụ đảm bảo sự an toàn pháp lý cho các hợp đồng, giao dịch; tạo độ tin cậy pháp lý cho các giấy tờ, văn bản phục vụ cho việc thực hiện các quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.

Thực hiện chủ trương tách bạch công tác công chứng và chứng thực theo Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp, ngày 29/11/2006, Quốc hội đã thông qua Luật Công chứng và ngày 18/5/2007, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 79/2007/NĐ-CP về cấp bản sao từ sổ gốc, chứng thực bản sao từ bản chính, chứng thực chữ ký. Từ thời điểm này, cơ sở pháp lý của hai hoạt động công chứng và chứng thực đã có sự tách bạch rõ ràng. Hoạt động công chứng được thực hiện theo quy định của Luật Công chứng và các văn bản hướng dẫn thi hành, còn hoạt động chứng thực được thực hiện theo quy định của Nghị định số 75/2000/NĐ-CP ngày 8/12/2000 của Chính phủ về công chứng, chứng thực và Nghị định số 79/2007/NĐ-CP ngày 18/5/2007 về cấp bản sao từ sổ gốc, chứng thực bản sao từ bản chính, chứng thực chữ ký và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Đến nay, sau 13 năm thi hành Nghị định số 75/2000/NĐ-CP và 6 năm thi hành Nghị định số 79/2007/NĐ-CP, hoạt động chứng thực đã đi vào nề nếp và có những đóng góp tích cực trong việc đáp ứng yêu cầu chứng thực của cơ quan, tổ chức, cá nhân, góp phần phòng ngừa tranh chấp, vi phạm pháp luật, thúc đẩy sự phát triển của các giao dịch dân sự, kinh tế, thương mại… Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, hệ thống quy phạm pháp luật về chứng thực còn bộc lộ nhiều bất cập, chưa góp phần cải cách hành chính, gây khó khăn, phiền hà cho cơ quan, tổ chức, cá nhân. Điều này thể hiện cụ thể trên một số mặt như sau:

1. Cơ sở pháp lý của hoạt động chứng thực còn tản mạn, chắp vá, chưa thống nhất, đồng bộ

Hiện nay, việc chứng thực bản sao từ bản chính, chứng thực chữ ký được thực hiện theo quy định của Nghị định số 79/2007/NĐ-CP ngày 18/5/2007, Nghị định số 04/2012/NĐ-CP ngày 20/1/2012 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung Điều 5 của Nghị định số 79/2007/NĐ-CP, Nghị định số 06/2012/NĐ-CP ngày 2/2/2012 sửa đổi, bổ sung một số điều của các Nghị định về hộ tịch, hôn nhân gia đình và chứng thực; còn việc chứng thực hợp đồng, giao dịch vẫn được thực hiện theo quy định tại Nghị định số 75/2000/NĐ-CP (Nghị định đã hết phần hiệu lực liên quan đến hoạt động công chứng và chứng thực bản sao, chữ ký). Theo thống kê, hiện nay có tới 4 nghị định và 7 thông tư cùng điều chỉnh hoạt động chứng thực.

Tuy việc chứng thực hợp đồng, giao dịch vẫn được thực hiện theo quy định của Nghị định số 75/2000/NĐ-CP, nhưng cùng với sự ra đời của hàng loạt các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động chứng thực như Luật Đất đai năm 2003, Bộ luật Dân sự năm 2005, Luật Nhà ở năm 2005…, một số quy định về chứng thực hợp đồng, giao dịch của Nghị định số 75/2000/NĐ-CP đã lạc hậu, không còn phù hợp với tình hình thực tế. Điều này tạo ra tình trạng mâu thuẫn, chồng chéo trong cơ sở pháp lý của hoạt động chứng thực, gây khó khăn cho việc áp dụng pháp luật về chứng thực. Vì vậy, việc sớm xây dựng Luật Chứng thực để tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ cho hoạt động chứng thực là hết sức cần thiết.

2. Một số quy định về thẩm quyền, thủ tục chứng thực các việc cụ thể còn chưa phù hợp

– Về chứng thực bản sao:

Theo quy định của Nghị định số 04/2012/NĐ-CP, Phòng Tư pháp có thẩm quyền chứng thực bản sao từ bản chính giấy tờ, văn bản bằng tiếng Việt, tiếng nước ngoài và song ngữ, còn Ủy ban nhân dân cấp xã chỉ có thẩm quyền chứng thực bản sao từ bản chính giấy tờ, văn bản bằng tiếng Việt. Quy định này đã gây ra tình trạng quá tải tại các Phòng Tư pháp, bởi hiện nay, rất nhiều giấy tờ, văn bảnđược cấp dưới dạng song ngữ. Để giải quyết vấn đề này, việc phân định lại thẩm quyền chứng thực giữa Ủy ban nhân dân cấp huyện, cấp xã một cách hợp lý là rất cần thiết.

Hiện nay, quy định về chứng thực bản sao trong một số trường hợp còn chưa rõ ràng, dẫn đến tùy tiện khi áp dụng, cụ thể như: Đối với việc chứng thực bản sao từ bản chính đã hết hiệu lực pháp luật, chứng thực bản sao từ “phó bản”… do pháp luật chưa có quy định cụ thể có được chứng thực bản sao từ các giấy tờ thuộc trường hợp này hay không, do đó đã gây ra tình trạng không thống nhất khi áp dụng (có cơ quan vẫn tiếp nhận chứng thực bản sao từ những “bản chính” này, có cơ quan lại từ chối). Bên cạnh đó, đối với bản chính do cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài cấp có cần phải hợp pháp hóa lãnh sự trước khi chứng thực bản sao từ bản chính hay không; bản chính giấy tờ, văn bản bằng tiếng nước ngoài có cần phải dịch sang tiếng Việt trước khi thực hiện chứng thực bản sao hay không, hiện nay cũng chưa có quy định cụ thể.

Đặc biệt, tình trạng lạm dụng bản sao có chứng thực đang ngày càng trở nên phổ biến, gây phiền hà cho người dân, lãng phí cho xã hội. Kết quả thống kê số liệu chứng thực từ năm 2007 đến 31/3/2013 cho thấy, Ủy ban nhân dân cấp huyện, cấp xã trên toàn quốc đã chứng thực trên 395 triệu bản sao! Con số này cho thấy tình trạng lạm dụng bản sao có chứng thực đã trở nên đáng báo động. Mặc dù tại khoản 2 Điều 6 của Nghị định số 79/2007/NĐ-CP đã quy định cơ quan, tổ chức tiếp nhận bản sao không có chứng thực có quyền yêu cầu đương sự xuất trình bản chính để đối chiếu, song quy định này không phát huy được hiệu quả trên thực tế, do các cơ quan, tổ chức tiếp nhận hồ sơ không tự nguyện áp dụng quy định này. Do đó, cần có quy định chặt chẽ, cụ thể hơn về việc cơ quan, tổ chức tiếp nhận hồ sơ phải tự tổ chức đối chiếu bản sao với bản chính, không được yêu cầu nộp bản sao có chứng thực (trừ trường hợp bản sao được gửi qua hệ thống bưu chính) để khắc phục tình trạng này.

– Về chứng thực chữ ký:

Hiện nay, Nghị định số 79/2007/NĐ-CP chưa có quy định cụ thể về những trường hợp không được chứng thực chữ ký, nên tình trạng lợi dụng chứng thực chữ ký để hợp pháp hóa hợp đồng, giao dịch còn diễn ra phổ biến (tức là những việc về bản chất là hợp đồng, giao dịch, phải được chứng thực theo trình tự, thủ tục chứng thực hợp đồng, giao dịch, nhưng các bên đã lợi dụng, yêu cầu chứng thực theo thủ tục chứng thực chữ ký nhằm trốn tránh lệ phí chứng thực và đơn giản hóa thủ tục). Mặt khác, đối với trường hợp người yêu cầu chứng thực chữ ký mất năng lực hành vi dân sự hoặc văn bản yêu cầu chứng thực chữ ký có nội dung vi phạm pháp luật, trái đạo đức xã hội… người thực hiện chứng thực cũng không có cơ sở để từ chối. Do đó, để khắc phục tình trạng này, cần quy định cụ thể những trường hợp không được thực hiện chứng thực theo thủ tục chứng thực chữ ký để hạn chế tình trạng lợi dụng thủ tục chứng thực chữ ký cũng như tạo thuận lợi cho người thực hiện chứng thực khi thực hiện nhiệm vụ.

Bên cạnh đó, cũng do pháp luật chưa có quy định cụ thể về những trường hợp không được chứng thực chữ ký nên hiện nay việc chứng thực chữ ký chưa được áp dụng thống nhất, một số xác nhận hành chính như: Kê khai vốn, xác nhận hồ sơ vay vốn, xác nhận kê khai thu nhập, xác nhận hoàn cảnh gia đình…cũng được thực hiện chứng thực theo thủ tục chứng thực chữ ký. Vì vậy, cần xem xét phân định rõ những loại việc nào thì được chứng thực theo thủ tục chứng thực chữ ký, những loại việc nào cần được xác nhận theo trình tự, thủ tục riêng, tránh tình trạng lạm dụng thủ tục chứng thực chữ ký, đồng thời xác định rõ trách nhiệm của người xác nhận.

Mâu thuẫn giữa việc thực hiện Quyết định số 93/2007/QĐ-TTg ngày 22/6/2007 của Thủ tướng Chính phủ về việc thực hiện cơ chế một cửa, một cửa liên thông và nguyên tắc người yêu cầu chứng thực chữ ký phải ký trước mặt người thực hiện chứng thực theo quy định của Nghị định số 79/2007/NĐ-CP đã gây khó khăn cho các địa phương khi tổ chức thực hiện hoạt động chứng thực theo cơ chế “một cửa”, do đó, cần nghiên cứu quy định cho phép người yêu cầu chứng thực chữ ký ký trước mặt người tiếp nhận hồ sơ để giải quyết vướng mắc này.

