Phát triển du lịch ở các tỉnh phía nam đồng bằng sông Hồng theo hướng bền vững.
Hoạt động du lịch ngày càng trở nên quan trọng trong đời sống kinh tế, xã hội và phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới. Du lịch giúp con người vừa được nghỉ ngơi, giảm áp lực trong cuộc sống và khám phá thêm những bí ẩn của tự nhiên. Các lợi ích kinh tế mang lại từ du lịch ngày càng có giá trị lớn khi du khách tiêu dùng các sản phẩm của du lịch. Bên cạnh việc tiêu dùng hàng hóa thông thường tại điểm du lịch, khách du lịch còn tiêu dùng các dịch vụ như: tìm tòi, khám phá, vãn cảnh, nghỉ ngơi, giải trí, chữa bệnh… để thỏa mãn các nhu cầu cá nhân.
Vai trò của du lịch ngày càng rõ nét trong tăng trưởng kinh tế của các quốc gia, trong đó có Việt Nam. Năm 2018, Việt Nam đã đón 15,6 triệu lượt khách quốc tế và 80 triệu lượt khách du lịch nội địa (Tổng cục Du lịch, 2019) tổng thu từ du lịch đạt trên 620.000 tỷ đồng, và đóng góp khoảng 5,9% vào GDP của Việt Nam. Bên cạnh đó sự phát triển của du lịch đã tạo điều kiện thuận lợi để phát triển các ngành kinh tế khác của quốc gia. Với đóng góp tích cực mà phát triển du lịch đem lại, du lịch thực sự là ngành kinh tế đầy tiềm năng giúp nền kinh tế nước ta khởi sắc và vươn ra cùng thế giới.
Cùng chung với tốc độ phát triển kinh tế cả nước, đồng bằng sông Hồng (ĐBSH) là một trong những vùng có tốc độ phát triển ấn tượng, trong đó không thể không kể đến đóng góp của du lịch, tạo thu nhập, việc làm thường xuyên cho lao động, tăng ngân sách địa phương, cải thiện chất lượng cuộc sống. Hà Nội, Ninh Bình, Quảng Ninh là ba tỉnh trung tâm tạo thế kiềng 3 chân cho du lịch của ĐBSH và Duyên hải Đông Bắc nói riêng và Bắc Bộ nói chung. Theo Quyết định Số 2163/QĐ
TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 11 tháng 11 năm 2013 về việc “phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch vùng đồng bằng sông Hồng và duyên hải Đông Bắc đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”, định hướng phát triển du lịch theo lãnh thổ để tổ chức không gian du lịch bao gồm: “(1) Tiểu vùng Trung tâm gồm Thủ đô Hà Nội và các tỉnh Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Hải Dương, Hưng Yên, Hà Nam. (2) Tiểu vùng Duyên hải Đông Bắc: Gồm thành phố Hải Phòng và tỉnh Quảng Ninh. (3) Tiểu vùng Nam sông Hồng: Gồm các tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình”. Các tỉnh phía nam ĐBSH luận án nghiên cứu là 3 tỉnh thuộc tiểu vùng nam sông Hồng.
Các tỉnh phía nam ĐBSH (gồm các tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình) có vị trí địa lý thuận lợi chỉ mất hơn một giờ di chuyển từ thủ đô Hà Nội – trung tâm du lịch khu vực phía Bắc. Có diện tích khoảng 4.600 km2, dân số 4.6 triệu người, các tỉnh phía nam ĐBSH có 5 khu vực đa dạng sinh học được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là khu dự trữ sinh quyển (DTSQ) thế giới châu thổ sông Hồng đầu tiên của Việt Nam vào năm 2004 (theo công ước Công ước về các vùng đất ngập nước (RAMSAR)) với những giá trị nổi bật toàn cầu về đa dạng sinh học và có ảnh hưởng lớn đến sự sống của nhân loại; cùng với đó là sự đa dạng loại địa hình: vùng đồng bằng thấp trũng, vùng đồng bằng ven biển, vùng đồi núi và bán sơn địa, bờ biển dài 142 km nên có nhiều giá trị về du lịch (bãi biển, di tích lịch sử, cảnh quan độc đáo). Tiêu biểu là quần thể danh thắng Tràng An được UNESSCO công nhận là di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, nam ĐBSH là vùng duy nhất ở Việt Nam có di sản kép (vừa là di sản thiên nhiên vừa là di sản văn hóa được UNESCO công nhận), đồng thời có khu DTSQ thế giới châu thổ sông Hồng (đa dạng sinh học và bảo tồn chim di cư có giá trị toàn cầu) – một tiềm năng du lịch nổi bật, hiếm có trên thế giới. Chính vì vậy đây được xem là điểm đến thu hút được sự quan tâm của khách du lịch trong và ngoài nước. Những năm qua, các tỉnh này đã bước đầu phát huy được lợi thế phát triển du lịch và đạt được kết quả đáng ghi nhận. Năm 2018, các tỉnh phía nam ĐBSH đón 9,9 triệu lượt khách, với 900 nghìn lượt khách quốc tế, thu nhập du lịch đạt khoảng 4.486 tỷ đồng; tạo được hàng ngàn việc làm cho lao động.
“Tuy nhiên, khi phát triển, du lịch các tỉnh phía nam ĐBSH chưa phát huy lợi thế để đóng góp tương xứng cho phát triển kinh tế những năm qua, chưa thực sự là nơi đầu tư hấp dẫn để thu hút các nhà đầu tư vào du lịch; thu nhập từ du lịch, chi tiêu của khách và ngày lưu trú thấp; sự gia tăng lượng khách nhanh nhưng cơ sở hạ tầng, cơ sở vui chơi giải trí không theo kịp; doanh nghiệp lữ hành còn thiếu; sự gia tăng số lượng lao động du lịch trực tiếp chưa gắn với chất lượng; đóng góp cho ngân sách và tạo việc làm cho lao động chưa tương xứng; môi trường bị ô nhiễm; chưa phát huy được giá trị DTSQ, di sản bị xâm hại thiếu sự phát triển bền vững (PTBV), nguồn lực cho bảo tồn còn thấp. Theo nhận định và tư vấn của các chuyên gia, du lịch các tỉnh thuộc các tỉnh phía nam ĐBSH còn có thể đóng góp lớn hơn nữa đến phát triển kinh tế địa phương. Nhưng nếu khai thác không phù hợp thì sẽ hủy hoại nguồn tài nguyên, do đó cần phải có các mô hình, giải pháp quản lý và khai thác hợp lý làm sao khai thác được lớn hơn nữa các tiềm lực kinh tế của tài nguyên, đồng thời không tác động xấu tới các giá trị về sinh thái.”
Vấn đề đặt ra hiện nay là làm thế nào để phát huy tiềm năng, lợi thế của du lịch các tỉnh phía nam ĐBSH trước yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, và trước sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các vùng khác ở nước ta cũng như các nước trong khu vực. Đồng thời, phải gắn phát triển du lịch theo hướng bền vững nhằm giúp phát triển kinh tế, đảm bảo các vấn đề xã hội, bảo tồn các di sản, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường sống cho toàn vùng, nâng cao lợi ích cho cộng đồng và lan tỏa cho các ngành kinh tế khác cùng phát triển. Phát triển du lịch cần được nghiên cứu một cách khoa học, hệ thống nhằm tìm ra giải pháp thúc đẩy sự phát triển du lịch các tỉnh phía nam ĐBSH là yêu cầu cần được xem xét và nghiên cứu sớm. Xuất phát từ lý luận và thực tiễn, tác giả chọn đề tài “Phát triển du lịch ở các tỉnh phía nam đồng bằng sông Hồng theo hướng bền vững” để nghiên cứu làm luận án tiến sĩ chuyên ngành kinh tế phát triển – Học viện khoa học và xã hội bao hàm cả ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn, nhằm có được những giải pháp phù hợp để giảm tối đa những tác động tiêu cực đến phát triển du lịch từ đó góp phần phát triển du lịch theo hướng bền vững ở các tỉnh phía nam ĐBSH góp phần đảm bảo các mục tiêu phát triển du lịch trong giai đoạn tới.
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
ACAP: khu bảo tồn Arinapurna – Nepal
ASEAN (Association of Southeast Asian Nations): Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á CTNS: Chương trình nghị sự
ĐBSH & DHĐB: Đồng bằng sông Hồng và duyên hải Đông Bắc
ĐBSH: Đồng bằng sông Hồng
DTSQ: Dự trữ sinh quyển
GDP (Gross Domestic Product): Tổng sản phẩm quốc nội
GRDP (Gross Regional Domestic Product): Tổng sản phẩm trên địa bàn (tỉnh) GTTB: Giá trị trung bình
IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources): Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế
KT-XH: Kinh tế xã hội
LDCs: các nước đang phát triển
MICE (Meeting Incentive Conference Event là loại hình du lịch kết hợp hội nghị, hội thảo, triển lãm, tổ chức sự kiện)
SIDS (International Year of Small Island Developing States): Các quốc đảo nhỏ đang phát triển
PCI (Provincial Competitiveness Index): Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PTBV: Phát triển bền vững
PTDLBV: Phát triển du lịch bền vững
RAMSAR (The Convention on Wetlands of International Importance, especially as Waterfowl Habitat): Công ước về các vùng đất ngập nước
UBND: Ủy ban nhân dân
UNCED (United Nations Conference on Environment and Development): Ủy bản Liên hợp quốc về môi trường và phát triển
UNESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization): Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc
UNWTO (World Tourism Organization): Tổ chức Du lịch thế giới VHTTDL: Văn hóa, thể thao và du lịch
WCED: (World Commission on Environment and Development) Ủy ban Thế giới về môi trường và phát triển
WTTC: (The World Travel & Tourism Council ) Hội đồng du lịch và lữ hành Thế giới
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Mục đích nghiên cứu của luận án đưa ra các định hướng và giải pháp phát triển du lịch ở các tỉnh phía nam ĐBSH theo hướng bền vững.
Nhiệm vụ nghiên cứu:
Để đạt mục đích nêu trên, luận án có các nhiệm vụ:
+ Hệ thống hóa và làm rõ một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển du lịch theo hướng bền vững.
+ Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch theo hướng bền vững ở các tỉnh phía nam ĐBSH.
+ Phân tích các nhân tố tác động đến phát triển du lịch theo hướng bền vững ở các tỉnh phía nam ĐBSH. Nêu lên những kết quả đạt được, nhận diện hạn chế và nguyên nhân trong phát triển du lịch các tỉnh phía nam ĐBSH.
+ Đề xuất định hướng và các giải pháp nhằm giúp phát triển du lịch các tỉnh phía nam ĐBSH theo hướng bền vững giai đoạn tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
– Đối tượng nghiên cứu: lý luận và thực trạng phát triển du lịch các tỉnh ở phía nam ĐBSH theo hướng bền vững.
– Phạm vi nghiên cứu:
+ Phạm vi về không gian: Nghiên cứu phát triển du lịch các tỉnh phía nam ĐBSH trên địa bàn 3 tỉnh là Nam Định, Ninh Bình, Thái Bình.
+ Phạm vi về thời gian: nghiên cứu về thực trạng phát triển du lịch nam ĐBSH theo hướng bền vững giai đoạn 2005-2018, đề xuất các giải pháp phát triển du lịch theo hướng bền vững đến năm 2030.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu
4.1.1. Thu thập số liệu thứ cấp
Nguồn tài liệu thông tin thứ cấp được thu thập phục vụ cho luận án là những tài liệu, số liệu đã đươc công bố. Đây là các tài liệu, số liệu được lựa chọn sử dụng vào mục đích minh họa, phân tích, đánh giá phát triển du lịch. Nguồn tài liệu thứ cấp được đưa vào xử lý, phân tích nhằm rút ra những đánh giá, kết luận có căn cứ khoa học phục vụ cho nội dung luận án. Nguồn này được lấy tại Sách, giáo trình, báo, tạp chí, công trình nghiên cứu đã xuất bản, luận án tiến sĩ, niên giám thống kê, tài liệu trên internet; niên giám thống kê của Cục thống kê; các tài liệu của Sở du lịch tại các tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình; các báo cáo, chương trình, đề án, kế hoạch, nghị quyết, quyết định, tư liệu, niên giám thống kê,… của Cục thống kê; Sở du lịch; Sở Công thương; Sở Thông tin và Truyền
4.1.2 Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu, luận án sử dụng nghiên cứu định tính và định lượng. Nghiên cứu định tính là phương pháp phỏng. vấn một số cán bộ quản lý, dân cư địa phương, điều tra khảo sát đánh giá doanh nghiệp, khách du lịch. Nghiên cứu định lượng sử dụng mô hình hồi quy trên phần mềm SPSS 20. Nghiên cứu sinh tiến hành thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát bằng phiếu và kết hợp với phỏng vấn. Lấy mẫu dựa trên tiêu chuẩn của Bollen (1989) [59] (tức là để đảm bảo phân tích. dữ liệu (phân tích nhân tố khám phá EFA) tốt thì cần ít nhất. 5 quan sát cho 1 biến đo lường và số quan sát. không nên dưới 100), bảng câu hỏi. khảo sát nghiên cứu. sinh trích dẫn có tổng cộng. 43 biến quan sát (các câu hỏi sử dụng thang đo Likert), do vậy mẫu tối thiểu sẽ là 43 x 5 = 215. Tuy nhiên trong nghiên cứu này có 3 tỉnh nên số phiếu sử dụng để phân tích là 670 phiếu hợp lệ.
– Các đối tượng khảo sát gồm các. cơ quan quản lý nhà nước; khách du lịch; các doanh nghiệp và cơ sở dịch vụ khác, dân cư. địa phương trên địa bàn 3 tỉnh là Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình.
+ Mục tiêu điều tra chọn mẫu: để thu thập. ý kiến đánh giá của của cán bộ quản lý nhà nước, doanh nghiệp, khách du lịch về chất lượng du lịch tại các địa điểm du lịch của địa phương. Do đó việc sử dụng phiếu điếu tra. trên diện rộng sẽ giúp tác giả thu thập được những nhận định và đánh giá của các đối tượng điều tra là cần thiết như tiêu chí đánh giá các hoạt động du lịch theo hướng bền vững, mức độ thỏa mãn của khách du lịch, công tác tổ chức các hoạt động du lịch…
+ Xây dựng phiếu điều tra: Khảo sát được thực hiện ở 3 địa phương Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình. Phiếu điều tra được xây dựng trên cơ sở. lựa chọn nội dung tiêu chí đánh giá các hoạt. động du lịch theo hướng bền vững đối với. từng hoạt động. Sự đánh giá của cán bộ quản lý nhà nước, doanh nghiệp, khách du lịch thông qua trả lời các câu hỏi xoay quanh. các nội dung về tiêu chí tổ chức các hoạt động du lịch từ quy trình tổ chức, chỉ tiêu đánh giá bền vững, công tác quản lý nói chung, sự liên kết các hoạt động du lịch (phụ lục 2,3,4).
+ Đối với cán bộ quản lý nhà nước: nghiên cứu sinh tiến hành phát 200 phiếu.
điều tra cho cơ quan quản. lý nhà nước 3 tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình, chọn mẫu phân tầng. bao gồm: Sở văn hóa, thể thao và du lịch tỉnh; phòng văn hóa, thông tin; ban quản lý các điểm khu du lịch… là hơn 1.600 cán bộ, (Ninh Bình 570, Thái Bình 500, Nam Định 559), (theo số liệu trong Quyết định giao tổng số người làm việc trong. cơ quan hành chính sự nghiệp các tỉnh năm 2018); dự kiến một nửa làm chuyên môn trong ngành du lịch là 800 người. Thời gian khảo sát: từ tháng 4/2018 đến tháng 8/2018, số phiếu thu về. 150 phiếu, số phiếu hợp lệ 142 phiếu. Số phiếu được sử dụng trong phân tích phục vụ cho luận án là 142 phiếu. Do vậy với 142 mẫu đại diện là hợp lý (theo công thức n = 1/(a2 +1/N).
+ Doanh nghiệp: Cuộc khảo sát đối với các đội ngũ quản lý và lao động tại các nhà nghỉ, khách sạn và nhà hàng ăn uống, doanh nghiệp lữ hành, dịch vụ du lịch với 300 phiếu điều tra ba tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình. Căn cứ vào số lượng doanh nghiệp trên địa bàn ba tỉnh 23.100 (Ninh Bình 7.500, Thái Bình 5.600, Nam Định 10.000) (cục thống kê các tỉnh 2018). Trung bình số lượng doanh nghiệp dịch vụ chiếm 50% trong đó loại hình du lịch chiếm 10% (theo báo cáo Sở kế hoạch đầu tư các tỉnh, 2018). Số phiếu thu về 198 phiếu, số phiếu hợp lệ 193 phiếu. Số phiếu được sử dụng trong phân tích phục vụ cho luận án là 193 phiếu. Thời gian tổ chức điều tra từ ngày 1/4/2018 – 30/6/2018. Do vậy với 193 mẫu đại diện là hợp lý (theo công thức n = 1/(a2 +1/N).
+ Khách du lịch: Đối tượng khách lựa chọn gửi phiếu đảm bảo tính đại diện bao gồm đi theo đoàn sử dụng thuyết minh tại điểm, đi theo đoàn sử dụng hướng dẫn của đoàn, khách tự tham quan, khách đi lẻ, đại diện về giới tính, độ tuổi, nghề nghiệp, mục đích tham quan. Phân theo nhóm khách nội địa. và quốc tế (Singapore, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Malaysia,.. ). Số khách điều tra được phân theo. nhóm khách và độ tuổi đi du lịch. Phương pháp thu thập thông tin từ khách du lịch là phương pháp phỏng vấn trực tiếp. Lấy mẫu dựa trên tiêu chuẩn của Bollen (1989) [59] (tức là để đảm bảo. phân tích dữ liệu (phân tích nhân tố khám phá EFA) tốt thì cần ít nhất. 5 quan sát cho 1 biến đo lường và số quan. sát không nên dưới 100). Phiếu khảo sát du khách có 15 biến quan vì thế kích thước mẫu tối thiểu phải đảm bảo lớn hơn 75 mẫu. Thời gian tổ chức điều tra từ ngày 1/4/2018 – 30/6/2018. Phát ra 300 phiếu điều tra du khách tại ba tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình, số phiếu thu về 200 phiếu, số phiếu được sử dụng trong phân tích phục vụ cho luận án là 190 phiếu.
+ Dân cư địa phương: bao gồm những hộ dân sinh. sống quanh các điểm du lịch. Nhóm điều tra đến gặp trực tiếp dân cư để điều tra theo bảng câu hỏi có sẵn và kết hợp phỏng vấn thêm. Lấy mẫu dựa trên tiêu chuẩn của Bollen (1989) [59]. Phiếu khảo sát du khách có 15 biến. vì thế kích thước mẫu tối thiểu phải đảm bảo. lớn hơn 75 mẫu. Thời gian tổ chức điều tra từ ngày 1/7/2018 – 31/8/2018. Phát ra 300 phiếu
điều tra du khách tại ba tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình, số phiếu thu về 150 phiếu, số phiếu được sử dụng trong phân tích phục vụ cho luận án là 145 phiếu.
– Phỏng vấn chuyên sâu:
+ Mục tiêu phỏng vấn sâu: để xem xét ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý, doanh nghiệp, dân cư địa phương về thực hiện quy trình tổ chức các hoạt động du lịch tại địa điểm du lịch và việc phối hợp các bên trong tổ chức các hoạt động du lịch tại các địa điểm du lịch.
+ Đối tượng tham gia: phỏng vấn sâu cán bộ quản lý tại cơ quan quản lý nhà nước, (Phụ lục 2), dân cư địa phương (Phụ lục 3).
+ Thu thập và xử lý thông tin: để đảm bảo chất lượng phỏng vấn và thu thập đầy đủ các nội dung liên quan, nội dung câu hỏi phỏng vấn cơ bản được xây dựng trên cơ sở nội dung quy trình tổ chức khảo sát, thiết kế, tổ chức các hoạt động du lịch tại các địa điểm du lịch và mối quan hệ phối hợp giữa các bên trong tổ chức hoạt động du lịch. Cuộc phỏng vấn diễn ra tại phòng làm việc, hộ gia đình.
4.2 Phương pháp xử lý và phân tích số liệu
Để trả lời câu hỏi nghiên cứu, nghiên cứu sinh sử dụng phương pháp định tính. Nghiên cứu định tính để tìm ra các mối quan hệ giữa phát triển du lịch với sự bền vững của các tỉnh nam ĐBSH, nghiên cứu tiềm năng du lịch của vùng, những yếu tố thúc đẩy, cản trở cho phát triển du lịch ở địa phương. Nghiên cứu định lượng để sử dụng mô hình tìm ra mối quan hệ tuyến tính sự tác động của các nhân tố đến phát triển du lịch theo hướng bền vững.
Khi phân tích các nhân tố tác động đến phát triển du lịch theo hướng bền vững ở các tỉnh nam ĐBSH, nghiên cứu sinh sử dụng phần mềm SPSS phiên bản 20. “(1) – Phân tích nhân tố khám phá
Phân tích nhân tố khám phá (EFA – Exploratory Factor Analysis). là một kỹ thuật phân tích, nhằm thu nhỏ và tóm tắt các dữ liệu rất. có ích cho việc xác định các tập hợp biến. cần thiết cho vấn đề nghiên cứu. Quan hệ giữa các nhóm biến. có liên hệ qua lại lẫn. nhau được xem xét dưới. dạng một số các nhân tố cơ bản. Mỗi một biến. quan sát sẽ được tính một tỷ số gọi. là hệ số tải nhân tố. (Factor Loading). Hệ số này cho biết được. mỗi biến đo lường sẽ thuộc về những nhân tố nào.
Trong phân tích nhân tố khám phá, yêu cầu cần thiết là hệ số thích hợp của nhân tố (KMO – Kaiser Meyer Olkin) phải có giá trị lớn. Khi 0,5<KMO<1. thể hiện phân tích. nhân tố là thích hợp, còn nếu. hệ số KMO <0,5 thì phân tích nhân tố có khả năng. không thích hợp với các dữ liệu. Thêm vào đó, hệ số tải nhân tố. của từng biến quan sát. phải có giá trị lớn hơn 0,5, điểm dừng đại diện. cho phần biến thiên. được giải thích bởi mỗi nhân tố (Eigenvalue) phải lớn hơn 1 (mặc định của chương trình SPSS) và. tổng phương sai dùng. để giải thích bởi từng nhân tố lớn hơn 50%. mới
thỏa yêu cầu. của phân tích nhân tố [62]. Khi tiến hành phân tích nhân tố, nghiên cứu sinh đã sử dụng phương pháp trích là. Principal Axis Factoring với phép xoay là Promax và phương pháp tính hệ số nhân tố là Regression.
(2) – Kiểm định hệ số tin cậy của mô hình
Kiểm định hệ số tin cậy. (Cronbach’s Alpha) là một phép kiểm định thống kê dùng để. kiểm tra sự chặt chẽ và tương quan giữa các biến quan sát. Điều này liên quan đến hai. khía cạnh là tương quan giữa bản thân các biến và tương quan. của các điểm số của từng biến. với điểm số toàn bộ các biến của mỗi người trả lời. Phương
pháp này cho phép. người phân tích loại bỏ những. biến không phù hợp và hạn chế. các biến rác trong. mô hình nghiên cứu vì nếu không chúng ta. không thể biết được chính. xác độ biến thiên cũng như. độ lỗi của các biến. Theo đó, chỉ những biến có hệ số tương. quan tổng biến phù hợp (Corrected Item-Total. Correlation) lớn hơn 0,3 và có. hệ số tin cậy (Cronbach’s Alpha) lớn. hơn 0,6 mới được xem là chấp nhận. được và thích hợp đưa vào. phân tích những bước tiếp theo [85]. Cũng theo nhiều nhà nghiên cứu, nếu hệ số tin cậy đạt từ 0,8 trở lên thì thang đo lường là tốt và mức độ tương quan sẽ càng cao hơn.”
(3) – Mô hình nghiên cứu
Sau khi tiến hành phân tích dữ liệu thu thập được thông qua các bước phân tích hệ số tin cậy và phân tích nhân tố khám phá, mô hình nghiên cứu được thiết lập. Mô hình nghiên cứu phản ánh mối quan hệ giữa phát triển du lịch theo hướng bền vững và các biến độc lập (môi trường kinh doanh, chính sách phát triển; các dịch vụ hỗ trợ
liên quan; nguồn nhân lực; liên kết và hợp tác; sự hài lòng của khách và dân địa phương; quảng bá và xúc tiến du lịch; nhân tố khác).
Giả thuyết nghiên cứu là:
H1: Nhóm yếu tố về môi trường kinh doanh, chính sách phát triển có ảnh hưởng đồng biến đến phát triển du lịch theo hướng bền vững
H2: Nhóm yếu tố các dịch vụ hỗ trợ liên quan có ảnh hưởng đồng biến đến phát triển du lịch theo hướng bền vững
H3: Nhóm yếu tố nguồn nhân lực có ảnh hưởng đồng biến đến phát triển du lịch theo hướng bền vững
H4: Nhóm yếu tố liên kết và hợp tác có ảnh hưởng đồng biến đến phát triển du lịch theo hướng bền vững
H5: Nhóm yếu tố sự hài lòng của khách và dân địa phương có ảnh hưởng đồng biến đến phát triển du lịch theo hướng bền vững
H6: Nhóm yếu tố quảng bá và xúc tiến du lịch có ảnh hưởng đồng biến đến phát triển du lịch theo hướng bền vững
H7: Nhóm yếu tố nhân tố khác có ảnh hưởng đồng biến đến phát triển du lịch theo hướng bền vững.
Sau khi chạy kết quả nghiên cứu, nghiên cứu sinh tiến hành đánh giá độ phù hợp của mô hình hồi quy, kiểm định độ phù hợp của mô hình và phân tích kết quả mô hình nghiên cứu.
– Đánh giá độ phù hợp của mô hình hồi quy, sử dụng hệ số xác định điều chỉnh (R2) để đánh giá độ phù hợp của mô hình.
“- Kiểm định độ phù hợp của mô hình hồi quy. Để kiểm định độ phù hợp của mô hình hồi quy sử dụng phép kiểm định. nhiều ràng buộc của các hệ số hồi quy (kiểm định Fisher). Đây là phép kiểm định giả thuyết. về độ phù hợp của mô hình hồi quy tuyến tính. tổng thể để xem xét biến phụ thuộc có liên hệ. tuyến tính với toàn bộ
tập hợp. của các biến độc lập [47]. Nếu mức ý nghĩa nhỏ hơn 0,05 (Sig. <0,05) cho thấy mô hình sử dụng. là phù hợp và các biến đều đạt được tiêu chuẩn chấp nhận (Tolerance > 0,0001) [45].