– Về chứng thực hợp đồng, giao dịch:

Trên thực tế, việc giao cho Ủy ban nhân dân cấp huyện, cấp xã chứng thực hợp đồng, giao dịch còn tiềm ẩn nhiều rủi ro, do nhiều cán bộ chứng thực còn chưa được đào tạo chuyên ngành luật, mặt khác cán bộ chứng thực còn bị phân tán bởi công việc quản lý nhà nước, trong khi đó hợp đồng, giao dịch (đặc biệthợp đồng, giao dịch liên quan đến bất động sản) là loại việc phức tạp, có giá trị lớn, dễ nảy sinh tranh chấp, đòi hỏi sự chuyên nghiệp của người thực hiện chứng thực. Do đó, cần quy định tách bạch trình tự, thủ tục chứng thực và giá trị pháp lý của văn bản chứng thực với trình tự, thủ tục công chứng và giá trị pháp lý của văn bản công chứng, để người dân thực hiện quyền tự định đoạt và tự chịu trách nhiệm về quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

Đối với giấy ủy quyền, dù đây là loại việc đơn giản, nhưng do vẫn được coi là một loại giao dịch, nên theo quy định hiện hành phải được chứng thực tại Ủy ban nhân dân cấp huyện hoặc tổ chức hành nghề công chứng, gây phiền hà cho người dân. Vì vậy, để tạo thuận lợi cho người dân, những loại việc này cần được giao cho Uỷ ban nhân dân cấp xã thực hiện chứng thực theo thủ tục chứng thực giấy ủy quyền.

Như vậy, có thể thấy, bên cạnh những mặt tích cực, pháp luật về chứng thực còn bộc lộ một số điểm chưa phù hợp, đòi hỏi phải sớm được khắc phục để nâng cao chất lượng hoạt động chứng thực, góp phần cải cách hành chính, tạo môi trường pháp lý thuận lợi để người dân thực hiện các quyền, lợi ích hợp pháp của mình trong thời kỳ hội nhập hiện nay

Nguyễn Thị Thu Hương

Cưỡng chế thi hành án dân sự là một giai đoạn khó khăn, phức tạp nhất trong quá trình giải quyết việc thi hành án. Do đó, trình tự, thủ tục tiến hành phải hết sức chặt chẽ, đúng pháp luật, vì chỉ cần một sai sót nhỏ cũng có thể gây ra những hậu quả khó lường và có thể phải hủy bỏ toàn bộ quá trình tổ chức thi hành án.

Việc lập kế hoạch cưỡng chế theo quy định tại Điều 72 Luật Thi hành án dân sự hiện nay vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể về các trường hợp phải lập kế hoạch cưỡng chế và những trường hợp phải cưỡng chế ngay, không cần lập kế hoạch. Điều này đã dẫn đến bất cập là trong thực tế có các cách hiểu khác nhau về việc lập kế hoạch cưỡng chế thi hành án. Cách hiểu không thống nhất này không chỉ có ở cơ quan thi hành án dân sự, mà ngay cả Viện kiểm sát nhân dân cũng có những quan điểm khác nhau.

Từ những bất cập và các cách hiểu khác nhau về lập kế hoạch cưỡng chế, cần phải có những quy định hướng dẫn cụ thể để thi hành Điều 72 trong việc lập kế hoạch cưỡng chế một cách cụ thể, rõ ràng hơn và thống nhất cách hiểu, cách áp dụng giữa các cơ quan trong việc lập kế hoạch và phối hợp cưỡng chế thi hành án dân sự.

Để hiểu rõ hơn những bất cập trong quy định về việc lập kế hoạch cưỡng chế thi hành án dân sự và một số kiến nghị đề xuất, hướng dẫn quy định tại Điều 72 Luật Thi hành án dân sự và, bạn đọc có thể tham khảo thêm thông tin của bài viết: “Bất cập trong quy định về lập kế hoạch cưỡng chế thi hành án dân sự” của tác giả Hồ Quân Chính, được đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật – Số chuyên Thi hành án – Tháng 3/2014.

Hải Việt

Tạp chí Dân chủ và Pháp luật là cơ quan ngôn luận của Bộ Tư pháp, thực hiện chức năng thông tin và là diễn đàn nghiên cứu, trao đổi về khoa học pháp lý, thông tin lý luận, nghiệp vụ và thực tiễn trong xây dựng, thực hiện pháp luật và hoạt động tư pháp, góp phần tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, phục vụ yêu cầu quản lý nhà nước, đáp ứng nhu cầu của nhân dân về nghiên cứu, tìm hiểu pháp luật nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước bằng pháp luật, tăng cường pháp chế, phát huy dân chủ, thực hiện công bằng xã hội, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Vì vậy, yêu cầu và tiêu chí các bài viết đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật cần phải phù hợp với chức năng và nhiệm vụ của Tạp chí và phải thông qua một quy trình biên tập cụ thể, chặt chẽ và khoa học.

Tạp chí Dân chủ và Pháp luật là cơ quan ngôn luận của Bộ Tư pháp, thực hiện chức năng thông tin và là diễn đàn nghiên cứu, trao đổi về khoa học pháp lý, thông tin lý luận, nghiệp vụ và thực tiễn trong xây dựng, thực hiện pháp luật và hoạt động tư pháp, góp phần tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, phục vụ yêu cầu quản lý nhà nước, đáp ứng nhu cầu của nhân dân về nghiên cứu, tìm hiểu pháp luật nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước bằng pháp luật, tăng cường pháp chế, phát huy dân chủ, thực hiện công bằng xã hội, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Vì vậy, yêu cầu và tiêu chí các bài viết đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật cần phải phù hợp với chức năng và nhiệm vụ của Tạp chí và phải thông qua một quy trình biên tập cụ thể, chặt chẽ và khoa học.

1. Tiêu chí của các bài viết đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật

1.1. Yêu cầu về nội dung

Đối với bất kỳ tạp chí chuyên ngành nào,thì nhiệm vụ chủ yếu cũng là đi sâu nghiên cứu lý luận nghiệp vụ khoa học thuộc phạm vi hoạt động và chức năng nghiệp vụ chuyên ngành. Với vai trò là tạp chí của Ngành Tư pháp, bài viết đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật phải có nội dung liên quan đến hoạt động tư pháp và pháp luật. Cụ thể:

Một là,các bài viết cho chuyên mục Bình luận sự kiện chính trị – pháp lý

Các bài viết trong chuyên mục này lựa chọn những sự kiện pháp lý nổi bật trong tháng để trao đổi, bình luận nhằm tạo ra góc nhìn đa diện đối với vấn đề, đặc biệt là dưới giác độ pháp lý, đề cao tính dân chủ, đảm bảo tính thời sự và khách quan đối với sự kiện cần phản ánh.

Hai là,các bài viết cho chuyên mục Xây dựng pháp luật

Các bài viết cho chuyên mục này nhằm nghiên cứu, trao đổi, bàn luận về công tác lập pháp, về các dự án luật đang xây dựng hoặc các vấn đề cần thiết phải điều chỉnh bằng pháp luật. Đây là diễn đàn phản ánh đa dạng các ý kiến về công tác lập pháp.

Ba là,các bài viết cho chuyên mục Pháp luật và Kinh tế

Các bài viết cho chuyên mục này phản ánh các vấn đề về chính sách, pháp luật liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp, các mặt hoạt động khác của nền kinh tế, hướng tới mục tiêu nghiên cứu và trao đổi nhằm hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Bốn là,các bài viết cho chuyên mục Thi hành pháp luật

Các bài viết cho chuyên mục này trao đổi về công tác tổ chức thực hiện, áp dụng pháp luật, theo dõi thi hành pháp luật trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, phản ánh các gương điển hình, những vấn đề còn bất cập nhằm rút ra các bài học kinh nghiệm trong công tác thi hành pháp luật, những vấn đề cần bổ sung, hoàn thiện pháp luật.

Năm là,các bài viết cho chuyên mục Diễn đàn công tác tư pháp

Công tác tư pháp gồm hành chính tư pháp, bổ trợ tư pháp, phổ biến, giáo dục pháp luật, thanh tra tư pháp và các hoạt động tư pháp khác. Các bài viết cần phản ánh sinh động và đa dạng thông qua chuyên mục này như một diễn đàn, để cán bộ trong và ngoài ngành trao đổi về mặt nghiệp vụ, nâng cao kiến thức và kinh nghiệm trong công tác.

Sáu là,các bài viết cho chuyên mục Văn hóa pháp lý

Chuyên mục này gồm các bài ký, phóng sự, truyện ngắn… nhìn nhận hoạt động tư pháp dưới góc nhìn văn hóa, đề cao tính nhân văn, là điểm dừng chân, tạo sự mềm mại, uyển chuyển trong tâm hồn người đọc, hướng con người tới chân, thiện, mỹ…, gắn công tác tư pháp gần gũi hơn với cuộc sống thường ngày.

Bảy là,các bài viết cho chuyên mục Phản hồi từ cơ sở

Chuyên mục này phản ánh những vấn đề vướng mắc, bất cập trong thực thi công tác tư pháp ở địa phương, nhằm tạo diễn đàn để các cán bộ tư pháp cơ sở trao đổi về nghiệp vụ công tác tư pháp, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật và hiệu quả công tác tư pháp ở địa phương.

Các bài viết cho Tạp chí Dân chủ và Pháp luật cần thể hiện rõ tính khoa học và nêu được quan điểm cá nhân về vấn đề nghiên cứu. Đối với các vấn đề xuất phát từ thực tiễn, phải là các vấn đề có tính điển hình và khái quát cao, có đề xuất cụ thể về giải pháp hoàn thiện việc xây dựng và thực thi pháp luật. Những bài viết phản ánh hoạt động tư pháp ở các địa phương cần ngắn gọn, thông tin súc tích. Các bài viết về văn hóa pháp lý và tin tức cần gắn với sự kiện pháp lý và yếu tố pháp lý của các tình huống, hình tượng nhân vật và các vấn đề có liên quan…

1.2. Yêu cầu về hình thức

Ngoài những yêu cầu chặt chẽ về mặt nội dung, thì do tính chất là Tạp chí chuyên ngành nên hình thức của bài viết cũng phải đáp ứng những tiêu chí nhất định. Cụ thể:

Thứ nhất: Bài viết đăng trên Tạp chí cần thể hiện văn phong trong sáng, mạch lạc, khúc triết, được trình bày một cách thống nhất, đơn giản, rõ ràng, không viết câu cụt, câu tối nghĩa, sử dụng từ ngữ dễ hiểu; không viết hoa, viết tắt bừa bãi; không chèn các biểu tượng, hình ảnh, biểu đồ, đồ thị;

Thứ hai: Bài viết nếu có chú thích phải ghi nguồn gốc câu trích dẫn, nội dung dẫn chứng và tham khảo đối chiếu. Tất cả các tài liệu có dẫn chứng trong bài viết đều phải được liệt kê đầy đủ và chính xác trong phần tài liệu tham khảo.

Thứ ba: Đối với các bài nghiên cứu, trao đổi, độ dài phải đảm bảo khoảng 2000 – 5000 từ. Bài viết chỉ sử dụng một loại phông chữ theo tiêu chuẩn Unicode, cỡ chữ 13-14, dãn dòng 1,5.

2. Quy trình biên tập

Quan niệm về công tác biên tập rất phong phú, đa dạng và có nhiều nội dung. Tuy nhiên, xét dưới giác độ cả về lý luận và thực tiễn, công tác biên tập các ấn phẩm báo chí nói chung và tạp chí nói riêng có thể chia làm hai nội dung chủ yếu sau đây:

Một là: Phân tích, biên tập nội dung bản thảo (bao gồm việc nghiên cứu, trao đổi, sửa chữa và hoàn chỉnh bản thảo).

Hai là: Biên tập mỹ thuật và biên tập kỹ thuật (bao gồm việc trình bày ma-két, đặt trang, trình bày tít bài, chế bản, sửa lỗi chính tả, lỗi ngữ pháp, kiểm tra tính chính trị, tư tưởng sao cho các ấn phẩm của tạp chí đáp ứng yêu cầu về nội dung và hình thức, phù hợp thị hiếu bạn đọc).

Quá trình biên tập để đưa một ấn phẩm tới tay bạn đọc là một quá trình tổng hợp, có rất nhiều thao tác nghiệp vụ cụ thể, đặt ra nhiều yêu cầu bắt buộc, không thể tuỳ tiện. Nó được diễn ra với những quy trình nhất định, trong đó có các khâu liên hệ chặt chẽ, liên tục và kế tiếp nhau.

2.1. Kỹ năng phân tích, biên tập nội dung bản thảo

Phân tích biên tập là việc nghiên cứu, phân tích kỹ bài viết để chỉ ra những điểm thiếu sót, phát hiện những điểm chưa hợp lý, chưa phù hợp và nêu ra những biện pháp cụ thể khắc phục những thiếu sót để hoàn thiện bài viết. Đối với Tạp chí, biên tập tức là sửa chữa cho tốt hơn một bản thảo để đưa đi in, là khâu kiểm tra về nội dung chính trị, kiểm tra các sự kiện, cũng như hình thức biểu đạt của tin, bài theo ý đồ, chủ đề và tiêu chuẩn ngôn ngữ, văn phong của Tạp chí, trong đó cũng có việc rút gọn tin, bài theo yêu cầu về số lượng dòng và số trang của Tạp chí.

Trong quá trình phân tích, biên tập, biên tập viên cũng cần phải đứng từ giác độ của bạn đọc, vì họ là đối tượng phục vụ, đối tượng trực tiếp tác động của các ấn phẩm báo chí. Biên tập viên phải thay mặt bạn đọc để trao đổi với các tác giả (hoặc khắc phục thay các tác giả) về các vấn đề, những nội dung chưa thoả đáng, từ đó, có những điều chỉnh, sửa chữa để bài viết hoàn thiện và hiệu quả hơn. Những thao tác nghiệp vụ cơ bản của biên tập viên khi tiếp cận biên tập bản thảo, bao gồm:

2.1.1.Lựa chọn, xử lý bản thảo theo chủ đề

Trên cơ sở các tin tức, bài vở đã được tuyển chọn, phân loại sơ bộ bước đầu, biên tập viên tiến hành đọc kỹ từng tin, bài được phân công hoặc do cộng tác viên gửi đến. Có hai loại tin, bài và có các cách xử lý khác nhau.

Thứ nhất, đối với những tin, bài mà tạp chí đặt các cộng tác viên theo kế hoạch, thì phải khẳng định nội dung các tin, bài đó có phù hợp, đúng với chủ đề tư tưởng, nội dung mà Tạp chí đã yêu cầu đối với cộng tác viên hay không? Nếu nội dung phù hợp thì chuyển tin, bài đó vào tập “tin, bài sử dụng ngay”;nếu không đúng với chủ đề của số tạp chí đang chuẩn bị đăng tải, nhưng lại phù hợp với chủ đề của các ấn phẩm tiếp theo thì chuyển vào tập “tin, bài có thể sử dụng”, nhưng phải thông báo ngay cho cộng tác viên để họ được biết.

Thứ hai, đối với tin, bài do cộng tác viên gửi trực tiếp tới toà soạn (không đặt trước) thì cũng phân loại như trên. Nghĩa là, tin, bài nào có nội dung phù hợp với số tạp chí gần nhất thì chuyển tin, bài đó vào tập “tin, bài sử dụng ngay”;nếu không đúng với chủ đề của số tạp chí sẽ đăng tải, nhưng lại phù hợp với chủ đề của các số tiếp theo thì chuyển vào tập “tin, bài có thể sử dụng”; nếu nội dung tin, bài hoàn toàn không phù hợp với tôn chỉ, mục đích của Tạp chí thì chuyển tin, bài đó vào tập “tin, bài không sử dụng” để sau đó trao đổi lại với tác giả.

2.1.2. Biên tập, xử lý nội dung bản thảo

a. Đọc, nghiên cứu bản thảo

Khi tiếp cận bản thảo được phân công biên tập, yêu cầu bắt buộc trước tiên là biên tập viên phải đọc kỹ bản thảo để nắm rõ nội dung, phát hiện những sai sót, những vấn đề, quan điểm cần trao đổi lại với tác giả, phối hợp hoặc thay mặt tác giả sửa chữa, khắc phục những sai sót và hoàn chỉnh bản thảo.

Nội dung của toàn bộ số tạp chí và của từng tin, bài cụ thể phải đảm bảo tuân theo những yêu cầu chung đối với các tác phẩm báo chí, đó là:

– Phải đảm bảo tính chính trị:Nội dung tin, bài không được trái với quan điểm của Đảngvề đường lối đổi mới, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, về xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân,không ngừng phát huy nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, tăng cường hội nhập quốc tế và khu vực… Tin, bài của tạp chí phải góp phần xây dựng đời sống tinh thần trong sáng, phong phú, đồng thời, hình thành, phát huy và bảo vệ các giá trị văn hoá truyền thống cũng như hiện đại; các tiêu chuẩn đạo đức, niềm tin khoa học, thị hiếu lành mạnh đối với bạn đọc; giáo dục mọi người sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, kiên quyết đấu tranh để giữ vững kỷ cư­ơng, góp phần xây dựng hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện, điều chỉnh kịp thời các quan hệ xã hội, thúc đẩy xã hội ngày càng phát triển.

– Phải đảm bảo tính khách quan, chân thật:Đây là yêu cầu hàng đầu tạo nên tính hấp dẫn, thuyết phục, hiệu quả của tạp chí. Một tin, bài viết sai sự thật chẳng những vi phạm đạo đức nghề nghiệp, uy tín, danh dự của bản thân Tạp chí, mà còn gây tổn hại lớn cho toàn xã hội. Tuy nhiên, tính khách quan trong báo chí chỉ là tư­ơng đối, tuyệt nhiên không có chủ nghĩa khách quan tuyệt đối. Có những trư­ờng hợp cụ thể, khách quan hay không khách quan, còn phụ thuộc vào khuynh hư­ớng chính trị chung của Ngành Tư pháp. Hoạt động của Tạp chí luôn phải phục vụ lợi ích giai cấp, lợi ích của dân tộc, của quốc gia, của nhân dân, của Ngành Tư pháp và phải tuân theo định hướng nhất định.

– Phải đảm bảo tính thời sự:Tin, bài của tạp chí phải phản ánh cái mới, nêu ra những vấn đề bức xúc, gay cấn trong đời sống pháp luật; phản ánh ngư­ời thật, việc thật một cách cụ thể, trực tiếp trong và ngoài Ngành Tư pháp. Phản ánh nhanh, kịp thời, không bịa đặt sẽ lôi cuốn ng­ười đọc, có ích cho xã hội, Tạp chí sẽ hay, thu hút được nhiều bạn đọc.

– Phải đảm bảo tính nhân văn và tính thời đại: Tin, bài của tạp chí viết ra là để phục vụ nhân dân, do vậy, khi phản ánh những sự kiện, hiện tư­ợng, vấn đề có ý nghĩ đối với nhân dân, cần lý giải theo quan điểm tiến bộ của nhân dân và phù hợp với tư­ tư­ởng tiên tiến của thời đại. Cách thể hiện trong tin, bài phải phù hợp với trình độ nhận thức, năng lực tiếp nhận và nhu cầu thẩm mỹ lành mạnh của quần chúng, của bạn đọc. Trong bất cứ trư­ờng hợp nào, bài viết của tạp chí cũng không đư­ợc hạ thấp danh dự, nhân phẩm của con ngư­ời trư­ớc công luận, kể khi cá nhân họ có những sai phạm cần phê phán, lên án. Ngoài ra tin, bài của Tạp chí cũng phải đảm bảo tính thời đại, bởi lẽ, hội nhập quốc tế là xu thế tất yếu và cũng là đối tượng theo dõi để phản ánh của báo chí hiện nay.