Tiêu chí chuẩn đoán hiện tượng. đa cộng tuyến (Collinearity diagnostics) với hệ số. phóng đại phương sai (VIF – Variance Inflation Factor). của các biến độc lập trong mô hình đều phải nhỏ hơn 3. Điều đó thể hiện tính đa cộng tuyến. của các biến độc lập là không đáng kể và các biến trong mô hình được chấp nhận [47].
Hệ số Durbin Watson dùng để kiểm định. sự tương quan chuỗi bậc nhất trong mô. hình hồi quy bội. Giá trị của hệ số Durbin Watson. nằm trong khoảng từ 1 đến 3 là phù hợp, tức là trong mô hình. không có sự tương quan chuỗi bậc nhất [47]. Khi đó, mô hình hồi quy bội sẽ thỏa mãn. các điều kiện đánh giá và kiểm định độ phù hợp. cho việc rút ra các kết quả nghiên cứu.”
Phương pháp luận: dựa trên quan điểm của phép duy vật biện chứng và phép duy vật lịch sử. Dựa trên quan điểm của phép duy vật biện chứng, nghiên cứu đặt vấn đề du lịch trong mối quan hệ biện chứng. với phát triển theo hướng bền vững của vùng. Dựa trên quan điểm phép duy vật lịch sử để nhấn mạnh những ảnh hưởng của hệ tư tưởng, tổ chức chính trị. và các thiết chế xã hội đối với phát triển du lịch bền vững của vùng. Luận án đánh giá thực trạng phát triển du lịch ở các tỉnh phía nam ĐBSH thông qua điều tra khách du lịch, cơ quan quản lý nhà nước, đơn vị kinh doanh du lịch và dân cư địa phương từ đó xác định các vấn đề trong hoạt động du lịch, hệ thống các quan điểm, định hướng tổ chức du lịch ở các tỉnh theo hướng bền vững.
Các phương pháp so sánh, đối chiếu, phương pháp nghiên cứu thực địa: được sử dụng trong nghiên cứu nhằm xử lý số liệu thứ cấp.
Phương pháp phân tích hệ thống: Được sử dụng trong nghiên cứu nhằm nghiên cứu phát triển du lịch theo hướng bền vững trong mối quan hệ với các đối
tượng tham gia: cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp hoạt động du lịch, cộng đồng dân cư, du khách, truyền thông, các chuyên gia trong lĩnh vực du lịch. Phương pháp phân tích thống kê: được sử dụng để phân tích hiện trạng, nhận diện, khai thác các nhân tố tác động tới phát triển du lịch theo hướng bền vững và đánh giá kết quả đạt được.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Thứ nhất, luận án đã khái quát hóa cơ. sở lý luận về du lịch, phát triển du lịch, phát triển du lịch theo hướng bền vững và mối quan hệ giữa các nhân tố. tác động đến phát triển du lịch theo hướng bền vững.
Thứ hai, luận án đã thiết lập. đánh giá các nhân tố tác động đến phát triển du lịch theo hướng bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế, biến đổi khí hậu và cách mạng công nghiệp 4.0.
Thứ ba, luận án sử dụng. nghiên cứu định tính, kết quả điều tra định. lượng để phân tích. và nêu lên những đánh giá thực phát triển du lịch theo hướng bền vững của ba tỉnh ở phía nam Đồng bằng sông Hồng.
Thứ tư, trên cơ sở phân tích. lý luận và thực tiễn đề xuất những. giải pháp thúc đẩy phát triển du lịch ở các tỉnh nam ĐBSH theo hướng bền vững. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
“Về mặt khoa học:
Thứ nhất, luận án đã khái quát. hóa cơ sở lý luận về du lịch, phát triển. du lịch, phát triển du lịch. theo hướng bền vững và mối. quan hệ giữa các nhân tố tác động. đến phát triển du lịch. theo hướng bền vững.
Thứ hai, luận án đã thiết. lập đánh giá các nhân tố tác động. đến phát triển du lịch. theo hướng bền vững trong bối cảnh. hội nhập kinh tế, biến đổi khí hậu. và cách mạng công nghiệp 4.0.
Thứ ba, luận án đã nêu. thực trạng phát triển bền vững du. lịch của ba tỉnh, thông qua kết. quả phân tích, chạy mô hình, chỉ ra những hạn chế. cả về số lượng, chất. lượng hoạt động phát triển du lịch. theo hướng bền vững.
Về thực tiễn:
Thông qua phân tích các số. liệu thứ cấp, dữ liệu sơ cấp trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã đưa ra những gợi ý. cho nhằm phát triển du lịch ở các tỉnh nam ĐBSH theo hướng bền vững, bao gồm: Thứ nhất, về kinh tế cần (1) tăng cường phát triển các cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch và dịch vụ phụ trợ, (2) đầu tư và huy động vốn cho phát triển cho du lịch; Thứ hai, về văn hóa – xã hội cần tăng cường đầu tư phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; Thứ ba, về môi trường mục tiêu (1) đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức về giá trị tài nguyên và môi trường du lịch, (2) bảo tồn tài nguyên du lịch, (3) quản lý giá trị của tài nguyên du lịch, (4) thực hiện xã hội 9
hoá trong đầu tư, bảo quản và tôn tạo di tích, bảo vệ môi trường cảnh quan thiên nhiên; Thứ tư, cần đến vai trò quản lý nhà nước để phát triển du lịch theo hướng bền vững như (1) nâng cao năng lực quản lý, (2) hoàn thiện xây dựng, ban hành cơ chế, chính sách theo hướng đồng bộ, hiện đại và hiệu quả, (3) tăng cường tính đồng bộ và linh hoạt trong quy hoạch, (4) xúc tiến quảng bá và hợp tác liên kết phát triển du lịch với các tỉnh lân cận và các vùng du lịch khác.”
7. Kết cấu của luận án
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẾN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƯỚNG BẾN VỮNG
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở CÁC TỈNH PHÍA NAM ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở CÁC TỈNH PHÍA NAM ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG THEO HƯỚNG BỀN VỮNG
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Cùng với sự phát triển kinh tế và hội nhập sâu rộng như ngày nay, du lịch luôn được đánh giá là. ngành kinh tế có tiềm lực về tài chính, doanh thu, lợi nhuận và các vấn đề xã hội khác. Với tầm quan trọng của du lịch, nhiều nghiên cứu chuyên sâu về phát triển du lịch đã được thực hiện bởi các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý và đã có những đóng góp nhất định cho sự phát triển của ngành. Vì vậy, hoạt động và tổ chức du lịch. luôn luôn có được sự chú ý, quan tâm từ các nhà nghiên cứu, chuyên gia, nhà
quản lý và thậm chí cả những người dân yêu thích du lịch quan tâm, nghiên cứu và tìm hiểu. Sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thế giới nói chung và. sự bùng nổ mạnh mẽ của du lịch nói riêng đã dần xuất hiện những tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế – xã hội lâu dài của các quốc gia. Bền vững được nghiên cứu rộng hơn trong tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế. Khái niệm PTBV được nhắc đến vào những năm 80 của thế kỉ trước, phải đến đầu những năm 90, khái niệm du lịch bền vững mới xuất hiện trong các nghiên cứu, khi mà các tác động lên môi trường theo hướng tiêu cực trước sự bùng nổ của du lịch ngày một trở nên rõ rệt.
Dưới đây là tổng quan những công trình chủ yếu nghiên cứu về du lịch, PTDLBV ở trong và ngoài nước đã công bố từ trước đến nay.
1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài
1.1.1 Về nội hàm phát triển du lịch và phát triển du lịch theo hướng bền vững Hoạt động du lịch có đóng góp lớn vào kinh tế Thế Giới nói chung, của các quốc gia và vùng lãnh thổ nói riêng; tăng trưởng với tốc độ cao hơn so với các ngành khác (9% GDP), công ăn việc làm được tạo ra nhiều (thu hút 8% lao động), kim ngạch xuất khẩu chiếm 30%. Cho nên các công trình về phát triển du lịch rất đa dạng với sự tham gia của nhiều tác giả trên Thế Giới.
Mặc dù có sự thống nhất về nhận thức, nhưng các quan điểm về PTDLBV vẫn chưa thống nhất. Machado, 2003 [80] đã định nghĩa “Du lịch bền vững là. các hình thức du lịch đáp ứng nhu cầu hiện. tại của khách du lịch, ngành du lịch, và cộng đồng địa phương nhưng không ảnh. hưởng tới khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau. Du lịch khả thi về kinh tế. nhưng không phá huỷ tài nguyên. mà tương lai của. du lịch phụ thuộc vào đó, đặc biệt là môi trường tự nhiên và kết cấu xã hội của cộng đồng địa phương”. Nikolova A. and Hens L.,năm 1998 [84], “Du lịch bền vững. đòi hỏi phải quản lý tất cả các dạng. tài nguyên theo cách nào đó để chúng ta có thể đáp ứng. các nhu cầu kinh tế, xã hội và thẩm mỹ trong khi vẫn duy trì được bản sắc văn hoá, các quá trình sinh thái cơ bản, đa dạng sinh học và các hệ đảm bảo sự sống”. “Linking Communities, Tourism, & Conservation: A Tourism Assessment Process – Tools and
Worksheets” [65]. “Tourism and Sustainability: Principles to Practice” [91] tổng hợp đánh giá những quan điểm về lý thuyết PTBV du lịch theo xu hướng trên. Các tác giả khác như Butler (1993), Murphy (1994), Mowforth và Munt (1998) đều cho rằng PTDLBV là “quá trình phát triển được. duy trì trong không gian. và thời gian nhất định, sự phát triển đó không làm. giảm khả năng thích ứng của con người. trong khi vẫn có thể ngăn chặn những tác. động tiêu cực tới sự phát triển lâu dài” [5]. 1.1.2 Các tiêu chí đánh giá phát triển du lịch theo hướng bền vững Tiêu chí đánh giá phát triển bền vững có trong “Towards Sustainable Development: On the Goals of Development and the Conditions” [76], các chỉ số phản ánh PTBV thông qua việc cung cấp thông tin đáng tin cậy về thiên nhiên, thế giới vật chất, xã hội, bảo tồn các giá trị và chất lượng cuộc sống. Các chỉ số phổ biến như tổng sản phẩm quốc nội, các chỉ số về kinh tế là không đủ, vì chúng chỉ cho biết về các luồng tiền tệ, chứ không phải về tình trạng môi trường, sự phá hủy các nguồn lực hay chất lượng cuộc sống. “Indicator for Sustainable Development: Theory, Method, Application” [57] các phương pháp tiếp cận một cách hệ thống để tìm ra các chỉ tiêu PTBV du lịch, từ đó tìm ra các bộ chỉ số riêng đo lường đánh giá PTBV lên các đối tượng như cộng đồng, các bang, vùng lãnh thổ và quốc gia trên thế giới. Machado (2003)[80]. phân biệt du lịch bền vững. và không bền vững khác. nhau như thế nào, ông đã chú trọng những giải pháp, cách thức để hạn chế những tác động tiêu. cực đến môi trường du lịch (gồm tự nhiên và nhân văn). Du lịch và môi trường. có tác động qua lại lẫn nhau, cùng nhau phát triển, đặt lợi ích và quyền lợi của dân cư. địa phương lên hàng đầu đó là. cải thiện chất lượng cuộc sống và phúc lợi cho địa phương. Phát triển du lịch phải gắn giữa hiện tại và tương lai nên tiêu chí đánh giá PTDLBV đó là: bền vững về kinh tế (có nghĩa là có tốc độ tăng trưởng nhanh, ổn định); bền vững về xã hội (trình độ văn minh, tuổi thọ, sức khỏe, trải nghiệm văn hóa, tinh thần); bền vững về môi trường (bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên, môi trường) Bhuiyan và cộng sự (2012) [58], PTDLBV kết hợp đồng thời giữa du lịch sinh thái, điểm du lịch và phát triển. vùng trong một khu vực, tiêu chí đánh giá cũng bao gồm. các vấn đề về kinh tế, môi trường và xã hội.
Hình 1. 1 Kết hợp PTDLBV
Nguồn: Bhuiyan và cộng sự [58]
Pamela A. Wight (1997) đã nghiên cứu và đưa ra. các nhóm chỉ tiêu về kinh tế, xã hội, môi trường đánh giá ở các mức độ ngang nhau, bao gồm: Kinh tế cộng đồng; Bảo tồn hợp lý; Kết hợp kinh tế với môi trường (Hình 1.2).
Hình 1. 2 Mô hình các nguyên tắc. phát triển du lịch theo hướng bền vững Nguồn: Pamela (1997) [86]
Tổ chức du lịch thế giới UNWTO. đưa ra quan điểm về PTDLBV. dựa vào sức chứa “ Là số lượng tối đa du khách tới. thăm một điểm du lịch trong cùng một. thời
điểm mà không gây ảnh. hưởng tới môi trường sống, môi trường văn hóa xã hội, đồng thời không làm giảm sự thỏa mãn của du khách tham quan.”. Đồng quan điểm trên, một số học giả dùng phương pháp đánh giá sức chứa như D’Amore (1983), Bob (1990). UNWTO đã xây dựng bộ chỉ tiêu chung và theo phương pháp PRA.
(Participatory Rapid appraisal. – đánh giá nhanh có sự tham gia của cộng đồng), hệ thống chỉ tiêu đánh giá đó như sau:
“Bảng 2. 1 Các chỉ tiêu chung cho du lịch bền vững
| STT | Chỉ tiêu | Cách xác định |
| 1 | Bảo vệ điểm. du lịch | Bảo vệ điểm. du lịch theo tiêu chuẩn. IUCN. |
| 2 | Áp lực | Số du khách viếng. thăm điểm du lịch (tính theo năm, tháng cao điểm). |
| 3 | Cường độ sử dụng | Cường độ sử dụng. – thời kỳ cao điểm (người/ha). |
| 4 | Tác động xã hội | Tỷ số Du khách./Dân địa phương (thời kỳ cao điểm). |
| 5 | Mức độ kiểm soát | Các thủ tục đánh giá. môi trường hoặc sự kiểm soát hiện. có đối với sự phát triển. của điểm du lịch và mật độ sử dụng. |
| 6 | Quản lý chất thải | Phần trăm (%) đường cống. thoát tại điểm du lịch có xử lý. (chỉ số phụ có thể là giới hạn. kết cấu của năng lực cơ sở hạ tầng. của điểm du lịch, ví dụ như cấp nước, bãi rác). |
| 7 | Quá trình lập. quy hoạch | Có các kế hoạch nhằm. phục vụ cho điểm du lịch (kể cả các. yếu tố du lịch). |
| 8 | Các hệ sinh. thái tới hạn | Số lượng các loài. hiếm đang bị đe dọa. |
| 9 | Sự thỏa mãn. của du khách | Mức độ thỏa mãn. của khách du lịch (dựa trên. các phiếu thăm dò ý kiến. |
| 10 | Sự thỏa mãn. của địa phương |
Nguồn: Manning (1996) [81]
UNWTO cũng đánh giá tính bền vững căn cứ. qua tiêu chí bền vững của hệ sinh thái, những tiêu chí đánh giá mối quan hệ giữa du lịch. và môi trường được thể hiện trong phân hệ sinh thái, tự nhiên, phân hệ kinh tế, phân hệ xã hội môi trường. Bảng 2. 2 Bộ chỉ tiêu đánh giá bền vững du lịch
| TT | Chỉ tiêu | Cách xác định |
| 1 | Chỉ tiêu về đáp ứng. nhu cầu của khách du lịch | – Tỷ lệ % số khách. trở lại/tổng số khách. – Số ngày lưu trú. bình quân/đầu du khách. – Tỷ lệ % các rủi ro. về sức khỏe (bệnh tật, tai nạn). do du lịch/tổng số khách. |
| 2 | Chỉ tiêu về đánh giá tác động. của du lịch lên phân hệ sinh. thái tự nhiên | – % chất thải chưa được. thu gom và xử lý. – Lượng điện tiêu thụ/.du khách/ngày (tính theo mùa). – Lượng nước tiêu thụ/.du khách/ngày (tính theo mùa). – % diện tích cảnh quan. bị xuống cấp do xây dựng/.tổng diện tích sử dụng do du lịch. |
| TT | Chỉ tiêu | Cách xác định |
| – % số công trình kiến trúc. không phù hợp với kiến trúc bản địa. (hoặc cảnh quan)/tổng số công trình. – Mức độ tiêu thụ. các sản phẩm động, thực vật quý hiếm. (phổ biến-hiếm hoi-không có). – % khả năng vận tải sạch/. khả năng vận tải cơ giới. (tính theo trọng tải). | ||
| 3 | Tiêu chí đánh. giá tác động lên phân hệ kinh tế | – % vốn đầu tư từ. du lịch cho các phúc lợi xã hội của địa phương so với tổng. giá trị đầu tư từ các nguồn khác. – % số chỗ làm việc trong ngành. du lịch dành cho người địa phương. so với tổng số lao động địa phương. – % giá trị chi phí vật liệu xây. dựng địa phương/tổng chi phí. vật liệu xây dựng. – % giá trị hàng hóa địa phương/.tổng giá trị hàng hóa tiêu. dùng cho du lịch. |
| 4 | Chỉ tiêu đánh giá. tác động của du lịch. lên phân hệ xã hội – nhân văn | – Chỉ số Doxey. – Sự xuất hiện các bệnh/.dịch liên quan tới du lịch. – Tệ nạn xã hội liên. quan đến du lịch. – Hiện trạng các di tích. lịch sử văn hóa địa phương. – Số người ăn xin/. tổng số dân địa phương. – Tỷ lệ % mất giá đồng tiền. vào mùa cao điểm du lịch. – Độ thương mại hóa của. các sinh hoạt văn hóa truyền thông. (lễ hội, ma chay, cưới xin, phong tục, tập quán…). xác định thông qua trao đổi với các chuyên gia. |
Nguồn: Manning (1996) [81]
Bộ tiêu chuẩn du lịch. bền vững toàn cầu do Hội đồng du lịch toàn cầu (GSTC) xây dựng, bao gồm 4 nhóm chỉ tiêu, cụ thể như sau:
Bảng 2. 3 Bộ tiêu chí đánh do du lịch. bền vững của Hội đồng du lịch toàn cầu
| TT | Chỉ tiêu | Cách xác định |
| 1 | Quản lý bền. vững, hiệu quả. | – Thực hiện một hệ thống. quản lý bền vững lâu dài phù hợp. – Tuân thủ pháp luật và các. quy định quốc gia và quốc tế. – Nhân viên được đào tạo. định kỳ về vai trò trong quản lý. – Đánh giá sự hài lòng. của khách hàng để có sự điều hỉnh phù hợp. – Quảng cáo sản phẩm. du lịch đúng sự thật. – Thiết kế, xây dựng, cải tạo. và vận hành cơ sở hạ tầng. – Sở hữu hợp pháp. đất đai và tài sản. – Cung cấp thông tin diễn. giải về thiên nhiên, di sản, văn hóa. |
| 2 | Gia tăng lợi ích. | kinh tế xã hội – Tích cực ủng hộ các sáng kiến. phát triển cơ sở hạ |
| TT | Chỉ tiêu | Cách xác định |
| cho cộng đồng địa phương. và giảm thiểu các tác động tiêu cực. | tầng xã hội và. hỗ trợ phát triển cộng đồng. – Cộng đồng địa phương. được ưu tiên tuyển dụng và đào tạo. – Tạo điều kiện cho các. cơ sở sản xuất nhỏ của địa phương. – Có quy tắc xử sự phù hợp. với các hoạt động của cộng đồng bản địa. – Chống bất kỳ hành vi khai. thác và áp bức nào về thương mại và tình dục. – Đối xử công bằng trong tuyển dụng. các lao động phụ nữ và người dân tộc thiểu số, không được sử dụng lao động trẻ em. – Tuân thủ các quy định của pháp luật. quốc gia và quốc tế về quyền của người lao động. – Các hoạt động du lịch. không được gây nguy. hiểm cho nguồn dự trữ cơ bản. hay hệ thống vệ sinh của cộng đồng. – Các hoạt động du lịch. không gây ảnh hưởng. đến sinh kế của người dân địa phương. | |
| 3 | Gia tăng lợi ích đối với các di sản. văn hóa và giảm thiểu những tác động tiêu cực. | – Tuân thủ các hướng dẫn. và quy tắc ứng xử khi tham quan các điểm văn hóa hay lịch sử nhạy cảm. – Các đồ tạo tác lịch sử hoặc. giả cổ không được phép mua bán, kinh doanh hay trưng bày, trừ khi được phép. – Đóng góp cho công tác. bảo tồn di tích, tài sản giá trị lịch sử, văn hóa, khảo cổ, có ý nghĩa tinh thần, tuyệt đối không cản. trở việc tiếp cận của cư dân địa phương. – Tôn trọng quyền sở hữu. trí tuệ của cộng đồng địa phương. |
| 4 | Tối đa hóa lợi ích đối với môi trường. và giảm thiểu những ảnh hưởng tiêu cực. | – Bảo tồn các. nguồn tài nguyên. – Giảm ô nhiễm. – Bảo tồn đa dạng sinh học, hệ sinh thái và cảnh quan tự nhiên. |
Nguồn: Luigi Cabrini, 2011 [79]”
1.1.3 Các nhân tố tác động đến phát triển. du lịch và du lịch theo hướng bền vững “Quan hệ giữa chất lượng môi trường. và những thành công phát triển du lịch, về cách thức bảo vệ các khu, điểm du lịch của thế giới cho các thế hệ. tương lai đề cập đến trong cuộc thảo luận, hội thảo ngày càng tăng. Các khía cạnh đa chiều được xem xét và đánh giá đối. với môi trường tự nhiên, xây dựng văn hoá, cân nhắc về tác động môi trường trong phát triển chính sách, những hệ lụy về quản lý.” “Tourism and the Environment: A Susstainable Relationship” [70]. “Sustainable Tourism. What is it really?” [63], hay “Ecotourism and Sustainable Development. Who Owns Paradise?” [69] đánh giá sự tăng trưởng của du lịch. trong chiến lược du lịch của mỗi quốc gia,
trong hệ thống chính trị. và các chính sách kinh tế tác động đến. Nghiên cứu những tác Viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ
động kinh tế và văn hoá. của việc mở rộng du lịch đối với người dân bản. địa cũng như với các hệ sinh thái. “Indigenous Ecotourism: Sustainable Development and Management” [66], các điểm du lịch sinh thái do người bản địa sở hữu và điều hành, mang lại lợi ích cho các cộng đồng bản địa, gắn vào đó xem xét những tác động của việc phát triển du lịch tới kinh tế, xã hội và môi trường xung quanh điểm du lịch nói riêng và của vùng du lịch nói chung. “Sustainable Tourism in Protected Area: Guidelines For Planning And Management” [88] hỗ trợ các nhà quản lý khu vực và các bên liên quan khác. trong việc lập kế hoạch và quản lý các khu vực được bảo tồn, dựa trên nhiều nghiên cứu. và kinh nghiệm thực tế về các khu bảo tồn. Các khu bảo tồn cần du lịch và du lịch cần các khu bảo tồn. Thách thức chính là tính bền vững – cách các khu bảo tồn. có thể được quản lý hiệu quả để phát triển du lịch, đồng thời đảm bảo giá trị tự nhiên của chúng – tài sản thu hút khách du lịch – được bảo vệ cho các thế hệ tương lai. Mặc dù mối quan hệ giữa phát triển du lịch. theo hướng bền vững và các khu bảo tồn là phức tạp, đôi khi gây bất lợi. Nhưng du lịch hướng tới bền vững luôn. là một thành phần quan trọng để xem xét trong việc thành lập. và quản lý các khu bảo tồn, đòi hỏi sự quản lý rõ ràng và. hợp tác chặt chẽ ở tất cả các cấp, đặc biệt là giữa ngành du lịch. với nhau và với cơ quan Chính phủ.
Yang, Ye và Yan (2011) [95] cho rằng lực lượng lao động du lịch được đào tạo bài bản, làm việc chuyên nghiệp và đáp ứng được yêu cầu. của khách du lịch sẽ góp phần đem lại cho du khách sự hài lòng. và phát triển du lịch sẽ ngày càng hiệu quả. Tập thể tác giả cũng phân tích vai trò của cơ sở hạ tầng. thông qua sự phát triển của giao thông vận tải là. một trong những điều kiện tiên quyết cho sự lớn mạnh. của hoạt động phát triển du lịch một địa phương. Một điểm đến dù hấp dẫn đến mấy nếu không có. đầy đủ cơ sở vật chất về giao thông cho du khách tiếp cận. địa điểm ấy thì cũng thu hút được nhiều khách du lịch. Các tác giả đã sử dụng tổng số dặm đường bộ, tổng số dặm đường sắt. và tổng số dặm khai thác trong hàng không dân dụng của Tứ Xuyên (Trung Quốc) để định lượng ảnh hưởng của các yếu tố trên. đến với tổng thu nhập từ hoạt động du lịch quốc tế của tỉnh này. Báo cáo của WEF (2011) [94] lại sử dụng số
lượng lượt cất cánh của các. chuyến bay quốc tế và nội địa của các hãng hàng không được. phép hoạt động trong một nước hay số lượng hãng. hàng không đang hoạt động và một số chỉ tiêu khác để đại diện. cho cơ sở hạ tầng giao thông vận tải của một quốc gia.
WEF (2011) [93] nhắc đến vai trò của dịch vụ phụ trợ trong phát triển du lịch. Du lịch quốc tế là một trong những hoạt động. chứa đựng nhiều rủi ro cho con người vì khi sang một nơi khác du lịch, họ tạm thời rời xa môi trường cư trú thường xuyên của mình. Khi ấy, những khác biệt về điều kiện sinh sống, thời tiết, khí hậu… có thể
gây ra những tác động ảnh hưởng tới sức khỏe con người. Vì thế tương tự như vấn đề
an ninh, vệ sinh và y tế ở điểm đến cũng là một. trong những yếu tố được quan tâm hàng đầu. Bên cạnh đó viễn thông góp phần nối liền. hoạt động liên lạc giữa nhiều nước với nhau. Đây cũng là nhân tố quan trọng giúp hoạt động thu hút. khách du lịch quốc tế trở nên hiệu quả. Khadaroo và Seetanah (2007) đề cập đến cơ sở hạ tầng trong phát triển du lịch. Cơ sở hạ tầng du lịch càng tốt càng chứng tỏ. sức chứa đối với khách du lịch của địa phương đó càng cao. Chính vì vậy, sự phát triển của nhân tố này tạo điều kiện cho sự tăng. lên về mặt hiệu quả của hoạt động thu hút khách du lịch. của địa phương đó.