Xuất phát từ những yêu cầu trên, người biên tập bắt đầu tiến hành đọc, phân tích, đánh giá tin, bài một cách tỉ mỉ, thận trọng trên nhiều phương diện khác nhau, kiểm tra xem những thông tin trong bài báo có phù hợp với thực tế khách quan hay không? Việc sắp xếp chi tiết có tạo ra một bức tranh rõ ràng cho người đọc từ những sự kiện, vấn đề được trình bày hay không? Những bằng chứng có đủ độ thuyết phục không? Và có đạt mục đích khi trích dẫn nhằm làm sáng tỏ vấn đề định lý giải hay không? Những tên, địa điểm, thời gian và những số liệu khách quan khác có được đưa chính xác không? Sự kiểm tra về nội dung còn bao gồm cả việc xác định chính xác câu chữ, các điều luật đã trích dẫn. Trường hợp tác giả bài báo trình bày sự đánh giá tình hình kinh tế – xã hội, đánh giá về một mặt công tác tư pháp cụ thể nào đó của những người lãnh đạo Đảng và Nhà nước bằng ngôn ngữ riêng của mình, người biên tập phải kiểm tra xem cách trình bày của tác giả bài báo có phản ánh đúng bản chất của sự đánh giá đó hay không? Nói cách khác, biên tập về nội dung là tạo nên hình thức bài báo phản ánh rõ ràng, cụ thể nội dung của nó.

Đọc, nghiên cứu bản thảo được coi là thao tác của công việc phân tích, biên tập. Biên tập viên không chỉ hướng mục đích của mình vào việc đọc để nắm bắt nội dung thông tin từ bài viết, mà còn phải tập trung tìm kiếm, phát hiện những sai sót, “những hạt sạn” còn lại nhằm khắc phục kịp thời, không để ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của bài viết. Trong quá trình đọc và nghiên cứu bản thảo, biên tập viên cần ghi chú bên lề những vấn đề mà mình đã phát hiện, cần thiết phải kiểm tra lại hoặc trao đổi lại với tác giả để sửa chữa.

Trong quá trình đọc, xử lý tin bài, người biên tập phải thường xuyên trao đổi, tham khảo ý kiến của các đồng nghiệp, của các chuyên gia về từng lĩnh vực công tác cụ thể. Những phát hiện, đề xuất về một số điểm còn bất cập, cần phải sửa đổi, bổ sung hệ thống pháp luật, phê phán về những hiện tượng tiêu cực của đời sống xã hội được phản ánh trong các tin, bài của cộng tác viên, cần được đưa ra trao đổi và thảo luận tập thể trong Ban Biên tập. Đối với những vấn đề khi thảo luận còn có ý kiến khác nhau, thì phải báo cáo với Tổng biên tập Tạp chí để có kết luận và kiến nghị thống nhất.

Trong quá trình đọc, phân tích các tin, bài người biên tập cần chú ý các mặt sau:

+ Phân tích về nội dung để xem xét như: Nội dung tin, bài có phù hợp với quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước không? Những vấn đề, sự kiện chính trị – pháp lý đề cập trong các tin, bài có bám sát nhiệm vụ chính trị của Ngành Tư pháp không? Tin, bài sẽ đem lại những cái mới gì cho bạn đọc và phản ứng của bạn đọc và hậu quả xã hội sẽ ra sao nếu các tin, bài đó đăng tải trên Tạp chí?Sự kiện được đưa vào tin, bài của Tạp chí phải là những sự kiện có liên quan trực tiếp đến đời sống pháp luật, đến các mặt hoạt động của Ngành Tư pháp, được nhiều người quan tâm, muốn biết, cần biết và cần hiểu ngay, có tác dụng hướng dẫn dư luận xã hội, chỉ đạo hành động, có tác dụng giáo dục, cổ vũ động viên đội ngũ cán bộ, công chức trong Ngành nhằm đấu tranh với các hành vi vi phạm pháp luật.

+ Phân tích về cấu trúc lo-gic của bài viết như: Các luận điểm (luận đề) của tác giả nêu ra trong tin, bài để phục vụ cho chủ đề có tính thuyết phục hay không? Các luận cứ (sự kiện, số liệu, các căn cứ pháp lý viện dẫn) có chính xác, khách quan không? Phương pháp (luận chứng) mà tác giả dùng để giải quyết các vấn đề nêu ra ở tin, bài có phù hợp và đủ độ tin cậy hay không?

b. Xử lý kết quả phân tích, biên tập

– Nếu nội dung tin, bài trái với quan điểm, đường lối của Đảng hoặc có biểu hiện không khách quan, trung thực thì dứt khoát không sử dụng;

– Nội dung tin, bài phù hợp với tôn chỉ, mục đích của Tạp chí, đáp ứng được chủ đề nhưng các luận cứ nêu ra còn thiếu, chưa đầy đủ hoặc chưa xác thực thì yêu cầu tác giả (hoặc biên tập viên) bổ sung, chỉnh lý cho đầy đủ, chính xác để sử dụng vào các số tiếp theo của Tạp chí;

– Nội dung tin, bài phù hợp với tôn chỉ, mục đích của Tạp chí, đáp ứng được chủ đề nhưng phương pháp giải quyết chưa khoa học, chưa rõ ràng; bố cục còn lộn xộn, từ ngữ chưa trong sáng thì trao đổi với tác giả (hoặc biên tập viên) bổ sung, chỉnh lý lại theo đúng yêu cầu.

2.1.3. Biên tập, xử lý hình thức bản thảo

Đây là bước tiếp theo của công đoạnbiên tập, xử lý tin, bài về nội dung. Ở bước này, cần chú trọng xem xét tới nghệ thuật thể hiện trong tin, bài của các tác giả có phù hợp với trình độ nhận thức, năng lực tiếp nhận và nhu cầu thẩm mỹ lành mạnh của bạn đọc hay không? Yêu cầu đặt ra đối với mỗi bài viết là phải giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa phổ cập và nâng cao. Sự thông thái, uyên thâm được thể hiện trong mỗi bài viết nhưng nếu bạn đọc không hiểu, không tiếp nhận thì cũng trở thành vô ích. Trái lại, nếu giản dị đến mức sơ lư­ợc, tầm thư­ờng, không có tác dụng giáo dục và nâng cao thẩm mỹ thì cũng làm cho bạn đọc chán ngán, khó chấp nhận. Khi biên tập, xử lý về hình thức của tin bài, cần chú trọng một số điểm sau đây:

a.Xử lý về ngôn ngữ và bố cục kết cấu

Ngôn ngữ sử dụng trong các tin, bài của tạp chí chuyên ngành về pháp luật đòi hỏi phải trong sáng, rõ ràng, giản dị. Không nên dùng nhiều thuật ngữ chuyên môn, khó hiểu, cầu kỳ; bỏ bớt những câu, từ không cần thiết; hạn chế dùng các tính từ so sánh, cố gắng cắt các câu dài thành nhiều câu ngắn.

Pháp luật do Nhà nư­ớc ban hành là nhằm để mọi thành viên trong xã hội đều hiểu, chấp nhận và tuân theo. Từ giác độ truyền, nhận tin tức, xuất hiện mối quan hệ giữa một bên là ngư­ời làm ra pháp luật (Nhà nư­ớc) và một bên là ngư­ời phải chấp hành pháp luật (cá nhân, tổ chức…). Để mối quan hệ này được thông suốt, yêu cầu thông qua ngôn ngữ, ngư­ời làm luật phải thể hiện đư­ợc hết những nội dung cần nêu và những nội dung đó khi truyền tải (thông qua báo chí) tới ngư­ời thực hiện, phải giúp họ dễ tiếp nhận, dễ hiểu và tự nguyện thi hành. Đối với tạp chí chuyên ngành như Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, ngôn ngữ được sử dụng để truyền tải thông tin phải đáp ứng hai yêu cầu: Một là, đảm bảo tính đúng đắn, chính xác về nội dung các văn bản pháp luật cần truyền tải; Hai là, đảm bảo cho đối tư­ợng (thuộc mọi trình độ khác nhau) hiểu đúng, nắm vững để thực hiện. Đây là yêu cầu rất cao đối với các tác giả khi viết các tin, bài cho Tạp chí. Bởi lẽ, hai yêu cầu này, xét ở giác độ nào đó gần nh­ưhai cực đối lập nhau: Nếu để đảm bảo tính chính xác và khoa học thì rất dễ sa vào cách viết “bác học” khó hiểu. Nếu đảm bảo tính phục vụ rộng rãi cho mọi đối tư­ợng (bao gồm cả những đối tượng có trình độ nhận thức pháp luật chưa cao), thì lại dễ sa vào cách viết dễ dãi, thiếu chính xác về nội dung thông tin hoặc làm tầm thường hoá những vấn đề mang tính khoa học. Mặt khác, trong ngôn ngữ pháp luật, còn có các khái niệm dễ hiểu và khó hiểu, các khái niệm này luôn có một khoảng chồng lấn khó phân biệt. Nếu truyền đạt khó hiểu sẽ làm cho người tiếp nhận thông tin (công dân, tổ chức) rơi vào một trong hai trạng thái khác nhau là hiểu và không hiểu. Trong hiểu còn có hiểu đúng và hiểu không đúng (hiểu sai). Hiểu sai sẽ mang lại hậu quả nghiêm trọng nhiều hơn là không hiểu. Hiểu đúng lại phân ra hiểu ít, hiểu nhiều, hiểu hết…

Trên đây là những yêu cầu tối thiểu đặt ra đối với ngư­ời viết tin, bài về pháp luật, viết làm sao để khi truyền tải nội dung các văn bản pháp luật tới người đọc sẽ giúp họ hiểu và thực hiện đúng pháp luật.

b. Biên tập, xử lý tít bài (đầu đề)

Tít của tin, bài là một thành phần hữu cơ trong cấu trúc của tin, bài. Do vị trí đặc biết của tít, nó có tính độc lập t­ương đối cao so với các bộ phận khác của bài báo. Xem tít, ngư­ời đọc có ấn tư­ợng đầu tiên đối với bài báo, quyết định có nên đọc toàn bài hay không. Muốn chọn tít đúng, trư­ớc hết phải nắm được nội dung thông tin cơ bản của bài viết và đặt ý chính của nó trong dạng tít rõ ràng, tập trung và ngắn gọn.