Phutsady Phanyasith (2016) nghiên cứu vai trò chính sách của nhà nước đối với hoạt động phát triển du lịch. Nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quản lý nhà nước thông qua việc sử dụng pháp luật tác động vào các chủ thể, đối tượng liên quan trong du lịch. S. Medlik (1995) cho rằng, quản lý nhà nước đối với du lịch là nhân tố quan trọng trong phát triển du lịch, cần kết hợp chặt chẽ giữa kinh tế, chính trị, xã hội. Các kết hợp này cần đặt trong những điều kiện, khuôn khổ nhất định phù hợp với các kế hoạch, định hướng, mục tiêu cụ thể trong từng giai đoạn. Xây dựng chính sách phục vụ phát triển du lịch đòi hỏi có sự tham gia của toàn ngành du lịch, doanh nghiệp du lịch, cộng đồng dân cư. Để nâng cao hiệu quả quản lý. nhà nước “đối với hoạt động kinh doanh du lịch trong thời kỳ hội nhập, Xu Xeng (2015) cho rằng: công tác ban hành và. thực hiện pháp luật về du lịch cần được khắc phục từ. khâu ban hành văn bản quy phạm pháp luật nói chung; tổ chức bộ máy nhà nước về du lịch cần được kiện toàn, ổn định nhanh chóng; xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và chính. sách phát triển du lịch cần chú trọng đến công tác. đào tạo nguồn nhân lực du lịch; công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. trong hoạt động kinh doanh du lịch cần hướng. đến việc làm trong sạch. môi trường du lịch và. áp dụng công nghệ thông tin trong hệ thống quản lý du lịch.”
1.2 Các công trình nghiên cứu trong nước
1.2.1 Về nội hàm phát triển du lịch theo hướng bền vững
Có rất nhiều công trình trong nước nghiên cứu PTDLBV. Hầu hết các tác giả đều tiếp cận theo khái niệm “PTDLBV là hoạt động khai thác. có quản lý các giá trị tự nhiên và nhân văn nhằm thỏa mãn các. nhu cầu đa dạng của khách du lịch, có quan tâm đến các lợi ích kinh tế dài hạn trong khi. vẫn đảm bảo sự đóng góp cho bảo tồn. và tôn tạo các nguồn tài nguyên, duy trì được sự toàn vẹn về văn hóa. để phát triển hoạt động du lịch trong tương lai; cho công tác bảo vệ môi trường và góp phần nâng cao mức sống của cộng đồng địa phương” (Phạm Trung Lương 2002) [23]. 1.2.2 Các tiêu chí đánh giá phát triển du lịch theo hướng bền vững
Phát triển du lịch trong những thập kỉ qua ở Việt Nam đã được chú trọng khắp các vùng, miền khác nhau trên cả nước. “Chủ trương và giải pháp đẩy mạnh phát triển
du lịch Miền Trung – Tây Nguyên” [44], “Phát triển du lịch Tây Nguyên đến năm 2020 đáp ứng nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế” [29] “nêu lên các chỉ tiêu đo lường, đánh gia về phát triển du lịch luôn là yếu tố xem xét đầu tiên đối với điểm du lịch. thông qua lượng khách và thu nhập từ du lịch; cơ sở vật chất cho du lịch; khai thác tài. nguyên du lịch, phát triển các loại hình sản phẩm du lịch. Kết hợp đánh giá về. tổ chức không gian lãnh thổ, công tác xúc tiến, quảng bá liên kết; đầu tư phát triển du lịch; đào tạo, bồi dưỡng phát triển. nguồn nhân lực và cơ chế, chính sách, quản lý nhà nước về du lịch.” “Cơ sở khoa học phát triển du lịch đảo ven bờ vùng du lịch Bắc Trung Bộ” [25], hướng phát triển du lịch vào điểm du lịch đặc thù, riêng biệt hơn so với những điểm du lịch khác nên cần phải có những nghiên cứu khoa học, bên cạnh tình hình kinh tế – xã hội cần gắn với an ninh quốc phòng ở vùng ven biển Bắc Trung Bộ và trong EWEC (Hợp tác phát triển kinh tế – du lịch Hành lang kinh tế Đông -Tây). “Hiện trạng và giải pháp phát triển các khu du lịch biển quốc gia tại vùng du lịch Bắc Trung Bộ” [14], “phát triển khu du lịch biển quốc gia, nêu khái niệm mới về sản phẩm du lịch. của khu du lịch biển quốc gia, khẳng định đó là tập hợp tất cả các. cảm xúc đơn lẻ đem lại cho du khách ấn tượng đặc trưng nhất” về một khu du lịch biển. “Phát triển kinh tế du lịch ở vùng du lịch Bắc Bộ và tác động của nó tới quốc phòng – an ninh” [34], “những đặc điểm cơ bản của kinh tế du lịch, thực trạng kinh tế du lịch ở vùng Bắc Bộ trong mối quan hệ với củng cố quốc phòng an ninh. Phát triển du lịch gắn với tăng cường củng cố quốc phòng an ninh trong thời gian trong điều kiện hội nhập sâu rộng. Gắn PTDLBV theo các nguyên tắc: khai thác và sửu dụng tài nguyên, giảm thiểu những tác định tiêu cực ra môi trường như chất thải, xả rác; sản phẩm du lịch đa dạng phù hợp với quy hoạch, chiến lược; có vai trò đóng góp của cộng đồng dân cư địa phương như góp ý kiến, cùng tham gia vào các hoạt động chung; nâng cao nhận thức của cộng đồng trong các hoạt động, quảng bá xúc tiến du lịch cũng như nghiên cứu khoa học cho phát triển du lịch.”
“Nghiên cứu đề xuất các giải pháp đầu tư phát triển khu du lịch” [30] là các giải pháp cụ thể trong từng điều kiện, điểm du lịch khác nhau trên nền tảng tác động của các nhân tố khách quan như hội nhập, toàn cầu hóa và vị thế của quốc gia trên bản đồ Thế Giới. Cơ sở khoa học và giải pháp PTDLBV ở Việt Nam” [2]; “Vai trò của chính quyền địa phương cấp tỉnh trong PTDLBV Ninh Bình” [9]; “Phát triển du lịch tỉnh Bình Thuận trên quan điểm phát triển bền vững” [54] “hướng sự phát triển du lịch hài hòa, hợp lý giữa các mục tiêu hướng tới bền vững. Nhưng phát triển du lịch theo hướng bền. vững là không tách rời việc tạo ra những sản phẩm du lịch đặc trưng, độc đáo, chất lượng gắn với sự hài lòng, thỏa mãn nhu cầu. của khách du lịch và lợi ích kinh tế, xã hội, môi trường, tài nguyên của điểm du lịch. Hội nhập sâu rộng ở tất cả các lĩnh vực, với tất cả quốc gia đã tác động không nhỏ. tới phát triển kinh tế nói
chung, phát triển du lịch nói riêng. Nghiên cứu các tiêu chí, nhân tố tác động nhưng đặt trong điều kiện hội nhập và. toàn cầu hóa trong một vùng du lịch cụ thể.” Có sự thống nhất về vai trò của bền vững. du lịch đối với kinh tế đó là hiệu quả kinh tế mà. ngành du lịch mang lại, sự ổn định xã hội và môi trường trong sạch bền vững. “Phát triển bền vững du lịch tỉnh Ninh Bình trong điều kiện hiện nay” [13], “xây dựng bộ tiêu chí đánh giá. phát triển bền vững du lịch của một địa phương cấp tỉnh. Nhấn mạnh vai trò và sự tham gia của các. bên phát triển bền vững du lịch trong điều kiện hiện nay.”
“Tụ chung lại, tiêu chí đánh giá phát triển du lịch theo hướng bền vững. vẫn bao gồm sự ổn định trong tăng trưởng kinh tế, nâng cao chất lượng cuốc sống và công bằng xã hội, tài nguyên thiên nhiên được sử dụng, khai thác hiệu quả, bảo tồn những giá trị truyền thống và chất lượng môi trường. Quan điểm chủ đạo phát triển bền vững du lịch. hướng tới sự hài hòa của những mục tiêu kinh tế, xã hội, môi trường trong khi ngày càng phải tăng. cường khả năng đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách, sự cân bằng. này có thể thay đổi theo thời gian, những quy tắc xã hội, các điều kiện đảm bảo môi trường sinh thái. và sự phát triển của khoa học công nghệ. thay đổi cân bằng đó thay đổi theo.”
1.2.3 Các nhân tố tác động đến phát triển du lịch và du lịch theo hướng bền vững Có một số công trình đã nghiên cứu và phân tích. về những nhân tố ảnh hưởng tới phát triển bền vững du lịch: “Du lịch bền vững” [15]; “PTDLBV ở Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng” [12]. “Vai trò của chính quyền địa phương cấp tỉnh trong PTDLBV tỉnh Ninh Bình” [9], “Quản lý nhà nước địa phương đối với PTDLBV tại một số tỉnh miền trung Việt Nam” [48]. Các tác giả đã phân tích vai trò của cơ quan quản lý. nhà nước về du lịch đặc biệt là các khâu thanh tra kiểm tra, do tính chất đặc trưng của ngành du lịch. Từ đó các giải pháp phát triển được. nhiều đề tài đưa ra, mỗi giải pháp mang tính đặc trưng của vùng, miền, giải pháp cho quản lý nhà nước của từng phạm vi đề tài nghiên cứu. “Cơ sở khoa học và giải pháp PTDLBV ở Việt Nam” [2] nghiên cứu phát triển bền vững từ bối cảnh thực trạng phát triển du lịch của nước ta trong suốt thập kỉ 90 của thế kỷ trước. Tác giả tập trung nghiên cứu phát triển bền vững dưới góc độ môi trường. du lịch và khai thác sử dụng tài nguyên; từ đó đề xuất mô hình nghiên cứu PTDLBV cụ thể cho từng khu vực. “Du lịch bền vững” [15], cần có “Cẩm nang về PTDLBV” [45], “Giải pháp PTDLBV vùng Tây Nguyên” [11] nhấn mạnh vai trò của hợp tác, liên kết trong PTDLBV. Xác định sự đóng góp, nội dung của các bên tham gia vào hợp tác, liên kết trong hoạt động PTDLBV. “Giải pháp quản lý và khai thác du lịch sinh thái ở các Vườn quốc gia Việt Nam theo hướng phát triển bền vững (nghiên cứu điểm Vườn quốc gia Cúc Phương)” [19], xây dựng mô hình phát triển du lịch sinh thái bền vững cho các. Vườn quốc gia nhằm đảm bảo tạo cơ chế phối
hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan trong. việc tổ chức quản lý và khai thác tài nguyên du lịch của vườn quốc gia. Các quốc gia, lãnh thổ đa dạng về dân tộc, truyền thống xã hội, văn hóa, lịch sử, tôn giáo, và đặc biệt khác nhau về mức sống, phúc lợi xã hội dẫn đến nhận thức về các vấn đề sẽ khác nhau. Và sự khác biệt thường xuyên vận động theo nhiều chiều hướng tăng giảm khác nhau. Do vậy, các chỉ tiêu đánh giá PTBV cũng. phụ thuộc và những yếu tố này khá lớn. Các công trình nghiên cứu về phát triển du lịch. bền vững trong điều kiện cụ thể hiện nay “Nghiên cứu PTDLBV tỉnh Quảng Ninh trong bối cảnh biến đổi khí hậu” [32], “Phát triển bền vững du lịch vùng duyên hải Đông Bắc trong bối cảnh hội nhập” [1] đã nghiên cứu các nhân tố tác động đến phát triển du lịch tỉnh vùng trong bối cảnh biến đổi khí hậu.
“Trên cơ sở lý thuyết về du lịch, du lịch sinh thái và phát triển bền vững, đồng thời. phân tích ảnh hưởng của cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) đến PTDLBV ở Việt Nam. Cùng với những nghiên cứu trước đây, tác giả Bùi Thanh Toàn (2018) [43] đưa ra mô hình nghiên cứu đề xuất về. phát triển bền vững trong môi trường AEC cho tỉnh Phú Yên.
– Các yếu tố bên ngoài: Nguy cơ khủng hoảng kinh tế; tình hình an ninh chính trị của một số nước trong khu vực có nhiều bất ổn; biến đổi khí hậu và thiên tai… tác động tiêu cực đến phát triển du lịch. Hơn nữa, trình độ phát triển kinh tế không đồng đều. giữa các nước trong khu vực và tồn tại quá nhiều cơ chế hợp tác cũng là một rào cản. Đa phần khách quốc tế chỉ. có nhu cầu đi du lịch 1 nước, do đó việc hình thành thị trường du lịch chung ASEAN còn nhiều khó khăn.
– Chịu sự tác động mạnh. hơn từ quá trình hội nhập, trong khi đó lợi thế bảo hộ của các. doanh nghiệp trong nước dần loại bỏ, khả năng chống chọi với cạnh tranh kém, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp lữ hành.
– Chịu sự cạnh tranh gay gắt về nguồn. nhân lực du lịch với các nước trong khu vực, khi mà các nước ASEAN đang xem xét vấn đề hướng dẫn viên của một nước có thể hành nghề tại nước khác.
– Nguy cơ chậm trễ trong việc ban hành các văn bản, quy định pháp luật sẽ dẫn đến. những bất lợi trong quá trình hội nhập du lịch AEC.
– Thách thức trong việc quản lý và ứng phó với. khủng hoảng xảy ra trong việc phát triển du lịch, nhất là liên quan yếu tố nước ngoài. Kinh nghiệm và sự chuyên nghiệp trong. làm du lịch của Việt Nam còn hạn chế so với một số nước khác ở khu vực.
– Nguy cơ mất đi tính bền vững trong phát triển du lịch, do lượng khách du lịch tăng nhanh kết hợp với. đầu tư mạnh vào các khu vực có khả năng. phát triển du lịch sinh thái, rất dễ dẫn đến mất cân bằng sinh thái. nếu không được kiểm soát, quản lý chặt chẽ.
Hình 1. 3 Mô hình nghiên cứu đề xuất
Nguồn: Bùi Thanh Toàn (2018)
Sau khi tổng hợp tình hình nghiên cứu ở nước ta trong thời gian qua, luận án rút ra những nhận định sau:
– Du lịch là ngành có vị trí quan trọng, trung tâm phát triển kinh tế của nhiều quốc gia và của hệ thống ngành kinh tế quốc dân. Do vậy, nhiều cá nhân (nhà khoa học, nhà quản lý, người dân) và các tổ chức đều quan tâm nghiên cứu. Ở Việt Nam chủ đề PTBV nói chung và du lịch nói riêng bắt đầu được nghiên từ những năm 90, và đến nay trở nên khá phổ biến. Không những thế, sau khi mở cửa và hội nhập với thế giới từ những năm 90, du lịch Việt Nam là chủ đề hấp dẫn của nhiều đề tài nghiên cứu trong và ngoài nước trong giới khoa học. Phát triển du lịch theo hướng bền vững không chỉ là. định hướng nghiên cứu, phát triển trên thế giới mà cũng là tâm điểm nghiên cứu. của các nhà khoa học trong nước. Hiện nay các công trình nghiên cứu về phát triển. du lịch bền vững ở Việt Nam khá đa dạng từ. sản phẩm du lịch, điểm du lịch, khu bảo tồn, vùng du lịch.
– Các công trình nghiên cứu về du lịch, phát triển du lịch giải quyết nhiều. vấn đề từ lý luận chung về du lịch, đến kiến thức thực tế về thị trường du lịch. và từ đó có các phương hướng phát triển du lịch phù hợp với Việt Nam.
– Nghiên cứu trong nước hay nước ngoài. đều nêu nội dung phát triển du lịch theo hướng bền vững đều xoay quanh 3 góc độ: Kinh tế, xã hội, môi trường. Mỗi góc độ có thể đóng vai trò. quan trọng khác nhau trong từng giai đoạn, thời kỳ của quá trình phát triển, phù hợp với chủ trương. và chính sách của quốc gia, địa phương du lịch.”
1.3 Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu
1.3.1 Đánh giá chung
“Thứ nhất, xác định được những vấn đề cơ bản về du lịch, phát triển du lịch, du Viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ
lịch bền vững, nội hàm liên quan đến PTBV du lịch; khái niệm PTBV, PTDLBV, quản lý du lịch… Có rất nhiều quan điểm khác nhau về nội dung. này kể cả trong nước và quốc tế.
Thứ hai, xu hướng chung là phát triển du lịch theo hướng. bền vững ở các quốc gia trên thế giới hiện nay. Có nhiều kinh nghiệm khác nhau với mục tiêu. phát triển du lịch theo hướng bền vững. của một số địa phương ở Việt Nam và các nước trên thế giới.
Thứ ba, đã phân tích, đánh giá tính hệ thống và tính bền vững của du lịch. Vai trò của phát triển. du lịch bền vững đối với sự phát triển của đất nước, của vùng, của địa phương.
Thứ tư, thực trạng về phát triển du lịch theo hướng bền vững. ở một số tỉnh của Việt Nam như Lào Cai, Phong Nha Kẻ Bàng, vườn quốc gia Cúc Phương (Ninh Bình), của các vùng du lịch Đông Bắc Bộ, Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ được nghiên cứu phân tích sâu.
Thứ năm, một số giải pháp PTBV du lịch được đưa ra: Quy hoạch, quản lý và tổ chức thực hiện quy hoạch du lịch; đa dạng hoá các sản phẩm du lịch; đầu tư phát triển du lịch; những cơ chế chính sách thu hút, nâng cao hiệu quả nguồn vốn đầu tư để phát triển du lịch; nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực du lịch.” 1.3.2. Những vấn đề đặt ra cần nghiên cứu
“Vấn đề phát triển du lịch theo hướng bền vững ở các tỉnh lân cận như Ninh Bình, Hải Phòng, Quảng Ninh, Hà Nội được nghiên cứu ở rất nhiều công trình. Với mỗi công trình đều có cách tiếp cận khác nhau về phương pháp, tiêu chí. Trong điều kiện hiện nay, khi các tỉnh đã và đang hướng đến khai thác các loại hình du lịch để
thúc đẩy kinh tế địa phương thì chiến lược, mục tiêu cho du lịch đã có nhiều thay đổi. Tiềm năng du lịch được khai thác, cùng với sự thay đổi của thị trường du lịch, đối tượng khách du lịch, cách thức trong quản lý lịch nên liên kết. và hợp tác trong phát triển du lịch đều được các địa phương hướng. tới và triển khai trong thời gian qua. Đánh giá phát triển du lịch theo hướng bền vững ở các tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình dựa trên các tiêu chí, nhân tố tác động chưa có công trình nào đề xuất. Trên cơ sở tổng quan. các công trình nghiên cứu về phát triển du lịch và PTDLBV, luận án tập trung vào các vấn đề:
Một là, làm rõ vấn đề lý luận về phát triển du lịch. và phát triển du lịch theo hướng bền vững. trong bối cảnh trong nước và quốc tế. Các tiêu chí đánh giá và các nhân tố. tác động đến phát triển du lịch theo hướng bền vững.
Hai là, kinh nghiệm PTDLBV ở một số vùng, lãnh thổ và các nước trên thế giới, đồng thời rút ra một số bài học kinh nghiệm. phát triển du lịch theo hướng bền vững. cho các tỉnh phía nam ĐBSH.
Ba là, xây dựng và đánh giá theo tiêu chí phát triển du lịch. theo hướng bền vững cho các tỉnh
Bốn là, nghiên cứu thực trạng và đánh giá các nhân tố. tác động đến du lịch theo hướng bền vững. Rút ra được những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân của những tồn tại từ đó tập trung nghiên cứu, đưa ra các giải pháp cụ thể phát triển du lịch cho vùng theo hướng bền vững; phù hợp với Hiến chương Bảo vệ Di sản Thế giới của Liên hợp quốc.
Với các vấn đề đặt ra như vậy, nghiên cứu sinh sẽ xác định bối cảnh, định hướng và giải pháp nhằm phát triển du lịch ở các tỉnh phía nam ĐBSH theo hướng bền vững, góp phần vào sự phát triển KT – XH của vùng ĐBSH nói riêng và vùng kinh tế duyên hải Bắc Bộ nói chung.”
Tiểu kết chương 1
– Phát triển du lịch là đề tài được rất nhiều nhà khoa học, nhà quản lý, các tổ chức trên Thế giới cũng như ở nước ta quan tâm nghiên cứu.
– Có nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến du lịch, phát triển du lịch và PTDLBV và xác định PTDLBV là xu hướng ở các quốc gia trên thế giới hiện nay. – Nhiều khái niệm, tiêu chí để đánh giá phát triển bền vững từ đó các giải pháp PTBV du lịch được đưa ra: Quy hoạch, quản lý và tổ chức thực hiện quy hoạch du lịch; đa dạng hoá các sản phẩm du lịch; đầu tư phát triển du lịch; những cơ chế chính sách thu hút, nâng cao hiệu quả nguồn vốn đầu tư để phát triển du lịch; nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực du lịch. Và tất cả các giải pháp đều hướng tới mục tiêu PTDLBV, tạo công ăn việc làm cho người dân, bảo vệ tài nguyền môi trường và bảo tồn các giá trị văn hóa – xã hội.
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƯỚNG BẾN VỮNG
2.1 Cơ sở lý luận về du lịch
2.1.1 Khái niệm
Trong cuộc sống của mình, mỗi người đều có những nhu cầu nhất định. Những nhu cầu đó có thể được đáp ứng. ngay tại nơi ở (hay nơi cư trú) của bản thân họ, nhưng cũng có không ít nhu cầu chỉ có thể được. thỏa mãn ngoài nơi ở thông qua các cách thức tổ chức thực hiện khác nhau. Một trong số cách thức tổ chức đó là một người hoặc nhóm người thực hiện những chuyến đi du lịch. Nhưng từ thế kỷ XIX, du lịch được coi là dành cho tầng lớp giàu có, quý tộc. Khi đó, mọi người xem du lịch như là một hiện tượng xã hội làm phong phú thêm cuộc sống và sự nhận thức của con người.
Du lịch manh nha xuất hiện từ thời kỳ Ai Cập và Hy lạp cổ đại thông qua các chuyến đi gặp gỡ, buôn bán của các nhà chính trị và thương gia. Các chuyến đi đó là do nhu cầu. về kinh tế và lợi ích của từng cá nhân nên họ tổ chức một cách ngẫu hứng. Sang thời kỳ văn minh La mã, nhu cầu du lịch có mục đích hơn và các ngôi đền nổi tiếng là mục đích tham quan của người La mã khi họ tổ chức các chuyến đi chơi hoặc công việc. Hướng đến của họ là Kim tự tháp ở Ai Cập, hay các ngôi đền ở Địa Trung Hải. Đến thời kỳ phong kiến, khi mà lễ hội, công trình vui chơi được tổ chức và xây dựng nhiều, con người lúc này làm việc luôn hướng vào các hoạt động được tổ chức trong tháng, trong năm. Các tầng lớp vua chúa, quan lại, địa chủ ưa thích hoạt động lễ hội, ngắm cảnh, giải trí, đến các khu vực có giá trị chữa bệnh và phục hồi sức khoẻ; còn người dân lao động lại ưa thích tổ chức, tham gia các lễ hội dân gian, tế lễ phục vụ mùa màng. Bước sang thời kỳ cận đại, thời kỳ hưng thịnh, giàu có của tư bản và giới quý tộc nên phần lớn thị trường du lịch là đáp nhu cầu của họ. Và kinh doanh du lịch đã cơ bản hình thành nhưng chủ yếu ở các quốc gia có nền kinh tế phát triển. Với đà phát triển đó, ngày nay du lịch đã trở thành một xu thế tất yếu, phổ biến và là ngành kinh tế hàng đầu ở nhiều quốc gia, nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ trở nên giàu có và thay đổi nhờ vào phát triển du lịch.
Qua nghiên cứu các định nghĩa về du lịch từ trước tới nay có thể thấy mỗi định nghĩa về du lịch gắn với một giai đoạn lịch sử thể hiện trình độ phát triển của ngành ở giai đoạn đó. “Sự phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động làm cho du lịch trở thành một hoạt động kinh tế. Du lịch với tư cách là một ngành kinh tế thực sự xuất hiện giữa thế kỷ XIX.” [10]. Tuy nhiên, hiện nay nội dung về du lịch vẫn được hiểu theo nhiều hướng khác nhau cả trong nước và ngoài nước. Sau đây là một số khái niệm về du lịch:
Định nghĩa đầu tiên về du lịch vào năm 1811 tại Anh như sau “Du lịch là sự phối hợp nhịp nhàng giữa lý thuyết và thực hành của (các) cuộc hành trình với mục đích giải trí. Ở đây sự giải trí là động cơ chính” [10, tr13].
Tháng 6/1991, định nghĩa về du lịch “Du lịch là hoạt động của con người đi tới một nơi ngoài môi trường thường xuyên (nơi ở thường xuyên của mình), trong một khoảng thời gian ít hơn khoảng thời gian đã được các tổ chức du lịch quy định trước, mục đích của chuyến đi không phải là để tiến hành các hoạt động kiếm tiền trong phạm vi vùng tới thăm”. [10, tr15] được đưa ra tại hội nghị quốc tế về thống kê du lịch tổ chức tại Otawa (Canada).
Theo nhà kinh tế học người Mỹ, Michael Coltma “Du lịch là sự kết hợp và tương tác của 4 nhóm nhân tố trong quá trình phục vụ du khách bao gồm: du khách, nhà cung ứng dịch vụ, cư dân sở tại và chính quyền nơi đón khách du lịch” [10, tr15].
Sau khi đã nghiên cứu và tập hợp các ý kiến về du lịch, định nghĩa về du lịch trong giáo trình kinh tế du lịch của trường Đại học Kinh tế quốc dân phục vụ cho chuyên ngành kinh doanh du lịch như sau “Du lịch là một tập hợp các hoạt động tích cực của con người nhằm thực hiện một dạng hành trình, là một công nghiệp liên kết nhằm thỏa mãn các nhu cầu của khách du lịch…Du lịch là cuộc hành trình mà một bên là người khởi hành với mục đích đã được chọn trước và một bên là các công cụ làm thỏa mãn nhu cầu của họ.” [10, tr14].
Một số quan điểm về du lịch khác “Du lịch là một ngành kinh doanh bao gồm các hoạt động tổ chức hướng dẫn, sản xuất, trao đổi hàng hóa và dịch vụ của những doanh nghiệp, nhằm đáp ứng các nhu cầu đi lại, lưu trú, ăn uống… và các nhu cầu khác của khách du lịch. Các hoạt động đó phải đem lại lợi ích chính trị, kinh tế – xã hội thiết thực cho nước làm du lịch và cho bản thân doanh nghiệp.”[9,tr 17]. Điều 3 – Luật du lịch Việt Nam năm 2017 [33] “Du lịch các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên trong thời gian không quá 01 năm liên tục nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, nghỉ dưỡng, giải trí, tìm hiểu, khám phá tài nguyên du lịch hoặc kết hợp với mục đích hợp pháp khác”.
“Từ những khái niệm trên, nhận thấy rằng du lịch là một hoạt động đa dạng, đặc thù, liên quan đến nhiều đối tượng như khách du lịch, phương tiện giao thông,… và nhiều lĩnh vực kinh tế xã hội khác nhằm đem lại các lợi ích về kinh tế, chính trị, xã hội cho các quốc gia, địa phương. Tuy nhiên sự tác động của hoạt động du lịch đến các địa phương, vùng lãnh thổ và các quốc gia còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: cơ chế chính sách phát triển du lịch, loại hình du lịch, sản phẩm du lịch và các tài nguyên du lịch của từng vùng.”
2.1.2 Đặc điểm du lịch
“Thứ nhất, Du lịch là ngành phụ thuộc vào tài nguyên du lịch. Bất cứ một du khách nào, với động cơ và hình thức du lịch. ra sao thì yêu cầu có tính phổ biến phải đạt được đối với họ là được tham quan, vui chơi giải trí, tìm hiểu thưởng thức các giá trị về thiên nhiên, lịch sử, văn hoá, xã hội …của một xứ sở. Đó là các bãi biển đầy ánh nắng, các thác nước, các núi non hang động kỳ thú, các giống loài động thực vật quý Viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ
hiếm, các thành quách lâu đài, các đền chùa với nhiều kiến trúc cổ và những ngày lễ hội; các trung tâm kinh tế, văn hoá lớn; các rừng quốc gia, các khu di tích… Tài nguyên du lịch có loại do tự nhiên tạo ra nhưng có loại do quá trình phát triển. lịch sử qua nhiều thế hệ của con người tạo ra. Đây chính là cơ sở khách quan để. hình thành nên các tuyến, điểm du lịch nhằm định hướng, phát triển du lịch của mỗi vùng, mỗi quốc gia.
Thứ hai, du lịch là ngành kinh doanh tổng hợp. phục vụ nhu cầu tiêu dùng đa dạng của khách du lịch. Những người đi du lịch dù thuộc đối tượng nào và với nguồn tiền. của cá nhân hay tập thể thì trong thời gian đi du lịch, mức tiêu dùng của họ thường cao hơn. so với tiêu dùng bình quân của đại bộ phận dân cư. Chưa kể một bộ phận lớn. khách du lịch quốc tế là các tầng lớp thượng lưu: những thương gia, những nhà kinh doanh, trí thức, chính khách… giàu có. Vì vậy ngành du lịch, phải là một ngành kinh doanh. tổng hợp phục vụ cho các nhu cầu về nghỉ ngơi, đi lại, ăn uống, tham quan, giải trí, mua hàng và các dịch vụ khác của khách sao cho vừa thuận tiện, an toàn,vừa sang trọng, lịch sự và có khả năng đáp ứng các nhu cầu dịch vụ ở mức độ cao cấp.
Thứ ba, du lịch là ngành ngoài kinh doanh và dịch vụ ra còn phải. bảo đảm nhu cầu an ninh, chính trị và trật tự an toàn xã hội cho du khách, cho địa phương và các nước đón nhận du khách. Mỗi địa điểm khách du lịch đến. cần phải huy động nhiều lực lượng, cơ sở vật chất để phục vụ từ việc đảm bảo chỗ ăn, ở, vệ sinh an toàn thực phẩm còn đến cả an ninh, trật tự xã hội. Vì vậy cần sự đầu tư đồng bộ và phối hợp. liên ngành thật nhịp nhàng và hiệu quả.
Thứ tư, ngành du lịch là một ngành kinh tế – xã hội – dịch vụ có nhiệm vụ phục vụ. nhu cầu tham quan, giải trí, nghỉ ngơi, có hoặc không kết hợp với các hoạt động chữa bệnh, thể thao, nghiên cứu khoa học và các dạng nhu cầu khác. Như vậy đây là một ngành đặc biệt có nhiều đặc điểm. và tính chất pha trộn nhau tạo thành một tổng thể rất phức tạp. Hoạt động của ngành du lịch vừa mang đặc điểm. của một ngành kinh tế, vừa mang đặc điểm của một ngành văn hoá – xã hội.”
2.2 Phát triển du lịch theo hướng bền vững
2.2.1 Phát triển bền vững
“Năm 1987, vấn đề liên quan giữa môi trường với phát triển được hội nghị của WCED đề cập chính thức. Nhà kinh tế học Brundtland đã đưa ra một bản báo cáo đó là Tương lai. chung của chúng ta thể hiện được những nhận biết, quan điểm vai trò của môi trường đến phát. triển kinh tế và các vấn đề xã hội của mỗi quốc gia và vùng lãnh thổ khác nhau. Trong quá trình tăng tốc cho nền kinh tế, mỗi quốc gia đều có mục. tiêu lớn nhất đó là cải thiện chất lượng cuộc sống (cả vật chất lẫn tinh thần) cho người dân. Tuy nhiên, để làm được điều đó cần phải thúc đẩy mạnh mẽ các hoạt động kinh tế phát triển nhưng đánh đổi lại là nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt, môi trường bị ô nhiễm, hệ sinh thái bị hủy hoại. Nguồn tài nguyên thiên nhiên mà chúng ta
cạn kiệt và nguy hiểm hơn là khiến cho môi trường sống chịu những tổn thương nặng nề. Và người chịu tác động trực tiếp chính là thế hệ tương lại của chúng ta, con cháu chúng ta. Từ nhận thức đó khái niệm về PTBV xuất hiện và là chủ đề ngày càng nóng trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay. Chủ đề PTBV được quan tâm ở tất cả
các quốc gia trên thế giới từ các nước phát triển, các nước đang phát triển, là kim chỉ nam định hướng phát triển trong kế hoạch và đường lối phát triển của quốc gia. Dưới cách tiếp cận khác nhau có rất nhiều khái niệm PTBV được các nhà nghiên cứu, quản lý đưa ra. Theo IUCN đưa ra vào năm 1980 thì PTBV phải cân nhắc đến hiện trạng khai thác các nguồn tài nguyên tái tạo và không tái tạo, đến các điều kiện thuận lợi cũng như khó khăn trong việc tổ chức các kế hoạch hành động ngắn hạn và dài hạn đan xen nhau. Khái niệm này tập trung nhấn mạnh đến việc khai thác và sử dụng tài nguyên nhưng chưa đưa ra cách nhìn đầy đủ về PTBV. Khái niệm do UNCED đưa ra năm 1987 được sử dụng phổ biến hơn, PTBV thỏa mãn những nhu. cầu của hiện tại nhưng không làm giảm khả năng thỏa mãn nhu cầu của các thế hệ tương lai.” Tại Rio de Janeiro (Brazin) năm 1992, hội nghị thượng đỉnh của Liên hợp quốc về PTBV được tổ chức khái niệm PTBV được đề cập, đến lần tổ chức năm 1997 các nhà khoa học đã bổ sung thêm các quan niệm về PTBV. Theo đó, Phát triển bền vững được hình. thành trong sự hòa nhập, đan xen và thỏa hiệp của 3 hệ thống tương tác là hệ. tự nhiên, hệ kinh tế. và hệ văn hoá – xã hội. Theo quan điểm này, PTBV là sự tác động và phụ thuộc lẫn nhau của ba yếu tố là kinh tế, văn hóa – xã hội và môi trường tự nhiên. Sự tương tương giữa ba hệ thống này đòi hỏi cân bằng, “không vì sự ưu tiên phát triển của hệ này mà gây ra sự suy thoái, tàn phá đối với hệ khác” [55]. Thông điệp của hội nghị: PTBV không chỉ ưu tiên tăng trưởng kinh tế mà có điểm tựa là bền vững cả về môi trường – tự nhiên, văn hoá – xã hội. PTBV giống chiếc kiềng ba chân, ba chân này cụ thể là:
“- Sự bền vững về kinh tế: Tạo nên sự tăng trưởng và sung túc cho cộng đồng dân cư và các doanh nghiệp kinh tế nhằm đạt được kết quả và hiệu quả cao. Vấn đề cốt lõi là sự tồn tại và phát triển của các đơn vị kinh tế ổn định và lâu dài.
– Sự bền vững văn hóa – xã hội: các cá nhân, dân tộc, tôn giáo luôn luôn được tôn trọng và bình đẳng. Quyền lợi được đảm bảo công bằng, xóa đói giảm nghèo được chú trọng. Tôn trọng các giá trị văn hóa của mỗi dân tộc, mỗi vùng miền. Các di tích được bảo tồn, tồn tạo và gìn giữ đúng giá trị của nó.
– Sự bền vững về môi trường: nguồn tài nguyên khai thác, phân bổ và sử dụng đúng mức; hạn chế đến mức tối thiểu sự ô nhiễm môi trường, bảo tồn sự đa dạng sinh học và các tài sản thiên nhiên khác.”
Hội nghị về PTBV trên thế giới diễn ra trong các năm tiếp theo, mỗi lần tổ chức đều nhắc lại và xác định các mục tiêu mà PTBV hướng tới. Cụ thể, năm 2002, hội nghị thượng đỉnh thế giới về PTBV đã nhắc lại các mục tiêu xã hội và môi trường được
phản ánh trong “Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ và CTNS 21” (Chương trình nghị sự). Năm 2012, hội nghị cấp cao. của Liên hợp quốc về PTBV đề cập đến vấn đề chính trị tác động đến PTBV, đặt ra những mục tiêu PTBV cần xây dựng chung cho tất cả quốc gia. Bắt đầu từ tháng 9/2013, những mục tiêu PTBV bắt đầu được triển khai bằng những đàm phán của các chính phủ về CTNS mới dùng cho từ năm 2015 với bộ 17 mục tiêu và 169 chỉ tiêu PTBV. Tại kỳ họp lần thứ 70 vào tháng 9/2015 vào tháng 9/2015, 154 quốc gia thành viên của đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua chương trình nghị sự PTBV đến năm 2030. Chương trình gồm 17 mục tiêu PTBV, trong đó có một số. mục tiêu quan trọng như xóa đói nghèo, bảo vệ hành tinh, đảm bảo thịnh vượng chung cho tất cả. CTNS 2030. dựa trên CTNS 21 về PTBV và các “mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ” (MDGs).
2.2.2 Phát triển du lịch theo hướng bền vững
2.2.2.1 Khái niệm phát triển du lịch theo hướng bền vững
PTDLBV và PTBV có mối quan hệ khăng khít, bổ sung cho nhau. Cả hai khái niệm PTBV và PTDLBV đều liên quan đến tài nguyên – môi trường… Môi trường ở đây được hiểu rất rộng bao gồm từ tự nhiên, kinh tế, văn hóa, đến chính trị và xã hội, do vậy là yếu tố đặc biệt trong phát triển du lịch. Từ môi trường du lịch, mỗi địa phương có thể tạo được những sản phẩm du lịch riêng biệt, độc đáo phù hợp với văn hóa và lịch sử phát triển của địa phương. Cho nên bảo vệ môi trường. là bảo đảm cho sự phát triển bền lâu, bảo đảm những giá trị cốt lõi để giúp thành công. Phát triển du lịch gắn với gìn giữ, bảo tồn tài nguyên; gìn giữ bảo vệ môi trường. Do vậy, phát triển du lịch theo hướng bền vững là xu thế phát triển tất yếu và tiệm cận với xu thế chung của thế giới.
Bên cạnh việc phát triển du lịch gần gũi, thân thiện với môi trường, khái niệm phát triển du lịch theo hướng bền vững còn bao hàm cả vai trò của dân cư địa phương; cách quản lý, thu hút, sử dụng lao động và kỳ vọng tối đa hóa lợi ích kinh tế của du lịch cho dân và lao động địa phương. Nói cách khác, du lịch bền vững bên cạnh vấn đề môi trường, còn hướng tới là ổn định và đảm bảo phát triển kinh tế trong dài hạn, công bằng các lợi ích xã hội. Du lịch bền vững không thể tách rời PTBV.
Tại Rio de Janeiro (Brazin) năm 1992, Liên hợp quốc đã tổ chức hội nghị về môi trường và phát triển, ở đó UNWTO đã định nghĩa: “Du lịch bền vững là việc phát triển các hoạt động du lịch nhằm đáp ứng nhu cầu hiện tại. của khách du lịch và người dân bản địa trong khi vẫn quan tâm đến bảo tồn và tôn tạo các nguồn tài nguyên cho việc phát triển hoạt động du lịch trong tương lai. Du lịch bền vững sẽ có kế hoạch quản lý. các nguồn tài nguyên nhằm thoả mãn các nhu cầu về kinh tế, xã hội, thẩm mỹ của con người, trong khi đó vẫn. duy trì được sự toàn vẹn về văn hoá, đa dạng sinh học, sự phát triển của các hệ sinh thái và các hệ thống hỗ trợ cho cuộc sống con người”.
Theo Hội đồng du lịch và lữ hành Thế giới (WTTC), năm 1996 “Du lịch bền vững là. việc đáp ứng các nhu cầu hiện tại của du khách. và vùng du lịch mà vẫn bảo đảm những khả năng đáp ứng nhu. cầu cho các thế hệ du lịch tương lai”. Định nghĩa này dựa trên định nghĩa PTBV của UNCED.
Theo IUCN (1996) “Du lịch bền vững là việc di chuyển. và tham quan đến các vùng tự nhiên một cách có trách nhiệm. với môi trường để tận hưởng và đánh giá cao tự nhiên (và tất cả những đặc điểm văn hoá kèm theo, có thể là trong quá khứ và cả hiện tại). theo cách khuyến cáo về bảo tồn, có tác động thấp từ du khách và mang lại những lợi ích cho sự tham gia chủ động về kinh tê-xã hội của cộng đồng địa phương”.
Tại kỳ họp lần thứ 70 vào tháng 9/2015, 154 quốc gia thành viên của đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua chương trình nghị sự PTBV đến năm 2030. “Chương trình gồm 17 mục tiêu PTBV (SDGs), trong đó có một số mục tiêu quan trọng như xóa đói nghèo, bảo vệ hành tinh, đảm bảo thịnh vượng chung cho tất cả”. Về lĩnh vực du lịch, UNWTO cố. gắng gắn kết du lịch với các mục tiêu toàn cầu; tích cực liên hệ với các chính phủ, ngân hàng, tổ chức tài chính, tư nhân, các cơ quan của Liên hợp quốc để trao đổi và thực hiện các mục tiêu PTBV, đặt trọng tâm vào các “mục tiêu 8 (Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dài hạn, rộng mở và bền vững, tạo việc làm. đầy đủ và năng suất và công việc tốt cho tất cả mọi người), mục tiêu 12 (Đảm bảo các mô hình. tiêu dùng và sản xuất bền vững), mục tiêu 14 (Bảo tồn và sử dụng bền vững. các đại dương, biển và các nguồn tài nguyên biển cho PTBV)”, trong đó du lịch là một phần đặc trưng, quan trọng. Cụ thể là:
– Mục tiêu 8: Kinh tế phải tăng trưởng nhưng phải đảm bảo bền vững, toàn diện, việc làm đầy đủ, hiệu quả, là. những mục tiêu PTBV quan trọng đối với du lịch. Du lịch là động lực. cho tăng trưởng kinh tế toàn cầu, và hiện chiếm 1/11 số việc làm trên toàn thế giới. Bằng cách cho phép tiếp cận cơ hội việc làm. bền vững trong lĩnh
vực du lịch, hướng tới đối tượng lao động là thanh niên và phụ nữ, họ có thể được hưởng lợi. từ việc cải tiến năng lực, phát triển chuyên môn nghiệp vụ.” Đóng góp của du lịch. để tạo việc làm đã được ghi nhân trong mục tiêu 8.9 “Đến năm 2030, đưa ra và thực hiện. các chính sách để thúc đẩy du lịch bền vững tạo ra công ăn việc làm, thúc đẩy văn hóa và sản phẩm địa phương”.
“- Mục tiêu 12: Đảm bảo mô hình sản xuất. và tiêu thụ bền vững: một ngành du lịch thông qua sản xuất và tiêu thụ bền vững (SCP). có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc đẩy nhanh chuyển dịch. toàn cầu theo hướng bền vững. Để làm được như vậy, như thiết lập trong các mục tiêu 12.b của mục tiêu 12, buộc phải xây dựng và thực hiện các công cụ. giám sát tác động PTBV cho du lịch bền vững trong việc tạo việc làm và thúc đẩy văn hóa, sản phẩm địa phương. Chương trình du lịch bền vững (STP) của Khung chương trình mười năm về các mô hình sản xuất và tiêu dùng bền vững (10YFP) nhằm mục đích phát triển các hoạt động sản xuất và tiêu thụ bền vững (SCP)
như các sáng kiến sử dụng hiệu quả tài nguyên có thể tạo lập các kết quả về kinh tế – xã hội – môi trường.
– Mục tiêu 14: Giá trị của biển, đại dương, tài nguyên biển cần được gìn giữ, bảo tồn hướng tới sự PTBV. Du lịch biển và hàng hải. là những phân đoạn lớn nhất trong du lịch, đặc biệt là các quốc đảo nhỏ đang phát triển (SIDS – Small Island Developing States), dựa vào các hệ sinh thái biển lành mạnh. Phát triển du lịch phải là một phần của Quản lý vùng ven biển kết hợp. để bảo tồn và bảo vệ các hệ sinh thái nhằm phát triển kinh tế xanh, hướng tới mục tiêu 14.7: đến năm 2030 sẽ tăng lợi ích kinh tế. của SIDS và LDCs từ việc sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên biển, thông qua quản lý bền vững nghề cá, nuôi trồng thủy sản và du lịch.”
Để đạt được mục tiêu PTBV du lịch, cần phải đảm bảo 10 nguyên tắc sau đây: [2], [55].
“- Nguyên tắc 1: Khai thác, sử dụng nguồn lực một cách bền vững: Nguồn lực. là tổng thể vị trí địa lý, tài nguyên. thiên nhiên, hệ thống tài sản. quốc gia, nguồn nhân lực, đường lối chính sách, vốn và thị trường… ở cả trong nước và ngoài nước có thể được khai thác nhằm phục vụ cho việc phát triển du lịch. Bền vững tài nguyên, bền vững văn hóa – xã hội là mục tiêu dài hạn trong phát triển du lịch. Để khai thác, sử dụng được tài nguyên trong tương lai thì hoạt động du lịch phải được tính toán hợp lý, đáp ứng dựa trên sự tính toán nhu cầu hiện tại. Thực thi nguyên tắc phòng ngừa, tôn trọng văn hóa, tín ngưỡng địa phương, cùng nhau bảo vệ và kế thừa các di sản văn hóa phi. vật thể của thế giới, triển khai các hoạt động du lịch có ý thức, trách nhiệm và hợp tác, kiên quyết bài trừ các hoạt động du lịch trái thuần phong mỹ tục.
– Nguyên tắc 2: Giảm sự tiêu thụ quá mức. tài nguyên và giảm thiểu chất thải: Việc giảm tiêu thụ quá mức tài nguyên nhà nước, năng lượng và giảm chất thải ra môi trường sẽ tránh được. những chi phí tốn kém cho việc hồi phục tổn hại về môi trường và đóng góp cho chất lượng của du lịch. Để tôn trọng nguyên tắc này ngành du lịch cần phải: tuyên truyền giảm những tiêu thụ không phù hợp của khách; hướng khách du lịch sử dụng. các nguồn lực một cách thích hợp, an toàn và bền vững, chỉ nhập khẩu hàng hoá khi thực sự cần thiết; giảm rác tiêu thụ, có phương án xử lý rác thải hiệu quả, an toàn. kết hợp sử dụng các máy móc, thiết bị tiên tiến để triển khai và hỗ trợ kết cấu hạ tầng. cho địa phương; hướng tới các dự án xử lý tái chế rác thải.
– Nguyên tắc 3: Duy trì tính đa dạng. cả đa dạng thiên nhiên, đa dạng xã hội và đa dạng văn hoá: Việc duy trì và tăng cường. tính đa dạng của thiên nhiên, văn hoá và xã hội là. cốt yếu cho du lịch PTBV lâu dài, và cũng là. chỗ dựa sinh tồn của ngành công nghiệp du lịch. Phòng ngừa tôn trọng sức chứa của mỗi vùng, giám sát chặt chẽ
những chương trình du lịch với các sinh vật tại điểm du lịch, lồng ghép các chương trình, hoạt động du lịch vào các hoạt động đời sống của dân cư địa phương, có biện
pháp ngăn chặn. sự thay thế các ngành nghề truyền thống bằng các ngành nghề hiện đại, khuyến khích các đặc tính riêng của từng vùng, từng miền. Phát triển du lịch hướng đến phù hợp với văn hóa từng địa phương, đảm bảo phúc lợi cho người dân, nhu cầu và. mục tiêu của sự phát triển, đảm bảo số lượng, chất lượng của các hình thức
du lịch nhằm gia tăng sự hiểu biết lẫn nhau giữa du khách và dân cư sở tại… – Nguyên tắc 4: Phát triển du lịch phải đặt. trong quy hoạch phát triển tổng thể kinh tế-xã hội: Hợp nhất phát triển du lịch. vào trong khuôn khổ quy hoạch chiến lược phát triển kinh tế-xã hội cấp quốc gia và địa phương, việc tiến hành đánh giá tác động môi trường sẽ tăng khả năng tồn tại lâu dài của ngành du lịch. Ngành du lịch cần phải: tính toán các nhu cầu hiện tại của dân cư địa phương và du khách; trong quy hoạch cần phải thống nhất kinh tế – xã hội – môi trường; phải tuân thủ chính sách, quy định, điều lệ của. điểm du lịch, địa phương, vùng lãnh thổ và quốc gia; cân nhắc các chiến lược thay thế để phát. triển và xây dựng các phương án sử dụng đất khác có tính đến các yếu tố môi trường; đánh giá tác động của hoạt động du lịch đến môi trường cần. có sự tham gia của các bên liên quan như người dân, doanh nghiệp và cấp chính quyền để giảm đến mức thấp nhất những tổn hại về môi trường và xã hội; để đánh giá tác động đến môi trường có hiệu quả cần có xây dựng các phương pháp phù hợp; phát triển du lịch dựa trên điều kiện của địa phương, của điểm du lịch, từ đó lập quy hoạch, kế hoạch phát triển hợp lý, kết hợp với kiểm tra, thanh tra, giám sát thường xuyên các dự án đầu tư để đảm bảo hiệu quả lâu dài.
– Nguyên tắc 5: Phát triển du lịch phải hỗ trợ kinh tế. địa phương phát triển: Ngành du lịch mà hỗ trợ các hoạt động. kinh tế của địa phương và có tính đến giá trị và chi phí về môi trường sẽ vừa bảo vệ được kinh tế địa phương phát triển lại vừa tránh được các tổn hại về môi trường. Nguyên tắc này khuyến nghị: giúp cải thiện thu nhập cho người dân, cho làng nghề, các hộ gia đình kinh doanh; các loại hình, phương thức kinh. doanh du lịch luôn phù hợp với địa phương; không khai thác tài nguyên du lịch quá mức; hỗ trợ các địa phương. thông qua các chính sách thuế, phí, lệ phí để đảm bảo mức doanh thu du lịch cho địa phương; đầu tư vào khoa học công nghệ để bảo vệ
môi trường và phục. hồi các tổn thất của môi trường liên quan đến ngành du lịch; trọng tâm phát triển du lịch bằng cách phát triển kết cấu hạ tầng, dịch vụ phụ trợ phục vụ du lịch, đem lại lợi ích cho các. thành phần kinh tế; thực thi đầy đủ và đúng nguyên tắc kiểm tra vấn đề môi trường của các dự án đầu tư vào du lịch;
– Nguyên tắc 6: Thu hút sự tham gia. của cộng đồng địa phương: Việc tham gia của cộng đồng địa phương vào hoạt động du lịch sẽ không chỉ mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương và môi trường mà. còn nâng cao chất lượng phục vụ du lịch. Cơ quản quản lý nhà nước về du lịch phải lấy ý kiến và tiếp thu nguyện vọng của dân cư tại địa phương, khuyến khích họ thể. hiện quan điểm trong chiến lược, chính sách phát
triển, tuyên truyền, giáo dục dân cư về phát triển du lịch theo hướng bền vững, động viên, khuyến khích họ trực tiếp tham gia vào các dự án đầu tư phát triển du lịch. Kêu gọi các doanh nghiệp tham gia các dự án, giải quyết. những khó khăn cho dân cư sở tại, hợp tác với người dân sở tại nhằm cung cấp sản phầm (hàng hóa, dịch vụ) do chính người dân làm vào thị trường du lịch, góp phần thúc đẩy du lịch của địa phương phát triển.
– Nguyên tắc 7: Lấy ý kiến quần chúng. và các đối tượng có liên quan: Việc trao đổi, thảo luận giữa ngành. du lịch và cộng đồng địa phương, các tổ chức và cơ quan liên quan khác nhau là rất cần thiết nhằm đảm bảo quyền lợi và lợi ích của các bên. Du lịch là sự giao tiếp giữa dân cư địa phương và khách du lịch. Lấy ý kiến rộng rãi nhân dân và những đối tượng liên quan để. khuyến khích sự tham gia nhằm điều chỉnh những bước tiếp theo, lồng ghép những lợi ích phù hợp.
– Nguyên tắc 8: Chú trọng công tác đào tạo. nguồn nhân lực: Việc đào tạo nguồn nhân lực trong đó có. lồng ghép vấn đề phát triển du lịch bền vững vào thực tiễn công việc và cùng với việc tuyển dụng. lao động địa phương ở mọi cấp sẽ làm tăng chất lượng các sản phẩm du lịch. Trong công tác đào tạo, khuyến nghị ngành du lịch cần: nâng cao nhận thức về môi trường – văn hóa – xã hội, chú trọng đào tạo, nâng cao. năng lực chuyên môn cho cán bộ tại địa phương; tìm hiểu những mặt tích cực và những hạn chế, tồn tại của hoạt động du lịch đối với địa phương; luôn cập nhật. những thay đổi của du lịch hiện đại vào trong chương trình đào tạo; khuyến khích việc đào tạo nhiều loại hình. văn hoá và đưa vào đào tạo các chương trình giao lưu văn hoá; sử dụng doanh thu từ du lịch để đầu tư chương trình giáo dục nhằm nâng cao sự hiểu biết về tài nguyên, di sản, môi trường.