Tít của một tin, bài có 3 chức năng: (i) Định hướng người đọc, khi xem tạp chí, ng­ười đọc xem lướt qua tất cả các tít của các bài báo. Ngư­ời đọc sẽ chọn những bài có tít đề cập đến vấn đề mà họ quan tâm để đọc trư­ớc; (ii) Thông tin cho người đọc, tít cần làm rõ những kiến thức cho ngư­ời đọc về ý chính nào mà ngư­ời đọc mong đợi trong bài báo; (iii) Đánh giá sự kiện hoặc vấn đề mà bài viết đề cập, tít phải làm rõ ý nghĩa xã hội của sự kiện hoặc vấn đề đó.

Với ý nghĩa trên, đòi hỏi khi biên tập tít tin, bài, biên tập viên phải chú trọng đọc thật kỹ nội dung bài viết để xem tít bài mà tác giả chọn có phản ánh được bản chất của bài viết hay không? Nội dung chính của bài viết đã được phản ánh một cách chính xác, ngắn gọn trong tít bài hay chưa? Nếu tít bài viết không đạt được những yêu cầu trên, thì người biên tập phải rút tít lại cho bài viết. Quy trình rút tít gồm:

– Đọc kỹ tin, bài để tìm ra ý chính và ý đồ của tác giả định trình bày trong bài viết;

– Tìm cách biểu hiện ý chính đó chính xác và ngắn gọn trong nhiều dạng khác nhau;

– Kiểm tra lại bằng cách đọc lại bài viết một lần nữa, xem việc thể hiện ý chính trong các dạng khác nhau đó đã chính xác hay chư­a;

– So sánh khả năng, phân tích cái lợi, cái hại của từng khả năng, rồi chọn tít phù hợp, đáp ứng đư­ợc các chức năng của tít một cách tốt nhất.

Có thể nói, rút tít là một nghệ thuật, một kỹ năng sử dụng ngôn ngữ và nhạy cảm sắc bén về chính trị, tâm lý của người làm báo.

2.2. Kỹ năng biên tập mỹ thuật và kỹ thuật bản thảo

2.2.1. Các nguyên tắc cơ bản trong biên tập mỹ thuật, kỹ thuật các ấn phẩm báo chí nói chung và các ấn phẩm của tạp chí nói riêng

+ Đảm bảo sự thống nhất giữa hình thức và nội dung.

+ Hình thức của ấn phẩm phải gây ấn tượng với người đọc bởi tính hấp dẫn, kích thích sự hiểu biết, nâng cao nhận thức thẩm mỹ.

+ Giúp cho bạn đọc tiếp thu dễ dàng và sâu sắc hơn về nội dung.

+ Có sự trình bày hài hoà giữa mỹ thuật và kỹ thuật các ấn phẩm.

Tuy nhiên, khi thực hiện các nguyên tắc trên đây cần phải đặt trong bối cảnh gắn với yêu cầu tiết kiệm chi phí về chế bản in ấn. Bởi đó là hai mặt của một vấn đề. Không nên đặt ra yêu cầu ấn phẩm đẹp, hấp dẫn là phải quá cầu kỳ về mặt mỹ thuật như giấy tốt, ảnh màu, bìa cứng, minh họa tràn lan dẫn đến tăng chi phí xuất bản, hoặc quá cẩn trọng, tỷ mỷ, chau chuốt về mặt kỹ thuật dẫn đến chậm tiến độ xuất bản, phát hành ấn phẩm.

Những thao tác, kỹ năng cơ bản của biên tập mỹ thuật và biên tập kỹ thuật cũng được thể hiện qua nhiều khâu liên tục, kế tiếp và có mối liên hệ chặt chẽ với quá trình biên tập nội dung bản thảo. Sau khi bản thảo hoàn chỉnh về mặt nội dung, được hợp thành từng số và được Tổng biên tập phê duyệt, thì quá trình biên tập mỹ thuật và biên tập kỹ thuật bắt đầu.

2.2.2.Cách bố trí các chuyên mục của Tạp chí

Các bài viết cần được bố trí vào các chuyên mục nhất định theo chủ đề tư tưởng của từng số và cách thức bố cục chuyên mục của từng loại hình báo chí.Việc lựa chọn các bài viết để bố trí ở từng chuyên mục cần phải đảm bảo các yêu cầu cơ bản sau đây:

– Đảm bảo sự phù hợp của nội dung bài viết với chuyên mục;

– Đảm bảo tính logic của các vấn đề đặt ra trong chuyên mục;

– Đảm bảo tính cân đối, hợp lý giữa các chuyên mục về dung lượng trang viết tạp chí;

– Đảm bảo tính hấp dẫn, linh hoạt trong cách bố trí các bài viết…

Dựa vào các tiêu chí trên, chúng ta có thể chủ động cấu tạo, bố trí các chuyên mục trong từng ấn phẩm của tạp chí hoặc bản tin. Hiện nay, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật cơ cấu chuyên mục trong các số chính gồm:

– Sự kiện pháp lý

– Xây dựng pháp luật

– Pháp luật và Kinh tế

– Văn hóa pháp lý

– Thi hành pháp luật

– Diễn đàn công tác tư pháp

– Phản hồi từ cơ sở

Các số chuyên đề và chuyên đề chuyên sâu thì tuỳ theo chủ đề và yêu cầu chính trị có thể sắp xếp linh hoạt hơn, song về cơ bản cũng tuân theo trật tự logic sau đây:

– Bài phát biểu của các đồng chí lãnh đạo (nếu có).

– Những vấn đề mang tính lý luận.

– Những vấn đề về thực tiễn áp dụng pháp luật.

– Thông tin pháp luật nước ngoài (nếu có).

– Lịch sử pháp luật về vấn đề có liên quan (nếu có).

– Phụ lục các văn bản pháp luật về vấn đề có liên quan (nếu có).

2.2.3. Biên tập kỹ thuật

Công tác biên tập kỹ thuật bản thảo là việc soát xét lại toàn bộ nội dung bản thảo ấn phẩm tạp chí sau khi đã thực hiện dàn trang và biên tập mỹ thuật. Đây là công việc có ý nghĩa hết sức quan trọng, bởi lẽ, ở giai đoạn này, bản thảo được coi là khuôn mẫu cuối cùng đưa đi nhân bản hàng loạt, cho nên, nó đòi hỏi sự chuẩn xác cao, mang tính tuyệt đối.

Công tác biên tập kỹ thuật bản thảo bao gồm các công việc chủ yếu sau đây: Kiểm tra về tính chính trị – tư tưởng; kiểm tra tính chính xác về nội dung của các bài viết so với bản gốc; kiểm tra độ tin cậy của các nguồn tài liệu trích dẫn; chỉnh sửa các lỗi mo-rát, lỗi chính tả, lỗi kỹ thuật của toàn bộ nội dung bản thảo…

+ Kiểm tra về tính chính trị – tư tưởng của toàn bộ nội dung ấn phẩm: Biên tập viên kỹ thuật phải đọc, soát xét lại toàn bộ nội dung ấn phẩm, kiểm tra từng bài viết, xem các vấn đề đã đề cập trong bài viết có đảm bảo tính chính trị – tư tưởng, phù hợp quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước về công tác tư pháp, pháp luật, công tác báo chí, tuyên truyền hay không? Hoặc những vấn đề mà nội dung các bài viết phản ánh cho đến thời điểm xuất bản, phát hành có còn tính thời sự, đáp ứng nhu cầu của thực tiễn hay không? Bài viết có tính khoa học, giáo dục và đạt hiệu quả tuyên truyền như thế nào? Đã được đăng trên báo, tạp chí hoặc các phương tiện thông tin đại chúng nào khác chưa? Các vấn đề nêu trên cần được kiểm tra một cách tỉ mỉ, nghiêm túc, bởi nó sẽ ảnh hưởng rất lớn trong việc đảm bảo tôn chỉ, mục đích và uy tín của Tạp chí nói chung và các ấn phẩm tạp chí nói riêng khi phát hành tới tay bạn đọc.

+ Kiểm tra, chỉnh sửa toàn bộ nội dung ấn phẩm, xác định độ tin cậy của các tài liệu trích dẫn, sửalỗi chính tả và lỗi kỹ thuật: Cùng với việc kiểm tra tính tư tưởng – chính trị của các bài viết, biên tập viên kỹ thuật còn phải kiểm tra độ chính xác của các bài viết so với bản gốc, độ chính xác, tin cậy của các nguồn tài liệu trích dẫn trong bài viết. Nếu phát hiện thấy sai sót hoặc có điểm nào không lo-gic, biên tập viên kỹ thuật phải kiểm tra lại và chỉnh sửa kịp thời. Trường hợp phát hiện những vấn đề lớn trong bài viết như chưa thống nhất về quan điểm; hoặc vấn đề mà bài viết phản ánh là vấn đề nhạy cảm, biên tập viên kỹ thuật cần thiết phải có sự trao đổi, bàn bạc cùng với biên tập viên phụ trách nội dung để tìm cách khắc phục hợp lý.

Các tài liệu trích dẫn trong bài viết cũng phải đảm bảo tính trung thực, chính xác, đặc biệt là việc trích dẫn các điều luật, các quan điểm của các tác giả đã thể hiện trong các tài liệu đã được công bố. Biên tập viên khi kiểm tra việc trích dẫn các điều luật, các quan điểm trong từng bài viết phải xem xét kỹ về nguồn trích dẫn. ở văn bản pháp luật nào? Điều bao nhiêu? Văn bản pháp luật này có còn hiệu lực pháp luật hay không? Nếu trích dẫn các bài viết, sách tham khảo phải ghi rõ tên tác phẩm, tác giả, số trang, năm xuất bản…

Một yếu tố quan trọng khác trong biên tập kỹ thuật là việc sửa lỗi chính tả, lỗi kỹ thuật trong các bài viết. Đôi khi do quan niệm không đồng nhất, các tác giả bài viết có cách viết hoa, viết tắt không giống nhau. Bởi vậy, trong quá trình biên tập kỹ thuật, người biên tập viên phải dựa vào các quy định chung về viết hoa, viết tắt để chỉnh sửa sao cho đồng nhất, đồng thời, đọc kỹ các bài viết để chỉnh sửa lỗi chính tả, những sai sót trong quá trình đánh máy, thực hiện dàn trang các bài của bản thảo ấn phẩm.