– Nguyên tắc 9: Marketing du lịch. một cách có trách nhiệm: Việc tiếp thị, cung cấp cho khách du lịch. những thông tin đầy đủ và có trách nhiệm sẽ nâng cao sự tôn trọng của du khách đối với môi trường thiên nhiên, văn hoá và xã hội ở nơi tham quan, đồng thời sẽ làm. tăng thêm sự hài lòng của du khách. Trong công tác tiếp thị cần phải: Đảm bảo việc tiếp thị xanh phản ánh các chính sách và các hoạt động có lợi cho môi trường. chứ không phải là mánh khoé buôn bán; giáo dục và giúp du khách biết cần làm và không nên làm dưới góc độ môi trường; kiên quyết huỷ bỏ phân biệt chủng tộc, văn hoá đồi truỵ. và tôn giáo trong du lịch; xây dựng chiến lược marketing phù hợp trên cơ sở phải tôn trọng các dân tộc, tôn giáo, môi trường khác nhau; nâng cao nhận. thức của khách du lịch về ý thức trách nhiệm của họ đối với điểm du lịch; thông tin có liên quan đến kỳ nghỉ khi lựa chọn điểm du lịch du khách cung cấp đầy đủ; yêu cầu du khách tôn trọng. Di sản văn hoá và thiên nhiên tại điểm du lịch; giới thiêu, quảng cáo trung thực, tương xứng, phù hợp với sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ du lịch được cung cấp trên thị trường; không áp đặt những tập quán xã hội phương Tây hay bất kỳ vùng
nào khác vào những giá trị văn hoá khác nhau.
– Nguyên tắc 10: Coi trọng công tác. nghiên cứu khoa học: Tiếp tục nghiên cứu và giám sát. các hoạt động du lịch thông qua việc sử dụng và phân tích có hiêụ quả các số liệu là rất cần thiết để giúp cho việc. giải quyết những vấn đề tồn đọng và mang lại lợi ích cho các điểm tham quan, cho ngành du lịch và cho khách hàng. Các công trình nghiên cứu khoa học. là căn cứ quan trọng và có giá trị cho cơ quan nhà nước tham khảo và bổ sung, hoàn thiện cho các văn bản, chính sách, kế hoạch và chiến lược. phát triển trong từ giai đoạn, thời kỳ khác nhau. Do vậy, trong thời gian tới, khuyến khích nghiên cứu khoa học liên quan đến du lịch, PTBV du lịch, khuyến khích sử dụng số liệu thu thập từ nhiều nguồn khác nhau để nghiên cứu. Đồng thời hỗ trợ việc nghiên cứu. điều tra về thông tin cũng như kết quả nghiên cứu,cho các đối tượng có liên quan.”
2.2.2.2 Nội hàm phát triển du lịch theo hướng bền vững
Phát triển du lịch cần dựa vào tài nguyên du lịch thiên nhiên và văn hóa, bên cạnh đó là sự đảm bảo của môi trường xung quanh về chất lượng. Để thu được lợi nhuận, nhiều nơi làm du lịch tận dụng, khai thác tài nguyên du lịch một cách cạn kiệt khiến cho tài nguyên bị suy giảm. Những người có trách nhiệm cần có những cách thức nào đó để đánh giá, đo lường xem liệu hướng khai thác du lịch như vậy đã bền vững chưa. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, quan điểm PTDLBV trên Thế Giới cũng như ở Việt Nam, đồng thời dựa trên những quan sát, thu nhận, và đánh giá của bản thân, tác giả cho rằng có thể luận giải một cách cơ bản nhất về nội dung phát triển du lịch theo hướng bền vững, đó là:
“Phát triển du lịch theo hướng bền vững là sự phát triển du lịch. dựa trên sự khai thác hợp lý, hiệu quả tài nguyên và các nguồn lực, bảo đảm đạt được đồng thời cả ba mục tiêu bền. vững về kinh tế, bền vững về văn hóa – xã hội, và bền vững về môi trường của địa phương, của vùng. và của quốc gia theo đúng yêu cầu và nguyên tắc của phát triển bền vững”.
“Nội hàm của phát triển du lịch theo hướng bền vững là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài hòa giữa ba mặt của sự phát triển, bền vững về kinh tế, bền vững về môi trường và bền vững về văn hóa xã hội. Trách nhiệm đối với môi trường đòi hỏi tất cả các. ngành phải nhận biết và có những biện pháp can thiệp nếu không muốn. trong tương lai môi trường bị hủy hoại và xuống cấp. Bản thân ngành du lịch cũng phải tự. biết hành động như thế nào để du lịch phát triển. theo hướng bền vững hơn.
Về kinh tế: Phát triển du lịch theo hướng bền vững. là bảo đảm du lịch tăng trưởng đều, lâu dài tạo ra nguồn thu cho ngân sách, cho cộng đồng dân cư địa phương. Cuộc sống, mức sống của người dân địa phương được nâng lên. họ sẽ cùng chung tay để bảo vệ tài nguyên, bảo vệ môi trường, phát triển điểm du lịch, gìn giữ văn hóa
truyền thống, trước tiên là để bảo vệ thu nhập ổn định, lâu dài cho gia đình và bản thân họ. Quyền lợi về kinh tế được chia sẻ giữa các. thành phần kinh tế là cách thức tiến bộ giúp xóa đói. giảm nghèo, nâng cao chất lượng cuộc sống. và phúc lợi xã hội cho con người. Đặc biệt là ở những vùng kinh tế khó khăn, sẽ có cơ hội thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, hòa chung vào trình độ phát triển. du lịch chung của quốc gia. Mỗi nơi có trình độ phát triển khác nhau hay nói cách. khác là xuất phát điểm khác nhau nên sẽ có chỉ số, chỉ tiêu tăng trưởng du lịch phù hợp để đánh giá bền vững.
Về xã hội – văn hóa: việc khai thác các tài nguyên phục vụ phát triển. du lịch. luôn đặt trong điều kiện không làm tổn hại, suy thoái. các giá trị truyền thống, đòi hỏi du lịch phải tạo lập và duy trì được công ăn việc làm cho lao động, cải thiện thu nhập của người dân nơi. có tài nguyên du lịch, khuyến khích người dân tham gia vào. các hoạt động du lịch (tham gia cả trực tiếp và gián tiếp); bảo tồn các giá trị văn hóa lịch sử và tôn tạo các khu di tích, gìn giữ những nét đẹp trong đời sống. tinh thần của địa phương; trình diễn văn hóa và di sản đưa các yếu tố văn hóa địa phương cả truyền thống và hiện đại vào các họat động, thiết kế, trang trí, ẩm thực hay cửa hàng của họ
với sự tôn trọng quyền. sở hữu trí tuệ của cộng đồng địa phương; góp phần hỗ trợ, thúc đẩy các ngành kinh tế khác cùng phát triển.
Về môi trường: khi phát triển bất kể một lĩnh vực, ngành nghề nào cũng đều có những tác động. nhất định đến môi trường cả tích cực và tiêu cực. Riêng với ngành du lịch, tác động của nó đến. môi trường rất rõ nét (từ khách du lịch, doanh nghiệp kinh doanh. du lịch đến dân cư địa phương). Vì vậy, đối với du lịch bảo vệ môi trường, bảo tồn. tài nguyên (xả thải, sử dụng năng lượng…); giảm thiểu ô nhiễm bảo tồn. sự đa dạng sinh học, hệ sinh thái và cảnh quan xung. quanh là yêu cầu cấp thiết. Khai thác tài nguyên không. vượt quá khả năng phục hồi vừa đảm bảo. phục vụ phát triển cho hiện tại, nhưng vẫn đảm bảo. cho tương lai có thể tiếp tục phát huy các lợi ích và công năng của nó.”
Từ nội hàm của phát triển. du lịch theo hướng bền vững, khung nghiên cứu phát. triển du lịch theo hướng bền vững như sau:
– Sự hài lòng của khách và dân địa phương
– Quảng bá và xúc tiến du lịch
– Nhân tố khác
Dưới góc độ kinh tế
– Vị thế, quy mô của du lịch – Lợi ích kinh tế từ du lịch
Phát triển du
lịch theo hướng
bền vững
– Môi trường, chính sách phát triển
– Các dịch vụ hỗ trợ liên quan
– Nguồn nhân lực – Liên kết và hợp tác
Dưới góc độ môi trường – Bảo tồn tài nguyên
– Giảm thiểu ô nhiễm
– Bảo tồn đa dạng sinh học, hệ sinh thái và cảnh quan
Dưới góc độ văn hóa – xã hội – Sinh kế dân địa phương
– Bảo tồn giá trị văn hóa, lịch sử của điểm du lịch
– Sự tham gia của người dân
Hình 2. 1 Khung phân tích phát triển du lịch theo hướng bền vững
Nguồn: Tác giả tổng hợp và đề xuất
2.2.2.3 Các tiêu chí đánh giá phát triển du lịch theo hướng bền vững Trên cơ sở tham khảo các tiêu chí PTBV. trong bộ hệ thống tiêu chí của Liên Hợp Quốc và “các tiêu chí giám sát, đánh giá PTBV địa phương của. Việt Nam giai đoạn 2013 – 2020”, tác giả nghiên cứu và lựa chọn cho phù hợp. để hình thành hệ thống 25 chỉ tiêu tổng hợp. phát triển du lịch theo hướng bền vững. * Dưới góc độ kinh tế
“Thứ nhất, về quy mô ngành du lịch
– Vị thế của ngành du lịch trong chính sách phát triển kinh tế địa phương: du lịch đóng vai trò. thế nào trong chiến lược phát triển kinh tế của địa phương. Tổng vốn đầu tư cho. du lịch so với các ngành kinh tế khác. Được huy động phù hợp với kế hoạch, quy hoạch tổng thể. phát triển du lịch của địa phương.
– Tốc độ tăng trưởng du lịch: được tính bằng (doanh thu1 – doanh thu0)/ doanh thu0 và để đánh giá bền vững thì. tốc độ tăng trưởng du lịch không dưới 7%/năm, ổn định, liên tục không dưới 5 năm.
– Chuyển dịch trong cơ cấu ngành du lịch: sự thay đổi trong nội bộ. ngành du lịch được tính thông qua tỷ. trọng của các bộ phận như lưu trú, ăn uống, lữ hành và vận chuyển, mua sắm và giải trí… Cơ cấu doanh thu thu = doanh thu của các bộ phận/tổngdoanh thu du lịch. Hoặc cơ cấu vốn đầu tư = vốn trong nước (vốn nước ngoài)/tổng vốn đầu tư. Để đánh giá bền vững sự thay đổi trong. cơ cấu theo thời gian
phù hợp với kế hoạch, quy hoạch tổng thể phát triển. du lịch của địa phương. Thứ hai, lợi ích kinh tế từ du lịch
– Giá trị đóng góp của du lịch. vào GRDP địa phương: Các hoạt động du lịch đều. mang ý nghĩa kinh tế, đều hướng tới quan trọng nhất. là thu nhập của ngành du lịch đóng góp. vào cho địa phương và quốc gia. Mỗi tỉnh lại có những lợi thế khác. nhau nên việc đựa ra số liệu tuyệt đối. khó khả thi nên chỉ đưa ra đánh giá xu. thế phát triển của du lịch. Cụ thể tiêu chí này xác định: Đóng góp của giá trị tăng thêm. ngành du lịch vào GRDP. địa phương ngày càng tăng.
– Số lượng khách du lịch: Đánh giá sự phát triển của lượng khách. trong nước và quốc tế dựa vào số lượng. tuyệt đối của du khách khi tới một vùng hay. một địa phương. Các chỉ số kế tiếp đó là chỉ số. về số lượng khách lưu trú, số lượng khách tham. gia những loại hình du lịch, số lượng khách trở lại, sản phẩm và dịch vụ mà du khách thường sử dụng… không dưới 7%/năm, ổn định, liên tục không dưới 5 năm.
– Thu nhập (doanh thu) từ du lịch: Doanh thu từ du lịch là. một tiêu chí quan trọng đánh về bền vững về kinh tế. Doanh thu hằng năm tăng trưởng ổn định. thông qua con số tuyệt đối hay tương. đối sẽ phản ánh được chi phí mà khách du lịch sẵn sàng bỏ ra. cho các dịch vụ du lịch tại địa phương. Nó là nguồn để đảm bảo cho. du lịch có thể được phát triển bền vững hay không, là cơ sở để thu hút lao động và giải quyết. những vấn đề tồn tại của du lịch, và tăng không dưới 7%/năm, ổn định, liên tục không dưới 5 năm.
– Giá cả dịch vụ du lịch: Là cơ sở để đánh giá mức. giá dịch vụ địa phương, từ đó có những điều chỉnh hợp. lý nhằm ngăn chặn những hiện tượng không tốt, những địa phương Việt Nam. hiện. đang phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt với. các nước trong khu vực như Thái Lan, Malaysia và Campuchia trong việc. xúc tiến các sản phẩm trọng tâm. như du lịch biển, du lịch văn hóa, du lịch dựa vào nguồn lực tự nhiên.
– Mức chi tiêu của khách du lịch: mức chi tiêu của khách là yếu tố quan. trọng đóng góp vào doanh thu cho du lịch địa phương. Phần lớn khi khách đến điểm du lịch sẽ. sẵn sàng chi tiêu cao hơn rất nhiều so với sinh hoạt hàng ngày. Vì vậy, mức chi tiêu của khách. sẽ phụ thuộc vào các dịch vụ mà điểm du lịch cung cấp. Do vậy, đây cũng là yếu tố. để đánh giá bền vững về kinh tế. Để đánh giá bền vững, thời gian lưu trú trung bình. của khách du lịch (khách lưu trú): Không thấp hơn 3 ngày/khách, tăng dần liên. tục không dưới 5 năm; Chi tiêu bình quân của khách du lịch: Tăng dần liên tục. không dưới 5 năm, không thấp hơn trung bình. chỉ số này của du lịch cả nước. [21]
* Dưới góc độ văn hóa – xã hội
Thứ nhất, sinh kế dân địa phương
– Tạo việc làm ngành du lịch: Để đánh giá nhân lực du lịch, căn cứ vào số. lượng du khách khi tới du lịch tạo ra được bao. nhiêu việc làm trực tiếp và gián tiếp. Tốc độ tăng lao động trong ngành không dưới 7%/năm.
– Tỷ lệ lao động địa phương tham gia du lịch: Cao hơn hơn tỷ lệ tạo việc làm mới. bình thường trước khi có dự án du lịch trên địa bàn, không dưới 80% người dân trong cộng đồng ghi nhận. [21]
– Thu nhập của dân địa phương: Tăng dần, được không dưới 80% người. dân trong cộng đồng ghi nhận. [21]
Thứ hai, bảo tồn giá trị. văn hóa lịch của điểm du lịch
– Công tác bảo tồn. các di tích lịch sử: là số lượng các công trình, di tích chuẩn bị hồ. sơ xếp hạng các cấp.
– Lễ hội truyền thống. được giữ gìn tổ chức: là số lượng các lễ hội được chuẩn bị. hồ sơ xếp hạng các cấp hoặc tổ chức hằng năm.
– Làng nghề thủ công truyền. thống được gìn giữ: là số lượng các làng nghề hiện. hoạt động và duy trì sư phát triển.
Thứ ba, sự tham gia của người dân
– Hình thức tham gia của người dân: Sự tham gia của cộng đồng trong việc. xây dựng quy hoạch và triển. khai quy hoạch trên địa bàn: đánh giá bền vững thì tỷ lệ người dân được lấy. ý kiến về quy hoạch, chủ trương đầu tư dự án du lịch trước khi triển. khai 100% chủ hộ trong vùng dự án. Sự tham gia giám sát của cộng. đồng địa phương trong việc thực hiện. những dự án du lịch tại địa phương. Tham gia của cộng đồng. trong việc đầu tư, phát triển cơ sở hạ tầng du lịch, sản phẩm du lịch trên địa bàn.
– Mức độ hài lòng, hợp tác của người dân. với vai trò đóng góp cho cộng đồng: ngời dân địa phương chịu. tác động lớn từ hoạt động phát triển bền vững tác động, do vậy. mức độ hài lòng của người dân địa phương là một tiêu chí. đánh giá tính bền vững du lịch, không dưới 80% người dân trong cộng đồng ghi nhận.
* Dưới góc độ môi trường:
Thứ nhất, bảo tồn tài nguyên du lịch
– Mật độ điểm du lịch: Là số lượng các điểm di tích được xếp hạng. trong một phạm vi nhất định, có di tích tầm cỡ quốc gia, cấp địa phương, trên cơ sở số lượng mật độ điểm du lịch.
– Số lượng các khu, điểm du lịch được quy hoạch, đầu tư: Quy hoạch theo quan điểm bền. vững là sự phát triển du lịch trong đó việc khai thác tài nguyên du lịch. (bao gồm cả tài nguyên tự nhiên. và nhân văn) có quan tâm tới vấn đề bảo tồn và tôn tạo, đảm bảo lợi ích hiện tại khai thác. hiệu quả hiện tại và đề xuất những giải pháp mang lại hiệu quả về kinh tế, hạn chế tác động xấu của hoạt. động du lịch trong hiện tại và tương lai. Như vậy số lượng điểm du lịch được. quy hoạch/tổng thể là một tiêu chí đánh giá bền vững của khu, vùng du lịch.
– Mức đóng góp cho. công tác bảo tồn, bảo vệ tài nguyên môi trường: Nguồn thu từ hoạt. động du lịch được trích lại, tùy thuộc vào từng địa phương, dựa trên tổng thể mà mức trích nộp có những quy định riêng. Từ nguồn thu này ngành du lịch. đóng góp vào thu nhập của địa phương và địa phương trích từ nguồn thu đó duy tu, tôn tạo tài nguyên cũng như nâng cấp những tài nguyên. Tỷ lệ này càng lớn mức đóng. góp càng lớn, đảm bảo đủ kinh phí duy tuy bảo tồn tài nguyên bền vững. Đóng góp từ tăng trưởng. du lịch cho bảo vệ tài nguyên, môi trường: Tăng dần, tốc độ tăng không thấp.
hơn tốc độ tăng trưởng giá trị. tăng thêm của ngành du lịch trong cùng thời kỳ [21]. Thứ hai, giảm thiểu ô nhiễm
– Sử dụng năng lượng nước; Chất thải được thu gom xử lý; Môi trường không khí: không vượt ngưỡng theo quy chuẩn và. chỉ tiêu về môi trường do cơ quan chức năng. quy định cho từng thời kỳ
– Mức độ hài lòng của. người dân. về giảm ô nhiễm tại điểm du lịch: Không dưới 80%. người dân trong cộng đồng ghi nhận, ổn định
Thứ ba, bảo tồn đa dạng sinh học, hệ sinh thái và cảnh quan
– Giới hạn về sức chứa: không vượt quá sức chứa. thực tế tối đa tại khu, điểm du lịch trong mọi thời gian
– Mức độ tiêu thụ các sản phẩm động, thực vật quý hiếm: Đa dạng về động vật quý hiếm. giúp cảnh quan du lịch, hệ sinh thái hình thành khu và. cụm du lịch sinh động và đặc sắc. Phát triển du lịch không bền vững thu. hẹp môi trường sống của động thực vật, săn bắt động vật quý hiếm phục vụ cho. những nhu cầu của du khách. Để xác định mức độ. tiêu thụ động vật quá hiếm thông qua số lượng động vật quý hiếm. theo Sách đỏ của Việt Nam tăng giảm. từng năm của địa phương du lịch.”
Bảng 2. 4 Tổng hợp và đề xuất các chỉ tiêu và tiêu chí đánh giá hoạt động phát triển du lịch theo hướng bền vững
| STT | Nhóm tiêu chí | Chỉ tiêu |
| 1. Dưới góc độ kinh tế | ||
| 1.1 | Vị thế, quy mô của du lịch. | (1) Du lịch trong định hướng, chính sách phát. triển của địa phương. (2) Tốc độ tăng. trưởng du lịch. (3) Chuyển dịch trong. cơ cấu du lịch. |
| 1.2 | Lợi ích kinh tế từ du lịch. | (4) Đóng góp của. du lịch vào GDP. (5) Số lượng khách du lịch. và tốc độ tăng trưởng lượt khách. (6) Thu nhập (doanh thu). từ du lịch. (7) Giá cả dịch. vụ du lịch. (8) Mức chi tiêu của. khách du lịch tại địa phương. |
| 2. Dưới góc độ văn hóa – xã hội | ||
| 2.1 | Sinh kế dân địa phương. | (9) Tạo việc làm. trong ngành du lịch. (10) Tỷ lệ lao động. địa phương. (11) Thu nhập của. dân địa phương. |
| 2.2 | Bảo tồn giá trị. văn hóa lịch sử của điểm du lịch. | (12) Công tác bảo tồn. di tích lịch sử (13) Lễ hội truyền thống. được gìn giữ tổ chức |
| STT | Nhóm tiêu chí | Chỉ tiêu |
| (14) Làng nghề thủ công. truyền thống được gìn giữ | ||
| 2.3 | Sự tham gia. của người dân. | (15) Hình thức tham gia của người dân. vào các hoạt động du lịch. (16) Mức độ hài lòng. và hợp tác của người dân với vai trò đóng góp cho cộng đồng. |
| 3. Dưới góc độ môi trường | ||
| 3.1 | Bảo tồn tài. nguyên du lịch. | (17) Mật độ điểm du lịch (18) Số lượng các khu, điểm du. lịch được quy hoạch, đầu tư (19) Mức đóng góp cho. công tác bảo tồn, bảo vệ tài nguyên môi trường |
| 3.2 | Giảm thiểu ô nhiễm. | (20) Môi trường. không khí. (21) Sử dụng năng lượng nước. (22) Chất thải được thu gom xử lý. (23) Mức độ hài lòng. của người dân về biện pháp giảm ô. nhiễm tại điểm du lịch. |
| 3.3 | Bảo tồn đa dạng. sinh học, hệ sinh thái và cảnh quan. | (24) Sức chứa của điểm du lịch. (25) Mức độ tiêu thụ. các sản phẩm động, thực vật quý hiếm. |
Nguồn: Tác giả nghiên cứu và đề xuất
2.3 Các nhân tố tác động đến phát triển du lịch theo hướng bền vững
2.3.1 Môi trường thể chế, kinh doanh và chính sách
2.3.1.1 Hệ thống quy hoạch, chính sách của nhà nước và chính quyền địa phương
“Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước ta. Cấp chính quyền địa phương gồm có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân được tổ chức phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt do luật định” (Hiến pháp năm 2013). Chính quyền địa phương là chính quyền được tổ chức ra nhằm bảo đảm, bảo vệ và phục vụ quyền, lợi ích của nhân dân trong xã, phường, thị trấn. Vì vậy bất cứ hoạt động nào của chính quyền địa phương nói riêng và của các cấp quản lý Nhà nước nói chung đều nhằm mục đích giữ gìn an ninh trật tự và. gia tăng lợi ích cho người dân sống ở khu vực đó, giúp người dân có cuộc đầy đủ dựa trên những nguồn lực của địa phương, trong đó có nguồn lực để phát triển du lịch. Ở đây có địa giới hành chính, có các tài nguyên du lịch tự nhiên, có các đặc sản của địa phương. Tại đây có cộng đồng dân cư sinh sống bao đời nay đã tạo ra những tài nguyên du lịch nhân văn phong phú và đa dạng. Tất cả những yếu tố này. sẽ tạo nên điểm tham quan du lịch hấp dẫn cho cả khách du lịch trong nước và quốc tế. Ngoài ra, các yếu tố khác như an ninh, an toàn; vệ sinh và y tế ở các điểm, tuyến du lịch cũng phải được chính quyền địa phương chú ý trong việc xây dựng quy hoạch và ban hành các chính sách phát triển thỏa đáng nhằm đảm bảo sức khỏe và sự thoải mái cho du khách khi đến địa phương.
Ở cấp độ nhà nước, phát triển du lịch thông qua các nghị quyết của Ủy ban thường vụ quốc hội, quyết định của Thủ tướng chính phủ, các quy hoạch của chính phủ… đây là nhân tố có ý nghĩa lớn giúp định hướng và thúc đẩy sự phát triển ngành du lịch của địa phương. Mỗi địa phương có các chính sách, quy định để phát triển du lịch địa phương là khác nhau bao gồm các chính sách như khuyến khích đầu tư, hỗ trợ giảm chi phí và có những ưu đãi riêng cho doanh nghiệp tham gia vào từng lĩnh vực, chính sách phụ trợ. nhằm bảo vệ an ninh, môi trường, vệ sinh và y tế của địa phương. Bên cạnh đó du lịch địa phương với lợi thế nguồn tài nguyên du lịch thiên nhiên và tài nguyên du lịch văn hóa thì cần có các chính sách nhằm gìn giữ môi trường, cảnh quan môi trường thiên nhiên, giá trị văn hóa lịch sử, tâm linh thì những yếu tố này sẽ bị hao mòn thậm chí mất đi, làm suy giảm hay nghiêm trọng hơn là triệt tiêu các lợi thế thu hút khách du lịch đến với địa phương.
Tất cả cá yếu tố trên, tựu chung lại chính là tác động từ hệ thống quy hoạch, khung chính sách và quy định của Nhà nước và chính quyền địa phương, đây là yếu tố có vai trò giúp quá trình phát triển du lịch của địa phương diễn ra trơn tru, phát huy được mọi thế mạnh về du lịch.
2.3.1.2 Môi trường kinh doanh của địa phương
Môi trường kinh đoanh địa phương sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp khi có cách nhìn nhận, đánh giá đúng đắn và được nghiên cứu tỉ mỉ, cẩn thận để nắm bắt thời cơ. Ngược lại, nếu không tận dụng và nghiên cứu thỏa đáng, doanh nghiệp sẽ không tận dụng được những yếu tố tích cực từ môi trường kinh doanh đem lại.
Ở khía cạnh môi trường chính trị – pháp luật, các nhà kinh doanh luôn luôn phải xây dựng chiến lược kinh doanh thích ứng với đặc điểm của môi trường. Khi hệ thống chính trị ổn định cùng với thủ tục hành chính như thủ tục hải quan đơn giản và minh bạch,… các nhà đầu tư nói chung và các nhà đầu tư tham gia khai thác ở lĩnh vực du lịch nói riêng sẽ thực hiện kinh doanh chân chính, lành mạnh, cùng với các chính sách, chế độ khuyến khích, hỗ trợ hợp lý của chính quyền địa phương sẽ kích thích các nhà đầu tư khai thác du lịch trên nên tảng tài nguyên của các tỉnh, trong đó có tài nguyên về du lịch.
Ở khía cạnh môi trường vĩ mô, đây là yếu tố rất quan trọng, có ảnh hưởng trực tiếp đến thu hút các nhà đầu tư, các doanh nghiệp. Từ tăng trưởng kinh tế của tỉnh, của phát triển của ngành du lịch sẽ tạo cơ hội để các nhà đầu tư mở rộng đầu tư, mở rộng kinh doanh, sẵn sàng bỏ thêm vốn để việc khai thác các nguồn tài nguyên sẵn có của địa phương.