Có thể nói, quá trình biên tập một ấn phẩm báo chí là quá trình biến đổi những sản phẩm sáng tạo của những cá nhân đơn lẻ thành một sản phẩm tổng hợp có tính giá trị về mặt văn hoá, tinh thần và tính hàng hoá ở mức độ cao hơn. Nó đòi hỏi phải có sự kết hợp chặt chẽ, sự nỗ lực đồng thời của các biên tập viên nội dung bản thảo và các biên tập viên mỹ thuật, kỹ thuật. Một ấn phẩm báo chí nếu chỉ đảm bảo yêu cầu về mặt nội dung tốt là chưa đủ, mà cần thiết phải đảm bảo cả yêu cầu về mặt hình thức. Để tạo ra một ấn phẩm có giá trị và phát huyhiệu quả trong đời sống xã hội, cần thiết phải có sự kết hợp hài hoà giữa nội dung và hình thức, trong đó, hình thức sẽ là yếu tố thúc đẩy, nâng cao nhận thức thẩm mỹ và thị hiếu của con người.

TS. Đặng Vũ Huân[1] và ThS. Bùi Thị Huyền[2]

Nghiên cứu Luật Bảo vệ môi trường năm 2005, chúng tôi thấy có 14 nhóm quy phạm chính sau đây:

– Quy định về phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng, nguyên tắc, chính sách của Nhà nước về bảo vệ môi trường, những hoạt động bảo vệ môi trường được khuyến khích và những hành vi bị nghiêm cấm…

– Quy định về tiêu chuẩn môi trường: Nguyên tắc xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn môi trường; nội dung tiêu chuẩn môi trường quốc gia, hệ thống tiêu chuẩn môi trường quốc gia…

– Đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường và cam kết bảo vệ môi trường.

– Bảo tồn và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên: Điều tra, đánh giá, lập quy hoạch sử dụng tài nguyên thiên nhiên; bảo tồn thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học; bảo vệ và phát triển cảnh quan thiên nhiên…

– Bảo vệ môi trường trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ: Trách nhiệm bảo vệ môi trường của tổ chức, cá nhân trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ…

– Bảo vệ môi trường đô thị, khu dân cư: Quy hoạch bảo vệ môi trường đô thị, khu dân cư; yêu cầu về bảo vệ môi trường đối với đô thị, khu dân cư tập trung; bảo vệ môi trường nơi công cộng…

– Bảo vệ môi trường biển, nước sông và các nguồn nước khác.

– Quản lý chất thải: Trách nhiệm quản lý chất thải, xử lý sản phẩm hết hạn sử dụng hoặc thải bỏ; tái chế chất thải, trách nhiệm của Ủy ban nhân dân các cấp trong quản lý chất thải…

– Các biện pháp phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường, khắc phục và phục hồi môi trường;

– Quan trắc và thông tin về môi trường;

– Nguồn lực bảo vệ môi trường: Tuyên truyền về bảo vệ môi trường; giáo dục về môi trường và đào tạo nguồn nhân lực bảo vệ môi trường…

– Hợp tác quốc tế về bảo vệ môi trường;

– Trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên về bảo vệ môi trường…

– Thanh tra, xử lý vi phạm, giải quyết khiếu nại, tố cáo và bồi thường thiệt hại về môi trường.

Qua nghiên cứu Luật Bảo vệ môi trường năm 2005, chúng tôi thấy những điểm thiếu sót cụ thể của 25 điều (các Điều 3, 7, 10, 18, 19, 24, 36, 37, 41, 42, 43, 44, 49, 52, 65, 67, 74, 75, 79, 83, 84, 86, 113, 121, 126) cần nhanh chóng được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp. Những bất cập đó cụ thể là:

Thứ nhất, về công tác hướng dẫn thi hành. Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 có 15 chương với 135 điều nhưng việc hướng dẫn thi hành rất chậm. Nhiều nội dung không có văn bản hướng dẫn thi hành nên khó thực thi. Cần nhanh chóng có nghị định, thông tư hướng dẫn thực hiện để đảm bảo tính thống nhất và tính khả thi của Luật.

Thứ hai, về quy chuẩn kỹ thuật môi trường. Về mặt thuật ngữ, Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 sử dụng thuật ngữ “Tiêu chuẩn môi trường” không còn phù hợp với quy định của Luật về quy chuẩn và tiêu chuẩn. Việc Điều 10 Luật Bảo vệ môi trường và các văn bản hướng dẫn thi hành chỉ xác định có hai loại quy chuẩn kỹ thuật môi trường là quy chuẩn kỹ thuật về chất lượng môi trường xung quanh và quy chuẩn kỹ thuật về chất thải, mặc dù các quy định khác của pháp luật có quy định “phải tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật môi trường”. Ví dụ: Theo Điều 42 Luật Bảo vệ môi trường, thì các cơ quan nhà nước có thẩm quyền không có cơ sở pháp lý để ban hành các loại quy chuẩn này, nếu các loại hàng hoá này không phải là chất thải. Hậu quả của tính thiếu thống nhất trong quy định đã dẫn đến cách hiểu khác nhau trong quy định về bảo vệ môi trường đối với hoạt động nhập khẩu hàng hoá được quy định tại Điều 42 Luật Bảo vệ môi trường.Với bất cứ cách hiểu nào cũng tạo ra sự mâu thuẫn và những khó khăn trong quá trình xây dựng quy chuẩn kỹ thuật môi trường đối với hàng hoá và phế liệu xuất khẩu.

Thứ ba, về bảo vệ môi trường trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu: Luật Bảo vệ môi trường không đưa ra khái niệm xuất khẩu, nhập khẩu và cũng không có văn bản hướng dẫn thi hành, nên khi áp dụng các quy định của pháp luật môi trường phải sử dụng khái niệm xuất khẩu, nhập khẩu được quy định trong Luật Thương mại, Luật Hải quan. Vì vậy, dẫn đến sự bất cập trong hoạt động vận chuyển chất thải, phế liệu từ trong các khu kinh tế, thương mại có quy chế đặc biệt ra ngoài khu vực này.Dưới góc độ Luật Thương mại, Luật Hải quan, đây là hoạt động nhập khẩu. Do đó, hoạt động vận chuyển chất thải từ những khu vực này ra bên ngoài để xử lý là hành vi bị cấm theo Luật Bảo vệ môi trường nhưng nếu không thực hiện thì lại gây ảnh hưởng tới môi trường chung.

Với điều kiện về cơ sở xử lý chất thải, nhiều quốc gia cho phép nhập khẩu chất thải để xử lý. Việt Nam đã trở thành thành viên của Công ước Basel về vận chuyển chất thải xuyên biên giới nên có thể xuất khẩu chất thải sang các quốc gia là thành viên của công ước này. Trong khi đó, có nhiều hoạt động làm phát sinh chất thải, nhưng Việt Nam chưa có hệ thống xử lý phù hợp với môi trường.Luật Bảo vệ môi trường chỉ cấm nhập khẩu, quá cảnh chất thải mà không cấm xuất khẩu chất thải.Tuy nhiên, Luật Bảo vệ môi trường và các văn bản hướng dẫn thi hành chưa có những quy định hướng dẫn về trình tự, thủ tục, điều kiện đối với hoạt động xuất khẩu chất thải.Thực trạng này không những gây khó khăn cho các chủ thể có nhu cầu xuất khẩu chất thải, mà còn có nguy hại gây ảnh hưởng xấu tới môi trường Việt Nam.

Quy định cấm nhập khẩu các phương tiện giao thông vận tải đã qua sử dụng về để phá dỡ (điểm b, khoản 2, Điều 42 Luật Bảo vệ môi trường) chưa bảo đảm quan điểm phát triển bền vững. Về mặt nguyên lý, chỉ cấm những loại phương tiện mà sau phá dỡ có nguy cơ rõ ràng và lớn tới môi trường, làm phát sinh nhiều chất thải nguy hại. Thực tế cho thấy, với quy định cấm này đã làm cho một lĩnh vực kinh tế (phá dỡ tàu cũ) bị ảnh hưởng nghiêm trọng và các lĩnh vực có liên quan (ngành thép, cơ khí) thiếu nguyên liệu sản xuất.

Quy định về điều kiện phế liệu được phép nhập khẩu (điểm a, khoản 1 Điều 43 Luật Bảo vệ môi trường) đưa ra tiêu chí “đã được làm sạch” là tiêu chí định tính và do đó không rõ ràng trong quy định. Bên cạnh đó, quy định này cũng mâu thuẫn với điều kiện phế liệu được phép nhập khẩu tại Điều 43 khoản 1 mục b và quy định về điều kiện của chủ thể được phép nhập khẩu phế liệu (mục b, khoản 2, Điều 43). Có những loại phế liệu trong Danh mục phế liệu được phép nhập khẩu theo Quyết định số 12/2006/QĐ-BTNMT không phù hợp với thực tế khi quy định về nguồn gốc phát sinh chứ không theo yêu cầu bảo vệ môi trường và do đó mâu thuẫn với quy định cấm nhập khẩu hàng tiêu dùng đã qua sử dụng gồm thuỷ tinh, kim loại, nhựa được quy định tại Phụ lục I Nghị định số 12/2006/NĐ-CP.

Đây là nguyên nhân tạo ra nguy cơ xung đột giữa cơ quan quản lý nhà nước và đơn vị nhập khẩu; là nguy cơ tạo ra tham nhũng, nhũng nhiễu.

Thứ tư, về đánh giá tác động môi trường: Theo quy định hiện hành, chủ thể phải thực hiện đánh giá tác động môi trường được quy định trong nhóm quy định về vấn đề này (Điều 18 Luật Bảo vệ môi trường và được cụ thể hoá Phụ lục II Nghị định số 29/2011/NĐ-CP ngày 18/4/2011 của Chính phủ quy định về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường, cam kết bảo vệ môi trường). Tuy nhiên, khoản 1 Điều 65 Luật Bảo vệ môi trường, khi quy định về bảo vệ môi trường nước ngầm, cũng quy định về trường hợp khai thác nước ngầm phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường. Hệ quả là tạo ra mâu thuẫn giữa các quy định. Bên cạnh đó, trong khi khoản 4 Điều 19 Luật Bảo vệ môi trường quy định phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường bổ sung, thì khoản 3 Điều 13 Nghị định số 29/2011/NĐ-CP của Chính phủ lại quy định phải lập lại báo cáo đánh giá tác động môi trường. Lập lại và bổ sung báo cáo đánh giá tác động môi trường có những yêu cầu khác nhau. Do đó, khoản 3 Điều 13 Nghị định hướng dẫn đã mâu thuẫn với khoản 4 Điều 19 Luật Bảo vệ môi trường. Mục 146 Phụ lục II Nghị định số 29/2011/NĐ-CP ngày 18/4/2011 uỷ quyền cho Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường xem xét, quyết định những trường hợp khác phải đánh giá tác động môi trường. Quy định này mâu thuẫn với khoản 2 Điều 18 Luật Bảo vệ môi trường vì thẩm quyền quy định danh mục các dự án phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường do Chính phủ quy định và trái với quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (khoản 1 Điều 8).

Các quy định về điều kiện của chủ thể được phép lập Báo cáo đánh giá tác động môi trường (khoản 3 và 5 Điều 19 Luật Bảo vệ môi trường, Điều 16 Nghị định số 29/2011/NĐ-CP ngày 18/4/2011) đã không phân biệt giữa điều kiện của chủ thể thực hiện nghĩa vụ và điều kiện của chủ thể thực hiện hoạt động kinh tế trong lĩnh vực này. Do đó, các quy định này tạo ra tính không thống nhất, không hợp lý và thiếu tính khả thi.

Các quy định về hình thức thẩm định thông qua Tổ chức dịch vụ thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường (khoản 7 Điều 19 Luật Bảo vệ môi trường, khoản 3 Điều 19 Nghị định số 29/2011/NĐ-CP ngày 18/4/2011) không phù hợp với chủ trương xã hội hoá công tác bảo vệ môi trường, không phù hợp với chủ trương cải cách hành chính và tạo ra những doanh nghiệp “sân sau” của cơ quan nhà nước khi quy định “cơ quan có thẩm quyền thẩm định quyết định việc tuyển chọn tổ chức dịch vụ thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường”. Các quy định hiện hành chưa có quy định về trách nhiệm của Hội đồng thẩm định và Tổ chức thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường đối với kết luận thẩm định ràng buộc trách nhiệm của các chủ thể này đối với kết luận thẩm định của mình.

Thứ năm, về thẩm quyền quản lý: Theo Điều 121 Luật Bảo vệ môi trường, có quá nhiều bộ chủ quản chuyên ngành thực hiện hoặc phối hợp thực hiện hướng dẫn việc thực hiện pháp Luật Bảo vệ môi trường. Mặc dù là lĩnh vực bảo vệ môi trường có đặc thù là lĩnh vực mang tính đa ngành, liên ngành cao nhưng việc quy định quá nhiều cơ quan chủ trì, phối hợp nhưng không quy định sự phối hợp đó như thế nào dẫn tới việc về cùng một vấn đề tồn tại những văn bản hướng dẫn của các bộ khác nhau với những nội dung khác nhau. Theo các Điều 121, Điều 126, Điều 44 khoản 5 Luật Bảo vệ môi trường, có nhiều bộ cùng có chức năng kiểm tra việc thực hiện pháp Luật Bảo vệ môi trường. Thực trạng các quy định này không chỉ là sự chồng chéo, mâu thuẫn, bất hợp lý trong quy định mà còn dẫn tới sự lãng phí chi phí xã hội và chi phí cho doanh nghiệp.

Thứ sáu, các quy định về bảo vệ môi trường trong hoạt động sản xuất và quản lý chất thải: Luật Bảo vệ môi trường quy định (Điều 36 khoản 2, Điều 37 khoản 2, Điều 74 khoản 1 điểm d, Điều 75 khoản 1 điểm a, Điều 79 khoản 1 điểm b) các khu công nghiệp, khu công nghệ cao, cụm công nghiệp và cơ sở sản xuất trong những ngành nghề, lĩnh vực được liệt kê tại các quy định này “phải có khoảng cách an toàn về môi trường đối với khu dân cư, khu bảo tồn thiên nhiên…”. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành mới chỉ có quy định về phương pháp xác định khoảng cách an toàn đối với cơ sở sản xuất, cất giữ một số loại hoá chất nguy hiểm (quy định tại Điều 22 Luật Hoá chất và Điều 13, 14, 15 Nghị định số 108/2008/NĐ-CP ngày 7/10/2008 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Hoá chất).

Điều 41 khoản 5, Điều 86 khoản 1 Luật Bảo vệ môi trường xác định nghĩa vụ của các chủ cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, phương tiện vận tải có nguy cơ gây sự cố môi trường phải áp dụng thực hiện các biện pháp phòng ngừa theo quy định tại Điều 41 khoản 5 và Điều 86. Ngoài các quy định tại Luật Hoá chất (Điều 38), Điều 5 Nghị định số 108/2008/NĐ-CP ngày 7/10/2008 và Luật Dầu khí (Điều 5), Quyết định số 11103/2005/QĐ-TTg, Quyết định số 395/1998/QĐ-BKHCNMT ngày 10/4/1998, hiện nay chưa có các quy định nhằm xác định cơ sở hoạt động trong các lĩnh vực, ngành nghề khác là cơ sở “có nguy cơ gây sự cố môi trường”.

Khoản 1 Điều 34 Luật Bảo vệ môi trường quy định: Nhà nước khuyến khích tổ chức, cá nhân tiêu dùng sản phẩm được cấp nhãn sinh thái và Điều 67 Luật Bảo vệ môi trường quy định về trách nhiệm thu hồi một số loại sản phẩm đã hết hạn sử dụng hoặc thải bỏ, nhưng cho tới nay, Nhà nước vẫn chưa có những quy định hướng dẫn để thực hiện. Các quy định về phí bảo vệ môi trường đối với nước thải (Nghị định số 67/2003/NĐ-CP ngày 13/6/2003, Nghị định số 04/2007/NĐ-CP ngày 8/1/2007, Nghị định số 26/2010/NĐ-CP ngày 22/3/2010, Thông tư liên tịch số 106/2007/TTLT-BTC-BTNMT ngày 6/9/2007, Thông tư liên tịch số 107/2010/TTLT-BTC-BTNMT) còn chưa rõ ràng giữa trách nhiệm nộp phí bảo vệ môi trường với trách nhiệm xử lý nước thải và phí bảo vệ môi trường đối với hoạt động khai thác khoáng sản (Nghị định số 63/2008/NĐ-CP ngày 13/5/2008) chưa phù hợp với cơ sở tính phí bảo vệ môi trường tại Điều 113 Luật Bảo vệ môi trường, không những tạo ra sự mâu thuẫn trong các quy định, mà còn không có tác dụng khuyến khích doanh nghiệp khai thác khoáng sản giảm thiểu ô nhiễm trong quá trình khai thác.

Doanh nghiệp nhỏ và hoạt động kinh doanh quy mô hộ gia đình khó thực thi những nghĩa vụ quản lý chất thải, nhất là khí thải và nước thải được quy định tại các Điều 7 khoản 5, 6, 7; Điều 37 khoản 1 điểm c, Điều 77 khoản 2, Điều 83, Điều 84 Luật Bảo vệ môi trường vì không thể đủ điều kiện về cơ sở vật chất cũng như cơ sở hạ tầng.

Thứ bảy, về xử lý vi phạm: Hình thức xử lý “Tạm thời đình chỉ hoạt động” hoặc “cấm hoạt động” khi có hành vi vi phạm pháp luật môi trường (gây ô nhiễm môi trường) được quy định tại Điều 49 khoản 1 điểm b, Điều 49 khoản 2 điểm c Luật Bảo vệ môi trường, Nghị định số 117/2009/NĐ-CP ngày 31/12/2009 có thể được hiểu là: 1) “Tạm thời đình chỉ hoạt động” hoặc “cấm hoạt động” gây ảnh hưởng xấu tới môi trường (hành vi gây ô nhiễm môi trường) hoặc 2) “Tạm thời đình chỉ hoạt động” hoặc “cấm hoạt động” kinh doanh. Nếu hiểu theo cách thứ nhất thì có sự mâu thuẫn giữa quy định của Luật Bảo vệ môi trường (Điều 49 khoản 1, 2) với quy định về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường (Điều 3 khoản 2 điểm h, Điều 4 khoản 1, khoản 3 Nghị định số 117/2009/NĐ-CP ngày 31/12/2009 và các điều khoản cụ thể trong Nghị định này). Nếu hiểu theo cách thứ 2 thì lại không có cơ sở pháp lý để thu hồi đăng ký kinh doanh vì quy định của Luật Doanh nghiệp (Điều 156, Điều 165 khoản 2) không xác định đây là căn cứ để có thể tạm thời đình chỉ hoặc thu hồi đăng ký kinh doanh.

Điểm b khoản 3 Điều 52 Luật Bảo vệ môi trường quy định hình thức xử lý vi phạm “buộc lao động vệ sinh môi trường có thời hạn ở nơi công cộng” không phù hợp với các quy định xử lý hành chính, kỷ luật, hình sự, bồi thường thiệt hại. Bên cạnh đó, hình thức xử lý này áp dụng cả đối với tổ chức (doanh nghiệp) là không hợp lý và cho tới thời điểm này vẫn chưa có quy định hướng dẫn để thực hiện.