Như vậy, có thể thấy nếu địa phương tạo ra một môi trường kinh doanh hấp dẫn, lành mạnh với những chính sách khuyến khích phù hợp sẽ thu hút được sự đầu tư
không nhỏ của các nhà thầu, doanh nghiệp, từ đó ảnh hưởng tích cực đến việc khai thác tiềm năng du lịch sẵn có của địa phương.
2.3.2 Các dịch vụ hỗ trợ có liên quan
Mạng lưới và phương tiên giao thông vận tải là những nhân tố quan trọng hàng đầu trong hệ thống kết cấu hạ tầng – dịch vụ phụ trợ. Giao thông vận tải là điều kiện cần thiết trong quá trình phát triển du lịch. Mạng lưới giao thông đường bộ, đường biển, đường sông, đường hàng không được đầu tư cải tạo, nâng cấp liên tục, phục vụ
nhu cầu đi lại sinh hoạt và hoạt động kinh tế của người dân. Nhưng cũng không thể phủ nhận rằng dòng khách du lịch đến các điểm du lịch cũng thúc đẩy ngành giao thông vận tải phát triển mạnh mẽ hơn.
Mạng lưới thông tin liên lạc là một bộ phận quan trọng của kết cấu hạ tầng phục vụ khai thác các lợi thế về du lịch của địa phương. Mạng lưới thông tin liên lạc được thúc đẩy bởi cả sự phát triển của quy mô và sự phức tạp của nhu cầu du lịch cũng như sự mở rộng nhanh chóng và sự tinh tế của các sản phẩm du lịch mới.
Hệ thống các công trình điện, nước tác động rất lớn đến du lịch bởi du khách không chỉ cần đáp ứng những nhu cầu tối thiểu như ăn, ở, đi lại mà còn cần điện, nước thuận tiện để đáp ứng những nhu cá nhân hàng ngày giống như khi ở nhà.
Hệ thống cơ sở dịch vụ phụ trợ bao gồm các dịch vụ ngân hàng, dịch vụ y tế, dịch vụ công cộng, dịch vụ giải trí, các công trình phục vụ truyền tải nội dung thông tin, văn hóa… tạo sự đồng bộ trong hệ thống dịch vụ phục vụ du lịch, giúp du khách có nhiều lựa chọn dịch vụ một cách tối ưu nhất và luôn thấy thú vị, thoải mái trong thời gian lưu trú tại địa phương.
Như vây, kết cấu hạ tầng – dịch vụ phụ trợ của địa phương chính là đòn bẩy tác động đến các hoạt động kinh tế, bao gồm cả du lịch nhằm thúc đẩy khai tác tiềm năng du lịch một cách hữu hiệu nhất.
2.3.3 Nguồn nhân lực du lịch
Lao động trong ngành du lịch hoạt động dưới các lĩnh vực sau: thứ nhất, thực hiện chức năng quản lý: cán bộ quản lý, nhân viên công tác trong các cơ quan quản lý Nhà nước về du lịch; thứ hai, thực hiện chức năng sự nghiệp: giảng viên, giáo viên, nghiên cứu viên ở các trường đào tạo về du lịch và các viện nghiên cứu du lịch; thứ ba, thực hiện chức năng kinh doanh du lịch: nhân sự làm việc tại các cơ sở kinh doanh, cung cấp trực tiếp các dịch vụ du lịch, hiệp hội du lịch địa phương…
Với xu thế hội nhập, phát triển mới của ngành du lịch yêu cầu đội ngũ nhân lực du lịch phải luôn luôn học hỏi, tìm tòi, nâng cao kiến thức mới, cập nhật những ứng dụng khoa học công nghệ có liên quan đến nghiệp vụ, ngành nghề. Luôn giữ gìn đạo đức, tác phong bản thân, đạo đức nghề nghiệp mới có thể cạnh tranh được trong môi trường du lịch ngày nay. Những nơi đào tạo nguồn nhân lực cho du lịch biên soạn nội dung giáo trình, cập nhật những phương pháp giảng dạy hiện đại, phù hợp để đào tạo ra đội ngũ nhân lực có trình độ, năng lực, đạo đức theo yêu cầu của thời đại. Nếu ngành du lịch ở địa phương có đội ngũ nhân lực, quản lý với năng lực và chuyên môn, tư duy tích cực, sáng tạo, có khả năng quản lý tốt, kĩ năng cao, chuyên nghiệp thì đó sẽ là một yếu tố tiên quyết thúc đẩy du lịch địa phương phát triển đúng hướng.”
2.3.4 Hoạt động liên kết và hợp tác du lịch của các tỉnh
Áp lực cạnh tranh ngày càng cao, các địa phương phải liên kết cùng phát triển du lịch ngày càng nhiều. Việc liên kết được dễ dàng cùng là nhờ chính sách mở và hệ thống cơ sở hạ tầng được Nhà nước đầu tư phát triển toàn diện để phục vụ phát triển kinh tế. Theo các chuyên gia, hiện nay, sản phẩm du lịch của từng địa phương thường nghèo nàn, nếu phát triển không đúng hướng sẽ tự “phá” đi tiềm năng của mình, không tạo được những sản phẩm đặc thù để cạnh tranh. Thực tế chứng minh, khi ranh giới du lịch giữa các địa phương đã không còn rõ ràng, thì việc liên kết du lịch là giải pháp hữu hiệu tạo ra một điểm đến thống nhất với sự đa dạng sản phẩm dựa trên lợi thế
riêng của từng địa phương. Với tính chất đặc thù như vậy, để thu hút và giữ chân du khách thì hoạt động du lịch không chỉ gói gọn trong phạm vi một địa phương mà cần phải mở rộng, cần kết hợp, liên kết trong địa phương mình, với nhiều địa phương khác và các tỉnh lân cận. Đây cũng là xu hướng phát triển tất yếu của du lịch trong bối cảnh Việt Nam đã và đang không ngừng thực hiện hội nhập và mở cửa với bạn bè quốc tế.
“Nếu địa phương có hoạt động liên kết du lịch tốt thông qua hệ thống tour, tuyến du lịch liên vùng, liên tỉnh thì các lợi thế về du lịch địa phương sẽ được khai thác tối đa, tạo nên những sản phẩm du lịch hấp dẫn, có tính cạnh tranh cao và thu hút được ngày càng nhiều du khách đến thăm quan, khám phá, tìm hiểu.
2.3.5 Sự hài lòng và nhu cầu của khách du lịch
Du lịch phát triển là do nhu cầu vui chơi, khám phá của con người càng phát triển. Những yếu tố chủ quan từ phía khách hàng mà khách hàng ở đây là khách du lịch đến vui chơi, tham quan, nghỉ dưỡng, …tại địa phương cũng có tác động không nhỏ đến hoạt động du lịch. Là những yếu tố khách quan mà các địa phương không thể
tác động để thay đổi được. Sự thay đổi nhu cầu của khách du lịch là do các nguyên nhân sau:
– Khả năng thanh toán: thu nhập, mức sống của con người tăng lên. Chính vì thế, ở những quốc gia mà người dân có thu nhập cao thì họ mới có thể có nhu cầu đi du lịch và chi tiêu cho chuyến du lịch của mình. Do vậy, địa phương cần nắm bắt được yếu tố này để có các chính sách quảng bá, phát triển thương hiệu, hình ảnh của du lịch địa phương đến các đối tượng khách hàng một cách phù hợp cho mục tiêu phát triển du lịch dài hạn
– Mức độ giáo dục cao hơn: Khi con người có học thức và trình độ văn hóa cao thì họ càng có nhu cầu đi du lịch để mở mang kiến thức và sự hiểu biết về thế giới, về con người xung quanh. Trong một nghiên cứu về du lịch của mình, Robert W.McIntosh (1995) đã khẳng định mối quan hệ thuận chiều giữa trình độ văn hóa của người chủ gia đình và tỉ lệ đi du lịch của họ. Theo đó, những gia đình mà chủ hộ có trình độ đại học thì tỉ lệ đi du lịch là 85%, trong khi đó, chỉ có 50% gia đình với người chủ gia đình và tỉ lệ đi du lịch của họ.
– Các chương trình bảo hiểm, phúc lợi lao động tăng: khi thu nhập tăng, mức sống được nâng cao, con người quan tâm hơn đến phúc lợi từ phía chính phủ và doanh nghiệp dành cho mình. Một chính sách phúc lợi tốt, hợp lý là công cụ hữu hiệu để giữ chân nhân tài và thu hút ứng viên tiềm năng cho doanh nghiệp. Vì vậy, các doanh nghiệp thường đưa ra các gói phúc lợi tốt để đãi ngộ nhân viên, giúp người lao động có thời gian nghỉ ngơi, giải trí. Và đây là một trong những nhân tố làm tăng nhu cầu du lịch của con người, giúp người dân có cơ hội tiếp cận du lịch nhiều hơn, giảm stress và tái sản xuất sức lao động.
– Thời gian rảnh rỗi của người dân: Thời gian làm việc của người người lao động được quy động trong văn bản pháp luật hoặc trong hợp đồng lao động. Xu thế hiện nay, thời gian để lao động nghỉ tăng, thời gian làm việc có xu hướng ngắn lại. Vì vậy đây là nhân tố giúp con người có thời gian hướng đến du lịch nhiều hơn. Ngược lại, số ngày làm việc nhiều chứng tỏ người dân càng không có nhiều thời gian rảnh rỗi, nhu cầu về du lịch cũng giảm xuống, kéo theo hiệu quả truyền thông quảng bá nhằm về du lịch tại các quốc gia, địa phương này không cao.
– Sự biến đổi trong nhu cầu trải nghiệm, khám phá du lịch: theo thời gian, nhu cầu du lịch của du khách đã có nhiều thay đổi. Trước đây, du khách chỉ hướng vào những điểm du lịch nổi tiếng, lâu đời, quãng đường ngắn. Sau đó, địa điểm du lịch được khách lựa chọn là đi đến những vùng đất mới, xa hơn, lạ hơn với các phương tiện di chuyển khác nhau. Địa điểm trước đây du khách chọn tập trung vào những quốc gia giàu có, có nhiều địa điểm du lịch đẹp như ở Châu Âu, vùng biển Địa Trung Hải, Châu Mỹ… Hiện nay, khách du lịch lại có xu hướng dịch chuyển sang những vùng đất mới ở Châu Á Thái Bình Dương trong đó có khu vực Đông Nam Á đang nổi lên như nơi thu hút du lịch hàng đầu Thế giới.”
2.3.6 Quảng bá và xúc tiến phát triển du lịch
“Quảng bá và xúc tiến du lịch. là cách để khai thác thị trường du lịch cũng như giới thiệu. rộng rãi hình ảnh điểm đến du lịch. Các điểm đến du lịch hiện nay luôn. có xu hướng cạnh tranh mạnh mẽ, liên tục để thu hút khách du lịch. Bằng nhiều kênh, nhiều các thức. kết hợp với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin đã giúp việc. quảng bá xúc tiến đa dạng và đến gần nhu cầu của khác hơn. Đặc biệt việc liên kết, hợp tác để quảng bá du lịch là một hướng mở nhằm phát triển du lịch theo hướng bền vững trong bối cảnh hiện nay. Công tác xúc tiến quảng bá hình ảnh du lịch. cũng khá đa dạng: tổ
chức các. buổi hội thảokhoa học nhằm giới thiệu các tiềm năng, các cơ hội, các chính sách đầu tư phát triển du lịch; tọa đàm về liên kết phát triển du lịch giữa các tỉnh, vùng, thành phố trong vùng…; đồng thời tham gia các hội chợ, triển lãm về du lịch ở trong nước cũng như quốc tế.”
2.3.7 Các nhân tố khác
2.3.7.1 Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và rủi ro thiên tai
“Hoạt động du lịch thường gắn với môi trường tự nhiên, khí hậu. Một số loại hình du lịch cần có những điều kiện khí hậu khác nhau như du lịch biển cần khí hậu nóng, khách muốn chơi các môn thể thao trên tuyết thì đi vào mùa đông… Do vậy, khí hậu biến đổi sẽ tác động rất lớn đến khả năng cạnh tranh, PTBV và sự phát triển của ngành du lịch. Ngoài ra, biến đổi khí hậu gây ra một số hiện tượng thời tiết cực đoan bao gồm: nhiệt độ mùa hè nóng kỷ lục (300) , mùa đông lạnh sâu (-300), cường độ cơn bão nhiệt đới và gió lớn, lũ lụt, hạn hán kéo dài… ảnh hưởng đến tài nguyên thiên nhiên, đến di sản văn hoá, hạ tầng và cả môi trường du lịch. Từ đó, chi phí cho ngành du lịch tăng lên về cơ sở hạ tầng, chi phí điều hành cao hơn (ví dụ như bảo hiểm, lương thực, thực phẩm dự phòng, công tác sơ tán…) và gián đoạn công việc kinh doanh. Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Mỹ (NASA) cho rằng, những hòn đảo tại Thái Bình Dương. và Ấn Độ Dương đang bị ảnh hưởng mạnh. nhất bởi biến đổi khí hậu. Các đảo quốc như Maldives hay Tuvalu. sẽ không thể ở được vào năm 2050, đảo Kiribati được dự báo sẽ hoàn. toàn biến mất dưới mực nước. biển vào năm 2100. Nghiên cứu từ Viện Địa lý và Khoa học. núi lửa quốc gia Italy dự báo mực. nước biển tại đây sẽ tăng khoảng 1,5 m vào. cuối thế kỷ 21. Với mực nước biển dâng lên nhanh chóng, Venice bị lụt trung bình 100. lần mỗi năm và có nguy cơ chìm. hoàn toàn vào thế kỷ tới. (Diễn đàn Cấp cao Du lịch Việt Nam, thuộc Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2018).
2.3.7.2 Hội nhập kinh tế quốc tế
Khi hội nhập kinh tế quốc tế, mỗi quốc gia theo đuổi những mục tiêu và lợi ích khác nhau, có khi còn đối lập. Trong quá trình đó, bản thân chúng ta cũng phải đấu tranh với những mục tiêu đối lập lại với lợi ích của mình, bảo vệ chế độ chính trị nhưng vẫn phải xây dựng phát triển cho kinh tế nói chung và du lịch nói riêng mang bản sắc đặc trưng của quốc gia. Hội nhập kinh tế quốc tế, các quốc gia cùng nhau giải quyết rất nhiều vấn đề chung của nhân loại như chính trị, quân sự (chiến tranh,khủng bố, nội chiến…); kinh tế (khủng hoảng kinh tế, nợ quốc gia,…) và sự đối lập trong phát triển của con người với thiên nhiên (thiếu lương thực, dịch bệnh, biến đổi khí hậu, khủng hoảng năng lượng, bảo vệ môi trường thiên nhiên trước sự huy hoại của con người…). Vì vậy, phát triển du lịch trong bối cảnh hội nhập là phải đặt những yếu tố biến động xung quanh vào hoàn cảnh, và vị thế của du lịch.
Bên cạnh đó, giao lưu và hội nhập quốc tế diễn ra thuận lợi và nhanh chóng về mọi mặt nhưng trong đó hội nhập về văn hóa – xã hội là diễn ra mạnh mẽ nhất, do vậy việc bảo tồn và gìn giữ bản sắc văn hóa quốc gia, vùng, miền là không hề dễ dàng. Quá trình đó có khả năng tạo ra sự thay đổi về đặc điểm, loại hình và sản phẩm du lịch. Đồng
thời, sự bùng nổ của truyền thông, internet, dịch vụ giải trí xuyên quốc gia cũng có tác động không nhỏ (tiêu cực và tích cực) đến đời sống, văn hóa của người dân, từ đó kéo theo tác động vào phát triển du lịch. Tất cả các yếu tố này tác động rộng, lớn đến cơ cấu và. sự phát triển, mở ra triển vọng mới cho du lịch từng. quốc gia và từng địa phương tham gia. vào phân công lao động du lịch toàn cầu. Mỗi biến động của kinh tế thế. giới đều tác động đến ngành du lịch, nhiều hay ít tùy thuộc. vào mức độ hội nhập và trình độ thích. ứng của ngành du lịch.
2.3.7.3 Cách mạng công nghiệp 4.0
Trên thế giới, cuộc cách mạng khoa học – công nghệ tiếp tục có những bước tiến nhảy vọt, thúc đẩy kinh tế tri thức phát triển, tác động tới tất cả các lĩnh vực, các nước và vùng lãnh thổ, làm biến đổi nhanh chóng và sâu sắc đời sống vật chất và tinh thần của xã hội. Vậy vai trò của công nghệ sẽ tác động như thế nào đến ngành du lịch khi du lịch bao gồm rất nhiều khâu, nhiều bước trong quá trình vận hành. Mà tất cả các khâu này tạo ra một chuỗi liên hoàn, gắn kết và tổng hợp. Chuỗi thứ nhất là khách du lịch, đầu tiên họ phải tìm điểm đến bằng cách. search trên mạng, tìm kiến hotel, motel tìm các chỗ đi lại và giá cả hợp lý nhất thông qua các ứng dụng phần mềm có thể tải và sử dụng dễ dàng trên điện thoại như booking, agoda… Thực tế thì những ứng dụng này đã có cách. đây vài năm trước nhưng ít người biết đến vì sự hạn chế về mạng viễn thông, và sự đắt đỏ của smart phone. Khâu thứ hai là mua vé máy bay, được thực hiện ngay trên trang chủ của các hãng hàng không, thanh toán thực hiện qua thẻ rất dễ dàng mà không cần phải qua đại lí và các khâu trung gian. Khâu thứ ba, chỉ dẫn đường đi lại càng dễ dàng với sự trợ giúp của phần mềm map. Trong mỗi khâu này, cách mạng công nghiệp 4.0 đều có tác dụng rất rõ nét.” Phần mềm công nghệ số đã đóng vai trò như một nhạc trưởng kết nối giữa người có nhu cầu và người cung cấp dịch vụ. Du lịch thông minh cũng có thể sử dụng tiện ích trong nền kinh tế “chia sẻ” hoặc “theo yêu cầu” như vậy. Tức là khi nền tảng công nghệ hỗ trợ việc kết nối khách du lịch với dữ liệu cá nhân để tạo ra dịch vụ cụ thể và phù hợp nhất cho khách đó. “Tất cả quy trình đi du lịch của khách từ bước thể hiện mong muốn, lập kế hoạch, lên đường, hoạt động trong chuyến đi, cảm nhận chuyến đi, tạo ấn tượng tốt đẹp khi kết thúc chuyến đi đều có thể kết hợp thực hiện từ xa với sự trợ giúp của công nghệ. Một xu thế kết hợp khác, tuy không mới nhưng cũng hứa hẹn nhiều tiềm năng khi áp dụng công nghệ với du lịch và y tế đó là ngành du lịch điều dưỡng. cho người cao tuổi (nhu cầu này đang. rất cao ở những nước phát triển). Cách mạng 4.0 đã phủ sóng toàn cầu, việc sử dụng viber, messenger hay dùng các phần mềm khác như zalo… cho phép tương tác gần như tức thì, và nhanh chóng dù bạn ở đâu trên thế giới. Nên khi đi du lịch ở nước ngoài vẫn có thể giữ được liên lạc thường xuyên với gia đình, người thân, bạn bè, đối tác để giải quyết công việc.
Với các đơn vị quản lí và công ty lữ hành, cách mạng 4.0 là cơ hội để tuyên truyền, quảng bá hình ảnh, sản phẩm du lịch lên mạng, các website. Thông tin những hình ảnh đẹp, những lời bình luận, phản hồi tích cực từ khách du lịch và công ty lữ
hành quốc tế liên kết nhằm quảng bá điểm đến, nhưng cũng phải xác định là sẽ nhận được những phản hồi không tốt tồn tại ở điểm du lịch. Như nạn cướp giật, móc túi, chặt chém, ăn xin, chèo kéo khách để cơ quan quản lí địa điểm đó kịp thời can thiệp, giải quyết và xử lí. Đây là biện pháp rất tốt để có thể tăng du khách, giảm tình trạng khách đến và không muốn quay lại.
Với cơ quan quản lí nhà nước là cơ hội để giảm thủ tục hành chính liên quan đến visa và thủ tục xuất nhập cảnh cho khách du lịch. Là giải pháp để các quốc gia thu hút đầu tư nước ngoài và khách du lịch quốc tế.”
6. Quảng bá và xúc tiến du lịch
– Chiến lược quảng bá (XT1)
– Quảng bá vào thị trường mới (XT2) – Khai thác cơ hội thị trường mới (XT3) – Phát triển các chương trình, sự kiện (XT4) – Xúc tiến thị trường mới (XT5)
– Xúc tiến quảng bá du lịch địa phương (XT6) – Nâng cao uy tín của cơ quan quản lý du lịch (XT7)
7. Nhân tố khác
1. Môi trường, chính sách phát triển
– Quan điểm và chính sách đầu tư (CS1) – Môi trường đầu tư, kinh doanh (CS2) – Thực hiện các dự án đầu tư trong nước (CS3)
– Thực hiện các dự án đầu tư nước ngoài (CS4)
– Quy hoạch phân khu dịch vụ du lịch (CS5) – Quy hoạch phân khu dịch vụ hỗ trợ (CS6) – Quy hoạch tuyến, điểm du lịch (CS7) – CS hỗ trợ DN, cộng đồng địa phương và du khách(CS8)
2. Các dịch vụ hỗ trợ liên quan
– Bảo hiểm du lịch (HT1)
– Y tế (HT2)
– Mạng Internet và thông tin liên lạc
– Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và rủi ro thiên tai (NTK1) – Hội nhập kinh tế quốc tế
(HT3)
– Công tác cứu hộ, cứu nạn (HT4)
(NTK2)
– Cách mạng công nghiệp 4.0 (NTK3)
– An ninh trật tự, an toàn xã hội (HT5) – Nước (HT6)
– Điện (HT7)
– Hệ thống đường giao thông (HT8)
3. Nguồn nhân lực
– Chiến lược phát triển nhân lực (NL1) – Chính sách đào tạo, thu hút nhân lực (NL2)
– Chương trình giáo dục và đào tạo kỹ năng (NL3)
– Chương trình nâng cao nhận thức du lịch cho cộng đồng (NL4)
5. Sự hài lòng của khách và dân địa phương
– Công tác tổ chức các hoạt động du lịch – Những trải nghiệm (HL1)
– Ấn tượng về địa phương (HL2) – Hình ảnh địa phương được giới thiệu (HL3)
– Chương trình chuyển giao, hỗ trợ doanh nghiệp (NL5)
– Chương trình chăm sóc khách hàng (NL6)
– Tổ chức quản lý nguồn nhân lực (NL7) – Tổ chức đào tạo nhân lực (NL8) 4. Liên kết và hợp tác
– Quản lý nhà nước về du lịch (LK1) – Xây dựng, tổ chức quản lý và thực hiện chương trình du lịch (LK2)
– Quảng bá xúc tiến du lịch và sản phẩm du lịch (LK3)
– Sử dụng và phát triển nguồn nhân lực (LK4)
– Đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch (LK5)
Hình 2. 2 Mô hình nghiên cứu đề xuất tác động của các nhân tố đến phát triển du lịch theo hướng bền vững
Nguồn: Tác giả nghiên cứu và tổng hợp
2.4 Kinh nghiệm phát triển du lịch theo hướng bền vững trong nước và quốc tế Hướng tới PTDLBV, các quốc gia bước đầu có những phương án, kế hoạch phát triển khác nhau làm nền tảng. Để tìm ra được những nền tảng ban đầu phục vụ
mục tiêu lâu dài là PTBV, mỗi vùng, lãnh thổ, quốc gia phải bám sát đặc điểm tự nhiên, dân cư của mình để đưa ra phương án phù hợp.
2.4.1 Vùng duyên hải Nam trung bộ – Việt Nam
“Vùng duyên hải nam trung bộ. bao gồm thành phố Đà Nẵng và 7 tỉnh là: Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Bình Thuận, với diện tích tự nhiên xấp xỉ 44.376,9 km2 chiếm. 13,4% diện tích cả nước, là vùng có đường bờ biển dài nhất Việt Nam (hơn 1.300km). Cuối những năm 90 thành phố Đà Nẵng. và 7 tỉnh còn nghèo và du lịch còn hoang sơ. Bắt đầu từ năm 1997, du lịch Đà Nẵng nói riêng và. các tỉnh duyên hải nam trung bộ nói chung đã có những bước ngoặt quan trọng; đặc biệt từ sau năm 2003, trong kế hoạch chiến lược của. các tỉnh đã xác định ngành du lịch. sẽ là ngành kinh tế mũi nhọn của thành phố. trong những năm tiếp theo. Năm 2015, các tỉnh thuộc vùng duyên. hải nam trung bộ đã thu hút 10,4 triệu lượt khách (trong đó khách quốc tế là 3,1 triệu, khách du lịch nội địa 7,3 triệu lượt khách); doanh thu từ du lịch. đạt gần 37 nghìn tỷ đồng. Đi liền với sự phát triển mạnh mẽ đó, các tỉnh đã có chiến lược phát triển du lịch. theo hướng bền vững.
Xây dựng môi trường du lịch bền vững
– Hạn chế tối đa việc. quy hoạch tổng thể, quy hoạch chi tiết có thể tác động không. mong muốn đến cảnh quan, môi trường các tuyến, khu, điểm du lịch. Nhưng đảm bảo hệ thống đường, điện, nước, thông tin liên lạc, cảng… được đầu tư xây dựng đồng bộ phù hợp với quy hoạch.
– Chủ động lên phương án, và nắm bắt, nhận diện. ô nhiễm môi trường: như ô nhiễm không khí, nguồn nước. Tính toán sức chứa. của điểm du lịch cho phù hợp, không gây làm ảnh hưởng xấu. đến môi trường sinh thái, duy trì và bảo tồn nguồn tài nguyên.
– Ổn định chính trị, an ninh trật tự tương đối tốt từ chống bắt chẹt, chèo kéo, khách du lịch, cướp giật trên đường phố, ngăn chặn việc. bán hàng rong bằng nhiều biện pháp, điển hình như đặt các biển cấm trong thành phố với tần suất khoảng 300m – 500m/biển…”
– Các dịch vụ như như ngân hàng, y tế, dịch vụ công cộng (như các tuyến xe bus, vệ sinh môi trường…), đảm bảo an toàn vệ sinh. thực phẩm, quản lý, niêm yết giá… Như việc “Phủ xanh nhiều hạng mục cây xanh”; hệ thống công viên, vườn hoa, vườn dạo, trong khu dân cư. đã được triển khai đầu tư, thi công hình thành các mảng xanh lớn, thực hiện tốt chức năng cải thiện môi trường và bộ mặt đô thị.
– Cộng đồng dân cư được nâng cao nhận thức về du lịch, phát triển du lịch, bảo tồn và gìn giữ những tài nguyên, di sản thông qua nhiều hình thức như tuyên truyền những lợi ích từ du lịch. Cá nhân, tổ chức có liên quan đến du lịch phải hoạt động trên nguyên tắc tôn trọng truyền thống, phong tục tập quán địa phương, gìn giữ bảo vệ môi trường, chấp hành nghiêm chỉnh những quy định tại từng điểm tham. Với du khách khi đến tham quan. phải tôn trọng truyền thống văn hóa, có ý thức giữ gìn, không gây ồn ào, mất trật tự hoặc nói. chuyện quá lớn làm ảnh hưởng đến. người xung quanh; không hái hoa, bẻ cành, chọc ghẹo. thú nuôi tại các khu, điểm du lịch và nơi. công cộng; tiết kiệm điện, nước, bảo quản các đồ. dùng khi sử dụng các dịch vụ…
“Đặc biệt hóa” sản phẩm du lịch
Với lợi thế về tài nguyên du lịch, vị trí địa lý đắc địa, các tỉnh thuộc vùng duyên hải nam trung bộ đã. và đang tận dụng tiềm năng này để xây. dựng thị trường và sản phẩm du lịch đặc trưng để thu hút khách du lịch. Trước đây, các tỉnh phát triển sản phẩm du lịch đa dạng, không có hướng rõ ràng, gần đây đã có phương châm làm du lịch đó là “đặc biệt hóa” sản phẩm du lịch dựa trên cơ sở khai thác các tài nguyên du lịch một cách bền vững:
– Xây dựng thương hiệu du lịch nghỉ dưỡng: Các cơ sở lưu trú du lịch ở các tỉnh duyên hải nam trung bộ đã có thương hiệu nhất định, nhưng gần đây các tỉnh này được biết đến như nơi nghỉ dưỡng biển. cao cấp với 3 thương hiệu về sản phẩm du lịch biển là nghỉ dưỡng cao cấp, nghỉ dưỡng khám phá các khu biển hoang sơ và thể thao biển
“Thiên đường du lịch biển – đảo miền Trung”. Các thương hiệu nổi tiếng như thế giới đã xuất hiện ở vùng như: Vinpearl, Intercontinental, Hyatt, Furama, Novotel, Crowne Plaza, Pullman, Mercure… Bên cạnh đó, những địa điểm du lịch biển, các tỉnh cho xây dựng và hoạt động hệ thống. các bãi biển công cộng với tiêu chuẩn bãi tắm đảm bảo an toàn và sạch sẽ, dịch vụ công cộng, dịch vụ vui chơi, giải trí các môn thể thao dưới nước được các doanh nghiệp. đưa vào khai thác như: canô, dù kéo, jetski, lặn, kayak, khám phá bán đảo,…góp phần làm sôi động các hoạt động trên biển và tăng thêm trải nghiệm của du khách.
“- Du lịch công vụ hội nghị. hội thảo,mua sắm và vui chơi giải trí: đã có bước phát triển, nhiều hội nghị, hội thảo được đăng cai tổ chức, các tỉnh đã tổ chức thành công. nhiều. sự kiện lớn tầm cỡ quốc tế như: Cuộc thi trình. diễn pháo hoa quốc tế Đà Nẵng; Cuộc thi Ironman 70.3, Cuộc thi Marathon quốc tế, Đường chạy sắc màu; Cuộc đua thuyền buồm thế giới Clipper Race, và hội nghị APEC (2018). Các hoạt động vui chơi giải trí, mua sắm được quan tâm bởi các nhà đầu tư với các sản phẩm, dịch vụ khác biệt, độc đáo và cao cấp: Khu Công viên Châu Á, khu vui chơi giải trí trong nhà Helio Center, cụm điểm tham quan DHC Marina – cầu tầu tình yêu – cá chép hóa rồng, các khu vui chơi thể thao. có sức thu hút khách du lịch ở vùng là các sân golf (toàn vùng có 6 sân golf tập trung ở Quảng Nam, Đà Nẵng, Khánh Hòa và Bình Thuận), các hộ kinh doanh dịch vụ giải trí thể thao trên biển,…
– Du lịch văn hóa – tìm hiểu lối sống: Du lịch văn hóa sẽ tập trung. vào các giá trị văn hóa Chăm Pa, Sa Huỳnh. với một số bảo tàng độc đáo, mang đặc trưng vùng miền và lưu trữ những cổ vật là tinh hoa văn hóa nghệ thuật, lịch sử của khu vực như bảo tàng nghệ thuật. điêu khắc Chăm (Đà Nẵng), bảo tàng văn hóa Sa Huỳnh (Hội An)…; văn hóa của cư dân vùng. biển duyên hải miền Trung với một số làng nghề. đã và đang thu hút nhiều. khách du lịch là: đá Non Nước (Đà Nẵng); gốm Thanh Hà(Bình Định); nước mắm Phan Thiết (Bình Thuận),… để phát triển các loại hình. du lịch đặc thù của vùng.
– Du lịch văn hoá gắn với ẩm thực: Ẩm thực vùng DHNTB vừa mang tính chất đặc sắc của ẩm thực miền Trung vừa có hương vị riêng biệt, tạo được dấu ấn riêng cho du khách. Những đặc sản biển đảo nổi tiếng của vùng này là: mì Quảng, cao lầu, cơm gà Tam Kỳ, cá ngừ. đại dương, sò huyết Ô Loan (Tuy Hòa); cháo tôm hùm Bình Ba, yến sào Hòn Nội (Khánh Hòa); mực một nắng (Bình Thuận)… Ngoài ra, ở vùng DHNTB còn nổi tiếng về một số đặc sản khác như: tỏi Lý Sơn, quế Trà Bồng (Quảng Ngãi); nho, táo, mật nho (Ninh Thuận); thanh long (Bình Thuận); đường phổi (Quảng Ngãi); bánh tráng, rượu Bàu Đá (Bình Định)…”
– Du lịch di sản: Những sản phẩm thuộc dòng sản phẩm. du lịch di sản như, tìm hiểu các. giá trị di sản thế giới phố cổ Hội An, đền tháp Mỹ Sơn trên tuyến du lịch “Con đường di sản miền Trung” kết hợp giữa Huế – Quảng Nam – Đà Nẵng. “Một số hoạt động bổ trợ
– Nguồn nhân lực. chất lượng cao phục vụ cho ngành du lịch (quản lý nhà nước, quản lý. và điều hành, hướng dẫn viên, buồng phòng, lễ tân, khuân vác, lái xe…) được tăng cường đào tạo mới và đào tạo lại, lồng ghép các nội dung đào tạo với xu thế PTBV bằng các khóa đào tạo định kỳ.
– Các doanh nghiệp. hoạt động trong lĩnh vực du lịch nhận thức được lợi ích của việc PTDLBV, đã cạnh tranh lành mạnh, phát huy tối đa vai trò “cầu nối” giữa du khách điểm du lịch, đảm bảo cung cấp dịch vụ chất lượng, uy tín, đáp ứng kỳ vọng của khách du lịch với mức giá tối ưu.
– Hoạt động tuyên. truyền quảng bá hình ảnh du lịch nói chung và du lịch biển đảo. của vùng duyên hải nam trung bộ. nói riêng đã được các cơ quan chính quyền và các doanh nghiệp du lịch nỗ lực. sử dụng nhiều kênh thông tin khác nhau: thông qua tổ chức. các lễ hội, các hội chợ triển lãm, qua các website du lịch địa phương, qua các ấn phẩm du lịch, tờ rơi, tập gấp; thông qua các công cụ. truyền thông như Internet, báo chí, truyền hình,… Hoạt động xúc tiến. quảng bá được đánh giá là hiệu quả nhất, đó là các Festival của ngành Văn hóa – Thể thao và Du lịch như: Festival biển Nha Trang, Festival pháo hoa Đà Nẵng, Festival thuyền buồm Mũi Né (Bình Thuận), Festival di sản Quảng Nam,…”
Kết quả: năm 2018, tổng lượt khách tham quan du lịch các tỉnh duyên hải nam Trung bộ đạt hơn 34,5 triệu (chiếm 1/3 số lượng khách cả nước) và kết quả các bãi tắm đẹp như Mỹ Khê, Lý Sơn, Quy Nhơn, Vĩnh Hy,… có mặt trong danh sách. những điểm đến hấp dẫn nhất thế giới. do các trang du lịch uy tín như Lonely Planet, Condé Nast Traveller, Travel & Leisure bình chọn. Biển Đà Nẵng đã được Tạp chí Forbes (Mỹ) bình chọn là 1 trong 6 bãi biển hấp dẫn nhất hành tinh.
2.4.2 Khu Bảo tồn Annapurna- Nepal
Khu Bảo tồn Annapurna (ACAP) – Nepal: ở Khu bản tồn Annapurna (ACAP), phát triển du lịch sinh thái được sử dụng như là đòn bẩy để phát triển cộng đồng và bảo tồn thiên nhiên trong khu bảo tồn. Phí tham quan được đầu tư trở lại để công tác bảo tồn sự đa dạng sinh học và các hoạt động phát triển cộng đồng bền vững ở ACAP.
Trong khu bảo tồn, các chương trình đã được đưa vào với mục tiêu giảm bớt sức ép đối với nguồn tài nguyên rừng, cải thiện chất lượng cuộc sống của cộng đồng dân cư địa phương và làm cho du lịch có trách nhiệm hơn. Các vườn ươm đã được xây dựng nhằm cung cấp cây giống cho cộng đồng và các chương trình trồng rừng. Để giải quyết vấn đề củi đốt, các kho chứa dầu hoả, khí hoá lỏng và các máy phát điện thuỷ lực loại nhỏ được xây dựng dưới sự quản lý của cộng đồng. Tại những khu vực thường xuyên có khách tham quan, các chương trình chăn nuôi, lâm nghiệp, nông nghiệp được triển khai nhằm tăng thu nhập cho dân địa phương, đồng thời cung cấp lương thực thực phẩm cho khách du lịch. Ngoài ra, các chương trình tuyên truyền cho du khách cũng như người dân bản địa và công tác thông tin được triển khai thực hiện đồng bộ, ưu tiên. Hoạt động chủ yếu ở ACAP là xây dựng năng lực địa phương, rồi cuối cùng chính người dân địa phương là người quyết định cuộc sống của mình. Họ là những nhân tố hoạt động chính và họ là những người hưởng lợi chính. Dân cư địa phương được tổ chức đào tạo và giao trách nhiệm để bảo vệ chất lượng các nguồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa riêng có của mình; là nhân tố chính thu hút du khách cũng là cơ sở nền tảng cho nguồn sinh nhai bền vững.
Thành công của Dự án Bảo tồn khu vực Annapurna đã khuyến khích nhiều dự án khác ở Nepal làm theo mô hình du lịch sinh thái của ACAP. Trong tất cả các dự án này, các nỗ lực của du lịch sinh thái đều hướng đến việc làm cho du lịch bền vững, mang lại lợi ích hơn cho xã hội và môi trường cũng như có lợi về mặt kinh tế và có thể quản lý được ở cấp cộng đồng. Các bài học được rút ra từ những kinh nghiệm về du lịch sinh thái ở Nepal đó là: Hoạch định trước và quản lý nhằm nâng cao sức chứa du lịch; sự đóng góp của dân địa phương và hướng tới bền vững; xúc tiến mối quan hệ liên ngành nhằm phân chia rộng rãi hơn các lợi ích du lịch; tiếp thị sản phẩm nhằm đầu tư bền vững; giáo dục và vấn đề nhạy bén trong sự tôn trọng song phương giữa du khách và người dân địa phương.
Hiện nay khu bảo tồn Annapurn luôn là điểm hấp dẫn du khách khi đến Nepan và là một trong 11 điểm du lịch được xếp hạng hàng đầu ở Nepal được du khách và các tạp chí du lịch nổi tiếng bình chọn.
2.4.3 Thenmala- Ấn Độ
Du lịch Thenmala – Kerala, Ấn Độ: Mục tiêu phát triển du lịch ở Thenmala là: phát triển Thenmala và vùng lân cận thành điểm đến hấp dẫn; xúc tiến du lịch bền vững trên cơ sở các nguyên tắc bền vững; xây dựng các điểm đến du lịch theo đúng quy hoạch, trong đó nhấn mạnh việc PTDLBV, làm mẫu hình cho các chương trình phát triển du lịch khác.
Để đạt cụ thể hóa các mục tiêu, ba nhóm sản phẩm du lịch đã được hướng đến đó là: du lịch thân thiện với môi trường, du lịch sinh thái và du lịch hành hương. Du lịch thân thiện với môi trường được phát triển ở ngoại vi Khu Bảo tồn hoang dã Shenduruney với mục đích giảm áp lực lên Khu Bảo tồn. Trong khu bảo tồn chỉ dành cho những khách du lịch sinh thái thực sự. Những du khách khác có thể trải nghiệm các sản phẩm du lịch thân thiện với môi trường như: các lối mòn tự nhiên nhỏ, xe đạp địa hình hay lối đi bộ trên cao nhìn xuống. Nhằm giảm thiểu tác động lên hệ thống sinh thái rừng trong Khu Bảo tồn, một số phương tiện được cung cấp ở Thenmala như: Du thuyền trên Hồ, các lối đi bộ, khán đài vòng, đài phun nước có nhạc, xe đạp địa hình… Du lịch sinh thái được quy hoạch phát triển trong khu rừng xung quanh. Khu Bảo tồn hoang dã Shenduruney có tiềm năng lớn để phát triển du lịch sinh thái và ngoài ra, một loạt các điểm du lịch vệ tinh trong vòng bán kính 50km cũng đã có Trung tâm Du lịch sinh thái. Du lịch hành hương thân thiện với môi trường cũng được phát triển.
Tuyến du lịch hành hương nối Thenmala với ba điểm linh thiêng nằm trong vùng rừng linh thiêng nổi tiếng Sabarimala (nơi có khoảng 10 triệu lượt du khách viếng thăm trong vòng 2 tháng). Với mục tiêu đề ra, tổ chức xúc tiến du lịch sinh thái đã kết hợp với phòng quản lý rừng, phòng thủy lợi và phòng du lịch triển khai nhiều hoạt động cụ thể. Về cơ sở lưu trú, cận chuyển khách trong khu vực được khối tư nhân đảm nhận. Quy hoạch về xây dựng được quản lý chặt chẽ. Không có xây dựng tạm bợ trong các khu rừng, cơ sở lưu trú được xây dựng tách biệt, ưu tiên ở những nơi xa rừng.
Hiện nay, các du khách đến Thenmala đã đánh giá “Nơi tuyệt vời mát mẻ. Đó là Sanctuary và bạn thậm chí có thể phát hiện ra một số động vật và chim hoang dã. Bạn sẽ bị lạc trong vẻ đẹp của thiên nhiên. Bạn có thể khám phá nhiều điều mới ở đây”. “Nơi tuyệt vời để ghé thăm. Có nhiều lựa chọn khác nhau từ trẻ em đến người già … công viên trẻ em, công viên phiêu lưu và thử thách, wilde safari trong nửa ngày, chèo thuyền trong 2 giờ quanh núi và thậm chí đêm ở trong rừng với an ninh tốt và nấu ăn tất cả trong một mức giá ngân sách …” (trích dẫn từ khách du lịch 2017). Thenmala – Kerala, Ấn Độ là điểm đến du lịch hàng đầu ở Ấn Độ.
2.4.4. Koronayitu- NewZeland
Chương trình phát triển của Koronayitu (Fiji): Koronayitu là vùng rừng nhiệt đới rộng lớn duy nhất ở miền Tây Viti Levu (hòn Đảo lớn nhất của Fiji) chưa bị chặt phá. Koronayitu chứa đựng hệ động thực vật bản địa rất phong phú, đa dạng, đặc biệt có loại gỗ thông caori lâu năm của Fiji có giá trị rất cao trên thị trường và luôn bị đe doạ chặt phá. Ngoài ra, khu vực này còn có 48 làng quê cổ nhất của Fiji và 8 vùng tôn giáo. Đối với vùng này, sức ép không chỉ từ phía các Công ty khai thác gỗ mà còn từ khai thác quặng (một Giấy phép khai thác vàng ở phía Đông Koronayitu đã được cấp). Cuộc sống của các hộ gia đình ở vùng này bấp bênh, thu nhập thấp (chỉ 30 đồng Fiji mỗi tuần).
Năm 1992, Chính phủ NewZeland đã tài trợ một chương trình thí điểm giúp Koronayitu đưa một phần của vùng này thành Vườn Quốc gia với cơ hội phát triển du lịch quy mô nhỏ nhằm mục đích bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế của các làng quê. Ngoài việc phát triển du lịch sinh thái, người dân ở đây còn thành lập các vùng nuôi thủy sản và sản xuất hàng lưu niệm quy mô nhỏ. Tháng 9 năm 1993, Công viên Văn hoá và phiêu lưu mạo hiểm được khánh thành như là giai đoạn I của Dự án “Phát triển Vườn Quốc gia Koroyanitu” và đã đón 12 vị du khách đầu tiên. Các lối mòn đi bộ đến các di tích lịch sử, tham quan các danh lam thắng cảnh đã được xây dựng. Các làng quê cũng đã cho ra đời Hiệp hội hợp tác xã du lịch sinh thái và xây dựng tour du lịch “Fijian Vanua Tour”. Kết quả của chương trình này đã được giám đốc vườn quốc gia đánh giá “Chương trình này đã đem lại cho chúng ta hy vọng có thể đầu tư phát triển hơn là vay mượn của tương lai – chúng ta có thể giữ gìn di sản của chúng ta và để lại tài sản thừa kế cho thế hệ mai sau”.
Một số thành quả cụ thể do Chương trình đem lại:
+ Giáo dục được cải thiện. Số lượng trẻ em đến trường tăng gấp đôi và chất lượng được nâng lên.
+ Phụ nữ tham gia nhiều hơn vào các quyết định của cộng đồng, câu lạc bộ phụ nữ có thu nhập ổn định từ nguồn bán hàng lưu niệm cho du khách. + Xây dựng vườn cây dược liệu thuốc đầu tiên ở Fiji phục vụ cho dân cư và du khách.
+ Nạn cháy rừng đã được dập tắt. Đã xây dựng phân khu nhằm bảo vệ động vật hoang dã. Vườn ươm được thiết lập, những nơi rừng bị chặt phá được trồng lại. Cộng đồng dân cư lên án mạnh mẽ việc khai thác gỗ và thống nhất không phá rừng.
+ Thu nhập của vườn quốc gia trong năm đầu tiên đã bằng toàn bộ thu nhập của toàn vùng trước khi có dự án. Ngôi trường thứ hai tại vùng này đã được xây dựng vào năm 1994.
Một số bài học có thể rút ra cho các tỉnh phía nam ĐBSH
“Trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm PTDLBV ở các địa phương, khu vực trong và ngoài nước, một số bài học nhằm PTDLBV cho các tỉnh phía nam ĐBSH như sau: – Nhận thức đầy đủ về PTBV: Các cấp ủy đảng, chính quyền, các ngành, cộng đồng dân cư và doanh nghiệp kinh doanh lữ hành phải nhận thức đúng đắn vị trí quan trọng của PTDLBV. Tầm quan trọng, sự đóng góp của du lịch vào phát triển KT-XH
từng địa phương, cho quốc gia, tạo lợi thế cạnh tranh trong kinh tế, tạo công ăn việc làm cho người lao động, nâng cao đời sống người dân, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, bảo vệ môi trường là cơ sở và động lực cho PTDLBV. Giáo dục, tuyên truyền mạnh mẽ để giúp các đối tượng tham gia du lịch (học sinh, sinh viên, dân địa phương, khách du lịch) nhận thức trong việc sử dụng và bảo vệ tài nguyên, bảo vệ môi trường tự nhiên. Có cơ chế để khuyến khích sự tham gia của dân địa phương cùng quản lý, sử dụng tài nguyên hợp lý, qua đó thúc đẩy hiệu quả của du lịch.
– Xây dựng Chiến lược phát triển du lịch phù hợp với điều kiện kinh tế của vùng, của tỉnh: có chính sách đầu tư đạt hiệu quả kinh tế cao, đặc biệt là đầu tư về hạ tầng cơ sở cho du lịch. Trong đó, vai trò của chính quyền địa phương (đặc biệt cấp xã, phường) là rất quan trọng trong việc giải phóng mặt bằng; theo dõi, giám sát, phối hợp tháo gỡ khó khăn cho các dự án đầu tư phát triển du lịch.
– Tổ chức quản lý thống nhất và cụ thể: Nguồn tài nguyên rừng tại địa điểm du lịch là nguồn tài nguyên kép do vậy các quốc gia thường có một cơ quan quản lý cấp cao, cơ quan quản lý này có chức năng bảo tồn tuyên truyền và giáo dục công chúng trong việc bảo vệ môi trường. Việc tổ chức khai thác tiềm năng du lịch tại các điểm du lịch có thể do các địa phương tự kinh doanh hoặc cho các công ty du lịch thuê môi trường để kinh doanh nhưng phải chịu quản lý theo một quy chế cụ thể.
– Huy động mọi nguồn lực đầu tư phát triển du lịch: Xã hội hoá quá trình phát triển du lịch hướng tới bền vững đối với điều kiện của nước ta nói chung và các tỉnh nói riêng nhằm huy động mọi nguồn lực tốt nhất phục vụ đầu tư phát triển du lịch. Trong đó có sự tham gia của người dân địa phương, các doanh nghiệp trong và ngoài nước, các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển du lịch theo hướng bền vững.
– Sự tham gia của cộng. đồng dân cư địa phương là rất quan trọng trong chiến lược PTDLBV: Sự tham gia của người dân vào các dự án phát triển du lịch để hướng tới bền vững là rất quan trọng. Người dân bản địa với nền văn hóa, lối sống, phong tục, sinh hoạt là những nhân tố. quan trọng thu hút du khách. PTDLBV và cộng đồng dân cư. địa phương có mối quan hệ tác động qua lại với nhau, một mặt mang lại những. tác động tốt về kinh tế, môi trường và văn hoá, mặt khác, làm phong phú. thêm kinh nghiệm hoạt động và. tạo sản phẩm du lịch mới.
– Xây dựng và phát triển. nguồn nhân lực chất lượng cao bao gồm các nhà quản lý, chuyên gia, cố vấn và nhân viên ngành du lịch để phục vụ cho nhu cầu phát triển du lịch ngày càng lớn.
– Các địa phương phải. có kế hoạch quảng bá địa danh du lịch phù hợp với đặc điểm của địa phương, phù hợp với đối tượng. khách du lịch khác nhau. Ngoài ra để kế hoạch quảng bá thành công cần. có sự đầu tư thỏa đáng cho hoạt động quảng bá và marketing.”
– Khai thác hợp lý tài. nguyên vào bảo vệ môi trường là trách nhiệm từ cơ quan quản lý nhà nước. đến ban quản lý các điểm du lịch, dân cư địa phương, đến khách du lịch. Muốn PTDLBV thì trước tiên phải. khai thác tài nguyên du lịch (cả thiên nhiên và nhân văn) bền vững.
Tiểu kết chương 2
“Qua các nội dung nghiên cứu ở chương 2, cho thấy:
– Du lịch là một hoạt động có nhiều đặc thù, liên quan đến nhiều thành phần như chính quyền,doan nghiệp, khách du lịch, phương tiện giao thông,… và các hoạt động kinh tế xã hội khác nhằm đem lại các lợi ích về kinh tế, chính trị, xã hội cho các quốc gia.
– PTDLBV là phát triển các hoạt động. du lịch với mục đích mang lại. lợi ích kinh tế, tạo công ăn việc làm cho. xã hội và cộng đồng; thỏa mãn các nhu cầu đa. dạng của khách du lịch… trên cơ sở khai thác có kế hoạch. các nguồn tài nguyên; Quan tâm đến việc đầu tư tôn tạo, bảo tồn và duy trì tính nguyên vẹn. của các nguồn tài nguyên; phải gắn trách nhiệm. và quyền lợi của cộng đồng trong việc. khai thác và bảo vệ tài nguyên, môi trường.”
– Mục tiêu PTBV được UNWTO thống nhất là, đặt trọng tâm vào các mục tiêu 8 “Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. dài hạn, rộng mở và bền vững, tạo việc làm đầy đủ và năng suất. và công việc tốt cho tất cả mọi người”, mục tiêu 12 “Đảm bảo các mô hình tiêu dùng và sản xuất bền vững”, mục tiêu 14 “Bảo tồn và sử dụng bền vững. các đại dương, biển và các nguồn tài nguyên biển cho PTBV”.
– Nội hàm của phát triển du lịch theo hướng bền vững là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài hòa giữa ba mặt của sự phát triển, “bền vững về kinh tế, bền vững về tài nguyên. môi trường và bền vững về văn hóa – xã hội”.
“- Lựa chọn, điều chỉnh hình thành hệ thống tiêu chí tổng hợp phát triển du lịch theo hướng bền vững bao gồm: Thứ nhất, dưới góc độ kinh tế bao gồm: vị trí, quy mô của ngành; lợi ích kinh tế từ du lịch. Thứ hai, dưới góc độ văn hóa – xã hội: sự tham gia của người dân; sinh kế của dân địa phương; bảo tồn các giá trị văn hóa – lịch sử
của điểm du lịch. Thứ ba dưới góc độ môi trường: bảo tồn tài nguyên du lịch; giảm thiểu ô nhiễm môi trường; bảo tồn đa dạng sinh học, hệ sinh thái và cảnh quan. Xây dựng mô hình các nhân tố tác động đến phát triển du lịch theo hướng bền vững (7 nhân tố, bao gồm cả nhân tố khách quan và chủ quan).”