Để góp phần hoàn thiện Luật Bảo vệ môi trường năm 2005, chúng tôi xin kiến nghị những giải pháp sau:

Một là, nhanh chóng ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường trong từng lĩnh vực.Xây dựng và hoàn thiện hệ thống quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường trên tất cả các lĩnh vực.

Hai là, nghiên cứu sửa đổi Điều 10 Luật Bảo vệ môi trường theo hướng liệt kê thêm các loại quy chuẩn kỹ thuật môi trường đối với hàng hoá nhập khẩu, quy chuẩn kỹ thuật môi trường đối với phế liệu. Sửa đổi việc sử dụng thuật ngữ “Tiêu chuẩn môi trường” trong tất cả các điều khoản có sử dụng thuật ngữ này của Luật Bảo vệ môi trường thành thuật ngữ Quy chuẩn kỹ thuật môi trường và phải chỉ rõ trong đó phải tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật nào trong các quy chuẩn kỹ thuật môi trường. Sửa đổi Điều 43 Luật Bảo vệ môi trường theo hướng quy định thêm điều kiện của “phế liệu nhập khẩu phải bảo đảm quy chuẩn kỹ thuật môi trường đối với phế liệu”. Nhanh chóng xây dựng và ban hành quy chuẩn kỹ thuật môi trường đối với hàng hoá nhập khẩu và những quy chuẩn kỹ thuật môi trường đối với phế liệu nhập khẩu còn thiếu.

Ba là, bổ sung một số khái niệm trong Luật Bảo vệ môi trường như khái niệm xuất khẩu, nhập khẩu theo cách hiểu của pháp luật môi trường theo hướng: Hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu chỉ bao hàm hoạt động đưa hàng hoá vào lãnh thổ Việt Nam từ nước ngoài hoặc đưa hàng hoá ra khỏi lãnh thổ Việt Nam. Cần xây dựng những quy định riêng đối với hoạt động nhập khẩu chất thải và phế thải từ các khu vực có quy chế kinh tế đặc biệt nhằm mục đích nâng cao hiệu quả của công tác bảo vệ môi trường và bảo đảm tính phù hợp với đặc thù của hoạt động này. Nên quy định theo hướng áp dụng các quy định vận chuyển chất thải và phế liệu sản sinh ở trong nước đối với các hoạt động đưa chất thải và phế liệu từ các khu vực có quy chế đặc biệt về kinh tế ra ngoài khu vực này. Đồng thời, nên bỏ yêu cầu đối với phế liệu được phép nhập khẩu được quy định tại điểm a khoản 1 Điều 43 Luật Bảo vệ môi trường về nội dung “đã được làm sạch”.

Đổi mới hoạt động ban hành danh mục phế liệu được phép nhập khẩu theo hướng sử dụng tiêu chí những vấn đề bảo vệ môi trường cần đáp ứng chứ không dựa vào nguồn gốc phát sinh phế liệu và mở rộng loại phế liệu được phép nhập khẩu sau đó hướng tới ban hành danh mục chất thải thông thường để sử dụng nó như danh mục phế liệu được phép nhập khẩu.

Ban hành các quy định liên quan đến hoạt động xuất khẩu chất thải, cụ thể, sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường theo hướng quy định rõ quyền được xuất khẩu chất thải của các chủ thể khác nhau và uỷ quyền cho chính phủ ban hành văn bản chi tiết hướng dẫn trình tự, thủ tục, điều kiện xuất khẩu chất thải. Sửa đổi điểm b khoản 2 Điều 42 Luật Bảo vệ môi trường theo hướng: Cấm nhập khẩu phương tiện giao thông vận tải đã qua sử dụng không bảo đảm quy chuẩn kỹ thuật môi trường để phá dỡ.

Bốn là, nghiên cứu thay đổi hoặc bỏ quy định tại khoản 1 Điều 65 Luật Bảo vệ môi trường. Cần đảm bảo an toàn về mặt pháp lý cho chủ dự án khi xác định những trường hợp được quy định tại khoản 4 Điều 19 Luật Bảo vệ môi trường thực hiện lại báo cáo đánh giá tác động môi trường. Vì vậy, sửa đổi khoản 4 Điều 19 theo hướng thay thế báo cáo đánh giá tác động môi trường bổ sung bằng lập lại báo cáo đánh giá tác động môi trường.

Bổ sung các quy định về trách nhiệm của Hội đồng thẩm định và tổ chức dịch vụ thẩm định đối với kết luận của mình theo hướng: Trong trường hợp báo cáo đánh giá tác động môi trường đã được phê duyệt mà dự án vẫn làm tổn hại đến môi trường xuất phát từ chất lượng của báo cáo đánh giá tác động môi trường thì Hội đồng thẩm định hoặc tổ chức dịch vụ thẩm định phải chịu trách nhiệm về hậu quả này như là cơ quan có thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường.

Năm là, sửa đổi các quy định về thẩm quyền hướng dẫn, kiểm tra việc thực hiện pháp luật bảo vệ môi trường theo hướng:

Bộ Tài nguyên và Môi trường có trách nhiệm ban hành các quy định hướng dẫn, các quy chuẩn kỹ thuật môi trường và thực hiện hoạt động kiểm tra việc thực hiện pháp luật bảo vệ môi trường của các chủ thể. Trong trường hợp nội dung có liên quan đến các lĩnh vực như xây dựng, y tế, nông nghiệp… Bộ Tài nguyên và Môi trường có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các bộ liên quan xây dựng hướng dẫn và Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành văn bản hướng dẫn. Đối với hoạt động kiểm tra, trong trường hợp hoạt động kiểm tra các chủ thể hoạt động trong những lĩnh vực như xây dựng, y tế, nông nghiệp…, Bộ Tài nguyên và Môi trường có thể yêu cầu bộ chuyên ngành phối hợp cùng thực hiện (Đoàn kiểm tra liên ngành).

Các Bộ quản lý ngành có trách nhiệm hướng dẫn kỹ thuật việc thực thi pháp luật bảo vệ môi trường của các chủ thể, doanh nghiệp thuộc ngành quản lý.

Sáu là, ban hành các hướng dẫn kỹ thuật về khoảng cách an toàn từ khu công nghiệp, khu công nghệ cao, cụm công nghiệp, cơ sở sản xuất (được liệt kê tại khoản 2 Điều 36, khoản 2 Điều 37, điểm d khoản 1 Điều 74, điểm a khoản 1 Điều 75, điểm b khoản 1 Điều 79 Luật Bảo vệ môi trường) tới khu dân cư, khu bảo tồn thiên nhiên, vùng được bảo vệ.

Ban hành quy định hướng dẫn Luật Bảo vệ môi trường theo hướng: Xác định tiêu chí (hoặc liệt kê các lĩnh vực sản xuất kinh doanh) “có nguy cơ gây sự cố môi trường” và cụ thể hoá những nghĩa vụ được quy định tại Điều 86 Luật Bảo vệ môi trường. Nhà nước cần ban hành (có thể dưới dạng Nghị định) quy định về điều kiện, tiêu chí, trình tự, thủ tục cấp nhãn sinh thái, cơ chế thực thi và các chủ thể có liên quan.

Bộ Tài nguyên và Môi trường hoàn thiện dự thảo, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành quy định hướng dẫn về việc thu hồi các sản phẩm đã hết hạn sử dụng hoặc thải bỏ. Sửa đổi các quy định về phí bảo vệ môi trường theo hướng: Xác định rõ nghĩa vụ nộp phí và nghĩa vụ xử lý chất thải là hai nghĩa vụ độc lập, trong đó làm rõ trách nhiệm của bên đóng phí và bên thu phí; mức bảo vệ môi trường đối với hoạt động khai thác khoáng sản phải được thu dựa trên cơ sở mức độ ảnh hưởng tới môi trường của hoạt động khai thác khoáng sản. Các nội dung này nên đưa vào các Nghị định quy định về phí bảo vệ môi trường đối với nước thải, phí bảo vệ môi trường đối với hoạt động khai thác khoáng sản.

Sửa đổi khoản 5, 6, 7 Điều 7, điểm c khoản 1 Điều 37, khoản 2 Điều 77, Điều 83, Điều 84 Luật Bảo vệ môi trường theo hướng tách riêng nghĩa vụ quản lý khí thải và nước thải đối với các cơ sở phải thực hiện đánh giá tác động môi trường (là những doanh nghiệp lớn) với các doanh nghiệp phải thực hiện cam kết bảo vệ môi trường (là những doanh nghiệp nhỏ và quy mô hộ gia đình) và xây dựng những quy chuẩn kỹ thuật môi trường về chất thải áp dụng riêng cho hai nhóm này. Bên cạnh đó, cần xây dựng chính sách, quy hoạch, kế hoạch nhằm phát triển khu, cụm công nghiệp nhằm di chuyển các cơ sở sản xuất, kinh doanh nhỏ, quy mô hộ gia đình từ khu dân cư ra các khu vực này.

Bảy là, sửa đổi hình thức xử lý “tạm thời đình chỉ hoạt động” hoặc “cấm hoạt động” khi có hành vi vi phạm pháp luật về môi trường cụ thể: Nếu theo nguyên lý chung, hành vi nào vi phạm pháp luật thì sẽ cấm hành vi đó để tránh những hậu quả tiếp tục xảy ra. Từ đây, biện pháp tạm đình chỉ hoặc cấm hoạt động nên được hiểu là tạm đình chỉ hoặc cấm hoạt động đối với hành vi gây ô nhiễm môi trường. Theo đó, cần sửa đổi Điều 4 Luật Bảo vệ môi trường theo hướng bỏ hình thức xử lý “tạm đình chỉ hoạt động”, “cấm hoạt động” trong khoản 1, khoản 2, đồng thời, nên chuyển và quy định cụ thể hơn tại Nghị định số 117/2009/NĐ-CP theo hướng chỉ rõ hoạt động bị tạm đình chỉ hoặc bị cấm là hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường.

ĐặngThu Hiền