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở CÁC TỈNH PHÍA NAM
ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG THEO HƯỚNG BỀN VỮNG
3.1 Tổng quan và tiềm năng du lịch các tỉnh phía nam đồng bằng sông Hồng 3.1.1 Tổng quan về các tỉnh phía nam đồng bằng sông Hồng
3.1.1.1 Đặc điểm tự nhiên
“Các tỉnh phía nam ĐBSH gồm 3 tỉnh: Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình với tổng diện tích khoảng 4.600 km2, dân số 4.6 triệu người và UNESCO đã công nhận khu DTSQ thế giới đối với vùng đất ngập nước ven biển ngày 13/10/2008. Khu DTSQ thế giới châu thổ sông Hồng bao gồm ven biển rộng lớn các hệ sinh thái, thuộc địa giới hành chính của 6 huyện gồm Thái Thụy, Tiền Hải (tỉnh Thái Bình); Giao Thủy, Hải
Hậu, Nghĩa Hưng (tỉnh Nam Định) và Kim Sơn (tỉnh Ninh Bình). Có hai vùng lõi là vườn quốc gia Xuân Thủy và khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải. Tổng diện tích của khu DTSQ hơn 105 nghìn ha là nơi cư trú của nhiều loài chim quý hiếm (chim nước và chim di cư), là hệ sinh thái đất ngập nước điển hình ở cửa sông ven biển miền Bắc Việt Nam. Đây còn là khu DTSQ đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á áp dụng mô hình đồng quản lý giữa 3 tỉnh với phương pháp tiếp cận hệ sinh thái trong quản lý một vùng đất ngập nước rộng lớn.” Căn cứ quyết định số 2163/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 11 tháng 11 năm 2013 “Về việc phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch vùng đồng bằng sông Hồng và duyên hải Đông Bắc đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030” ba tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình được phân chia thuộc tổ chức không gian du lịch “Tiểu vùng Nam sông Hồng với hướng khai thác sản phẩm du lịch đặc trưng: tham quan cảnh quan, hang động, các giá trị sinh thái…; tham quan di tích, lễ hội, tâm linh”.
“Ninh Bình: nằm ở phía nam vùng ĐBSH, có vị trí địa lý ở vào khoảng từ 19O50’ – 20O26’ vĩ độ Bắc và từ 105O32’ – 106O20’ kinh độ Đông. Phía bắc tỉnh Ninh Bình giáp Hà Nam; phía đông giáp Nam Định; phía đông nam giáp biển Đông; phía tây và tây nam giáp Thanh Hóa; phía tây giáp Hòa Bình. Ninh Bình nằm trong vùng tiếp giáp giữa vùng ĐBSH và dải đá trầm tích ở phía Tây vừa nằm trong vùng trũng của ĐBSH, tiếp giáp với biển Đông, nên có kiểu địa hình đa dạng: vừa có đồng bằng, đồi núi, có vùng nửa đồi núi vừa có vùng trũng, vùng ven biển. Ngay trong một khu vực cũng có địa hình cao, thấp chênh lệch, cách thủ đô Hà Nội khoảng 90 km, nằm trên các tuyến giao thông quan trọng theo cả đường bộ (quốc lộ 1A, đường cao tốc Bắc – Nam, quốc lộ 10…) và đường sắt Bắc – Nam, Ninh Bình trở thành một cầu nối quan trọng trong giao lưu kinh tế – thương mại – du lịch và văn hóa giữa hai miền Nam Bắc. Ngoài ra, Ninh Bình còn có hệ thống sông ngòi (sông Đáy, sông Hoàng Long, sông Vân, sông Vạc, sông Lạng…) với hệ thống cảng thủy nội địa tương đối phát triển, thông ra với biển Đông… Đây cũng là điều kiện thuận lợi về vận tải, thông thương với các tỉnh trong cả nước và quốc tế, tạo lợi thế độc đáo để phát triển KT-XH, đặc biệt là lĩnh vực công nghiệp, du lịch, dịch vụ, lưu thông hàng hóa, giao lưu văn hóa…
Nam Định: là tỉnh đồng bằng ven biển nằm ở trung tâm vùng Nam đồng bằng châu thổ sông Hồng, ở tọa độ 19º54’ đến 20º40’ vĩ độ Bắc và từ 105º55’ đến 106º45’ kinh độ Đông, phía đông giáp tỉnh Thái Bình, phía tây giáp tỉnh Ninh Bình, phía nam và đông nam giáp biển Đông, phía bắc giáp tỉnh Hà Nam. Nam Định có bờ biển dài 72 km bắt đầu từ cửa sông Ba Lạt – nơi dòng sông Hồng chảy về Biển Đông đến cửa sông Đáy với những bãi biển đã. được khai thác, xây dựng thành các khu du lịch biển hấp dẫn. như Thịnh Long (huyện Hải Hậu), Quất Lâm (huyện Giao Thuỷ). Đặc biệt vùng đất. ngập nước cửa sông Hồng đổ ra biển Đông. với hệ sinh thái rừng ngập mặn, nơi dừng chân của các loài. chim di trú là điểm Ramsar quốc tế đầu tiên. của Việt Nam và khu vực. Đông Nam Á (1989), đầu năm 2003 đã được Thủ tướng Chính Phủ. ra quyết định công nhận là Vườn Quốc gia Xuân Thuỷ.
Thái Bình: Tỉnh Thái Bình nằm ở phía Đông Nam đồng bằng châu thổ sông Hồng, từ 20º17´vĩ Bắc đến 20º49´vĩ Bắc, từ 106º06´ kinh Đông đến 106°39´ kinh Đông. Thái Bình có ranh giới: phía tây và tây nam là. sông Hồng, giáp hai tỉnh Hà Nam và Nam Định; phía Bắc. là sông Luộc và sông Hóa, giáp ba tỉnh Hưng Yên, Hải Dương và. Thành phố Hải Phòng; phía đông là biển Đông với trên 53 km. bờ biển trong vịnh Bắc Bộ. Nằm trong vùng đồng bằng châu. thổ sông Hồng, nên Thái Bình có địa hình tương đối bằng phẳng. với độ dốc thấp hơn 1% (trên 1 km), cao trình biến thiên. phổ biến. từ 1 – 2 m so với mặt nước biển, có hướng thấp. dần từ. Bắc xuống Nam, toàn bộ diện tích. tự nhiên là đồng bằng. Nhìn chung, địa hình Thái Bình đơn giản, khí hậu thoáng mát, trong lành. điển hình của dạng địa hình cảnh quan đồng quê vùng đồng bằng châu thổ, thích hợp phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn, đặc biệt hệ thống sông bao quanh có thể phát triển thêm mảng du lịch sông, nước.”
3.1.1.2 Đặc điểm kinh tế – xã hội và không gian du lịch
“Ba tỉnh phía nam ĐBSH được quy hoạch thuộc vùng kinh tế duyên hải Bắc Bộ đa dạng loại địa hình: vùng đồng bằng. thấp trũng, vùng đồng bằng ven biển, vùng đồi núi và bán sơn địa, bờ biển dài 142 km. Các tỉnh phía nam ĐBSH có nhiều tiềm năng về du lịch với bãi biển dài và đẹp, di tích lịch sử lâu đời và nhiều cảnh quan tự nhiên độc đáo. Sau hơn 30 năm đổi mới, kinh tế của các tỉnh phía nam ĐBSH có sự sự chuyển biến và phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt trong những năm qua, du lịch đã. có những đóng góp đáng kể. đến phát triển kinh tế cho các tỉnh, nhiều địa điểm du lịch. cũ được khai thác, địa điểm mới được xây dựng tạo điểm thu hút riêng cho vùng.
Ninh Bình là thành phố đã được. Chính phủ công nhận đô thị loại II năm 2014. Kinh tế tăng trưởng. với tốc độ bình quân 12% năm; thu ngân sách tăng cao, kết cấu hạ tầng đô. thị được tăng cường đầu tư; đời sống nhân dân được nâng lên; tỷ lệ hộ nghèo giảm, 12/14 xã, phường đạt chuẩn. Quốc gia về y tế xã giai đoạn đến năm 2020; 42/42 trường học đạt. chuẩn quốc gia (trong đó 19/42 trường đạt chuẩn Quốc gia mức độ II), 91,6% đường giao thông nội. thành có điện chiếu sáng công cộng, 99,2% đường giao thông. được nhựa hoá và bê tông hoá, 95,8% hộ gia đình được dùng nước máy. Tỉnh Ninh Bình đã lập. quy hoạch. tổng thể phát triển du lịch của tỉnh và quy hoạch chi tiết các. khu, điểm du lịch,” như: “Khu du lịch sinh thái Tràng An”, “Khu du lịch tâm linh núi chùa Bái Đính”, vùng bảo vệ đặc biệt khu di tích. lịch sử văn hóa Cố đô Hoa Lư, khu du lịch sinh thái hồ Đồng Chương, khu du lịch phòng tuyến Tam Điệp – Biện Sơn… và các quy hoạch chuyên ngành khác có liên quan đến lĩnh vực phát triển du lịch, như: “Quy hoạch phát triển nghề, làng nghề gắn với du lịch tỉnh Ninh Bình đến năm 2020, định hướng đến năm 2030”; “Quy hoạch bảo tồn và PTBV các khu rừng đặc dụng tỉnh Ninh Bình quản lý đến năm 2020”; “Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế vùng ven biển Kim Sơn đến năm 2020, định hướng đến năm 2030”; “Quy hoạch phát triển thủy sản; quy hoạch phát triển chăn nuôi gắn với phát triển du lịch; quy hoạch công viên động vật hoang dã quốc gia tại Ninh Bình”… Toàn tỉnh đã thống kê được 1.499 di tích, trong đó 2 di tích được công nhận di tích cấp quốc gia đặc biệt, 77 di tích cấp quốc gia, 267 di tích cấp tỉnh; 01di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới. 81 làng nghề được công nhận làng nghề cấp tỉnh (là các làng nghề như: sản phẩm rượu, bún bánh, mây tre đan, cói…). (Sở Du lịch Ninh Bình, 2017).
“Nam Định nằm trong. vùng trọng điểm sản xuất lương thực, thực phẩm của đồng. bằng Bắc Bộ, là trung tâm kinh tế, xã hội của vùng nam ĐBSH. Tổng sản phẩm GRDP. năm 2017 của tỉnh tăng 7%. Về xây dựng, đầu tư, giao thông, truyền thông và điện lực. trên địa bàn toàn tỉnh: hoàn thành quy hoạch xây dựng. vùng của 09 huyện; quy hoạch phân khu. xây dựng khu vực Phủ Dầy, huyện Vụ Bản. Tỉnh Nam Định có trên 4000 di tích lịch sử văn hoá, có 1 di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt (khu di tích Đền Trần- chùa Phổ Minh), 81 di tích lịch sử. cấp Quốc gia và 245 di tích lịch sử cấp tỉnh.” Hai quần thể di tích Đền Trần – chùa Phổ Minh và Phủ Dầy trong “Quy hoạch tổng thể
phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020 tầm nhìn đến năm 2030” được xác định là điểm du lịch quốc gia. Có trên 90 làng nghề truyền thống (Đúc đồng Tống Xá, chạm khắc gỗ La Xuyên, trồng hoa cây cảnh Vị Khê. mây tre đan Vĩnh Hào, dệt lụa, ươm tơ Cổ Chất, Cự Trữ, cây cảnh Vị Khê, làng nghề làm muối ven biển…) là những điểm du lịch văn hóa tiềm năng của tỉnh. Hằng năm có hàng trăm lễ hội được tổ chức trong đó lễ hội Phủ Dầy được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cùng với lễ hội Đền Trần, hội chợ Viềng đã trở thành sản phẩm du lịch văn hóa phi vật thể mang tính đặc trưng riêng có của địa phương rất hấp dẫn và thu hút đông đảo du khách. (Sở Du lịch Nam Định, 2017).
“Thái Bình: Kinh tế Thái Bình trong những năm qua có sự tăng trưởng cơ cấu kinh tế có sự chuyển dịch lớn. Tổng sản phẩm GRDP năm 2018 tăng 10,5%. Tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân 5 năm 2011 – 2018 đạt 9,3 %. Vị trí của ngành công nghiệp và khối ngành dịch vụ trong nền kinh tế đã ở mức trung bình. Thu ngân sách của tỉnh không ngừng tăng trưởng qua các năm. Tổng thu ngân sách trên địa bàn giai đoạn 2011 – 2015 bằng 2,5 lần so với giai đoạn 2006 – 2010, tăng bình quân 16,6%/năm. Với nền văn minh. lúa nước lâu đời, Thái Bình có nhiều di tích. lịch sử
văn hóa. Hiện nay toàn tỉnh Thái Bình. có 02 di tích quốc gia đặc biệt, 113 di tích được xếp hạng bằng. công nhận di tích quốc gia và 523 di tích cấp tỉnh. Trong đó có di
tích lịch sử văn hoá. bao gồm: di tích lịch. sử cách mạng, di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật… Nổi bật nhất phải kể đến chùa Keo; khu di tích đền thờ và. lăng mộ các vua Trần; đình, đền, bến tượng A Sào; đền Tiên La; đền Đồng Bằng; đền Đồng Xâm; đình An Cố và. một số di tích khác cũng thu. hút khách du lịch bốn phương. Những di tích kiến trúc. lịch sử tôn tạo, các danh thắng thiên nhiên, cảnh quan nhân văn là nguồn tài nguyên. du lịch văn hoá có giá trị cho phát triển du lịch.”
3.1.2 Tiềm năng du lịch của các tỉnh phía nam đồng bằng sông Hồng
3.1.2.1 Tiềm năng du lịch thiên nhiên
Thuộc vùng ĐBSH nên các tỉnh ở phía nam cũng có vị trí địa lý, địa hình tự nhiên tương đồng nhau tạo nên nhiều cảnh quan đẹp thu hút du khách. Tài nguyên du lịch biển: các tỉnh phía nam ĐBSH có đường bờ biển tương đối dài và có một số bãi biển đẹp có thể khai thác cho hoạt động du lịch như bãi biển Đồng Châu (Thái Bình), Thịnh Long, Giao Lâm (Nam Định)… Tuy nhiên các bãi biển như Quất Lâm, Thịnh Long…nước đục nên cũng ít có giá trị đối với du lịch tắm biển. Các đặc sản từ biển gồm những loại thực phẩm cao cấp như bào ngư, tôm hùm, mực.v.v…ở khu vực này rất sẵn và rẻ. Bên cạnh đó, các sản phẩm khác từ biển như hàng mỹ nghệ, đồ lưu niệm cũng rất có giá trị đối với du lịch.
Tài nguyên du lịch hang động: Trong số rất nhiều hang động đã được phát hiện ở các tỉnh phía nam ĐBSH có rất nhiều hang động đẹp, rộng có khả năng khai thác phục vụ mục đích du lịch tham quan, nghiên cứu như Tràng an – Tam Cốc – Bích Động, Địch Lộng (Ninh Bình).
Tài nguyên du lịch thuộc sông, hồ, suối nước nóng, nước khoáng: Sông, hồ, suối nước nóng, nước khoáng là một trong những tài nguyên du lịch rất phong phú ở các tỉnh phía nam ĐBSH. Những tài nguyên này được khai thác phục vụ mục đích tham quan, nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí, thể dục thể thao và chữa bệnh. Điển hình các suối nước nóng Kênh Gà (Ninh Bình), Tiền Hải (Thái Bình)…
Tài nguyên du lịch thuộc các khu rừng đặc dụng: trên lãnh thổ 3 tỉnh có một số khu bảo tồn đất ngập nước có giá trị du lịch cao như Xuân Thủy (Nam Định) và Vân Long (Ninh Bình) trong đó Xuân Thủy là 1 trong 4 khu Ramsar của cả nước. Các vườn quốc gia như Cúc Phương (Ninh Bình) và Xuân Thủy (Nam Định) bảo tồn được nhiều diện tích rừng nguyên sinh với nhiều loại thực, động vật nhiệt đới điển hình. Đây là nơi lưu giữ tốt nhất nguồn gen động thực vật, bảo tồn sinh thái và đa dạng sinh học, vì thế có ý nghĩa rất lớn về khoa học, kinh tế, giáo dục và du lịch.
Một số khu vực có cảnh quan du lịch đặc biệt: Khu vực Tam Cốc – Bích Động – Vân Long – Tràng An: Tam Cốc – Bích Động được mệnh danh là “Hạ Long cạn” với núi, sông, hồ, hang động đặc sắc gắn liền với Hoa Lư, cố đô của hai vương triều Đinh – Lê, di tích cấp quốc gia đặc biệt. Cúc Phương là vườn quốc gia đầu tiên được thành lập ở nước ta, nơi còn bảo tồn và gìn giữ được một kho sưu tập đặc sắc về thế giới thực, động vật điển hình của thiên nhiên nhiệt đới ẩm, khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long, nước khoáng nóng Kênh Gà.v.v…Tuy nhiên, nổi bật danh thắng Tràng An được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên và văn hóa thế giới, Tam Cốc, Bích Động được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt.
3.1.2.2 Tiềm năng du lịch văn hóa
“Các tỉnh phía nam ĐBSH có những cảnh quan tự nhiên và văn hóa tương đồng, đều có đồi núi, có cảnh quan vùng trung tâm đồng bằng, có cảnh quan miền duyên hải. Những làng mạc trù phú xen giữa những cánh đồng bằng phẳng phì nhiêu đã đi vào thơ ca, văn học của Việt Nam – những đặc trưng của vùng đồng bằng bắc bộ. Các tỉnh đều tập trung phát triển du lịch văn hóa bên cạnh việc khai thác từ cảnh quan tự nhiên. Tín ngưỡng, văn hóa là điểm thu hút được khách du lịch khi nhắc đến những tỉnh này. Các tỉnh phía nam ĐBSH có 1.320 di tích được xếp hạng trong đó trong đó có 05 di tích cấp quốc gia đặc biệt với 1 di sản thiên nhiên và văn hóa thế giới được UNESCO công nhận.
Các di tích lịch sử – văn hóa, kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ như cố đô Hoa Lư, nhà thờ đá Phát Diệm (Ninh Bình), đền Trần, tháp Phổ Minh (Nam Định), đền thờ các vua Trần, chùa Keo (Thái Bình).v.v…thể hiện sâu sắc tư tưởng triết học phương Đông và bàn tay tài hoa của nhân dân lao động Việt Nam từ ngàn xưa. Hệ thống di tích trên cùng với các giá trị văn hóa phi vật thể khác, các di tích danh thắng, ẩm thực.v.v…của vùng là đặc trưng của nền văn minh lúa nước sông Hồng, văn hóa Việt Nam không nơi nào có được.
Lễ hội văn hóa dân gian: Các tỉnh phía nam ĐBSH là miền đất của lễ hội. Các lễ hội ở vùng gắn liền với nền văn minh lúa nước sông Hồng nên mang tính khái quát cao, phản ánh sinh động đời sống tâm linh, tư tưởng triết học và bản sắc văn hóa Việt Nam. ĐBSH là quê hương của hội làng, hội vùng, hội của cả nước; là cái nôi của lễ
hội nông nghiệp và lễ hội mang nội dung lịch sử – văn hóa ở tầm quốc gia. Cho nên, dù có những khác biệt nhất định, song các loại hình lễ hội Bắc Bộ ít nhiều đều mang tính đại diện cho cả nước. Đây chính là một trong những điểm chủ yếu hấp dẫn du khách đến với vùng Đồng bằng sông Hồng và duyên hải Đông Bắc (ĐBSH & DHĐB) nói chung và ĐBSH nói riêng.
Ca múa nhạc: phát triển du lịch nam ĐBSH thì ca múa nhạc dân tộc cũng là một loại tài nguyên du lịch giá trị. Hầu hết các loại hình dân ca tại vùng Bắc Bộ như ngâm thơ, hát ru, hát vè, trống quân, hát đám, quan họ… đều rất phổ biến. Tuy nhiên, có giá trị hấp dẫn khách du lịch ở các tỉnh phía nam ĐBSH là hát Chèo. Chèo là loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian Việt Nam được xuất phát từ kinh dô Hoa Lư và phát triển mạnh ở đồng bằng Bắc Bộ – là đại diện tiêu biểu nhất của sân khấu truyền thống Việt Nam. Các tỉnh phía nam ĐBSH cũng nổi tiếng về các điệu múa dân gian, múa rối nước. Có nhiều phường múa đã hình thành và nổi danh từ thời nhà Lý như phường múa rối cổ truyền ở làng Nguyễn, Nguyên Xá, Đông Hưng (Thái Bình), phường rối Nam Chấn (Nam Hà). Nhìn chung, ca múa nhạc dân tộc thường gắn với lễ hội truyền thống và các di tích lịch sử văn hóa. Tất cả đã gắn bó với nhau tạo nên sắc thái văn hóa vùng và văn hóa Việt Nam.
Ẩm thực: Dân tộc Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh phía nam ĐBSH rất coi trọng cách thức ăn uống và đã chăm chút nâng lên đến tầm nghệ thuật. Ngoài các món ăn ở hàng vương giả cầu kỳ, tinh tế còn có hàng trăm món ăn dân dã hấp dẫn, rẻ. Có những món ăn dân gian đã nổi tiếng trong và ngoài nước như bánh nhã Hải Hậu, bánh cáy làng Nguyễn, canh cá Quỳnh Côi, phở Nam Định v.v… Những món ăn đã tạo nên thương hiệu mỗi khi nhắc đến du lịch Việt Nam, được du khách yêu thích và được các trang ẩm thực uy tín trên thế giới xếp hạng.
Làng nghề thủ. công truyền thống: Nghề thủ công truyền thống ở các tỉnh phía nam ĐBSH có lịch sử phát triển từ lâu đời. Nhiều phường nghề, làng nghề nổi tiếng từ xưa trải qua thăng trầm của thời gian vẫn còn phát triển cho tới ngày nay như đúc đồng, khảm trai, chạm bạc, sơn mài… Các làng nghề tiêu biểu có giá trị khai thác du lịch như dệt cói Kim Sơn (Ninh Bình), đúc đồng La Xuyên (Nam Định), chạm bạc Đồng Xâm (Thái Bình) … Có thể nói, các sản phẩm thủ công truyền thống ở các tỉnh phía nam ĐBSH là một loại hình sản phẩm du lịch rất độc đáo và có tính riêng biệt.”
Bảng 3. 1 Tiềm năng phát triển du lịch của một số địa phương
| STT | Tiêu chí | Ninh Bình | Nam Định | Thái Bình | Hà Nam | Hưng Yên | Thanh Hóa |
| 1 | Có ít nhất 3 loại địa hình đa dạng | x | x | x | |||
| 2 | Vườn quốc gia | x | x | x | |||
| 3 | Khu nghĩ dưỡng, chữa bệnh | x | x | x | x | ||
| 4 | Cảnh quan thiên nhiên đẹp | x | x | x | x | x | x |
| 5 | Di tích lịch sử, đình chùa, công trình kiến trúc | x | x | x | x | x | x |
| 6 | Lễ hội, làng nghề truyền thống | x | x | x | x | x | x |
| 7 | Văn hóa dân tộc đa dạng | x | x | x | x | x | x |
Nguồn: Tác giả tổng hợp của tác giả
“Sau khi phân tích và tổng hợp trên có thể thấy 3 tỉnh phía nam ĐBSH là điểm du lịch hấp dẫn, có nhiều lợi thế du lịch hơn các địa phương lân cận nhờ sự đa dạng của các nguồn tài nguyên, điều này sẽ giúp Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình có thể phát triển nhiều loại hình, sản phẩm du lịch hơn các địa phương lân cận khác.” Bảng 3. 2 Đánh giá về tiềm năng du lịch của các tỉnh nam ĐBSH
| STT | Đặc điểm | Ninh Bình | Nam Định | Thái Bình |
| 1 | Địa hình, khí hậu | Hấp dẫn | Hấp dẫn | Hấp dẫn |
| 2 | Tài nguyên du lịch tự nhiên | Đa dạng, đặc sắc | Đa dạng, đặc sắc | Khá đa dạng |
| 3 | Tài nguyên du lịch văn hóa | Riêng biệt, độc đáo | Riêng biệt, độc đáo | Riêng biệt, độc đáo |
Nguồn: Tổng hợp và xử lý từ bảng điều tra
Tổng hợp từ kết quả khảo sát cho thấy (bảng 3.2), doanh nghiệp, khách du lịch đều đánh giá rất cao (trên 90% ý kiến được hỏi) tiềm năng du lịch của ba tỉnh. Tài nguyên du lịch thực sự là một lợi thế nổi bật, phục vụ tích cực cho du lịch của các tỉnh phía nam ĐBSH. Có nhiều lợi thế để phát triển nhiều loại hình du lịch đa dạng, độc đáo: du lịch tham quan (tham quan di tích lịch sử, thắng cảnh…); du lịch văn hóa (du lịch lễ hội, du lịch hoa…); du lịch ẩm thực; du lịch xanh (du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng và chữa bệnh…); du lịch MICE (hội nghị, hội thảo, du lịch chuyên đề…); teambuilding…
3.1.2.3 Nhận xét chung về khai thác lợi thế phát triển du lịch ở các tỉnh phía nam đồng bằng sông Hồng
Tuy được xác định là ngành kinh tế có vị trí quan trọng trong cơ cấu kinh tế chung, song đóng góp của du lịch cho tăng trưởng kinh tế địa phương còn nhiều hạn chế. Ngoại trừ Ninh Bình hiện nay là có chiến lược, chính sách để khai thác, phát triển du lịch bài bản và có hệ thống, cũng như đóng góp của du lịch vào kinh tế tỉnh rất đáng kể, hai tỉnh còn lại là Thái Bình, Nam Định, du lịch vẫn còn chưa phát triển và chưa có gì nổi bật về chính sách, quy hoạch, đầu tư phát triển cho du lịch. Chưa phát huy lợi thế để có đóng góp đáng kể hơn cho phát triển kinh tế, chưa thực sự là nơi đầu tư hấp dẫn để thu hút các nhà đầu tư vào du lịch; chưa phát huy được giá trị DTSQ, di sản bị tàn phá, đóng góp cho ngân sách và tạo việc làm cho lao động chưa tương xứng. Du lịch của các tỉnh phía nam ĐBSH vẫn thiếu liên kết trong phát triển, phát triển thiếu đồng bộ, mối liên kết vùng chưa chặt chẽ để phát triển nhằm hỗ trợ và bổ sung cho nhau.
3.2 Thực trạng phát triển du lịch ở các tỉnh phía nam đồng bằng sông Hồng theo hướng bền vững
3.2.1 Dưới góc độ kinh tế
3.2.1.1 Vị thế, quy mô của ngành du lịch
a) Du lịch trong định hướng, chính sách phát triển kinh tế của địa phương “Trong chiến lược phát triển KT – XH của các tỉnh ở phía nam ĐBSH, du lịch đều xác định đóng góp vai trò quan trọng trở lên với kinh tế của các địa phương. Cả 3 tỉnh đều đã có quy hoạch tổng thể du lịch phát triển du lịch định hướng đến năm 2025 và 2030.
(1) Du lịch các tỉnh phía nam ĐBSH ngày càng được khẳng định về tiềm năng, vị trí, hình ảnh, và chất lượng trên bản đồ du lịch của Việt Nam.
(2) Các điểm du lịch đều nằm ở vị trí giao thông thuận lợi, nhiều nơi giáp ranh giữa các tỉnh lân cận, thuận tiện cho việc tham quan, di chuyển, liên kết. (3) Các điểm du lịch đều nằm xen kẽ với khu dân cư, cách trung tâm thành phố không xa, nên có cả các dịch vụ tiện ích, giải trí xung quanh.”
Theo kết quả khảo sát ý kiến của những người có chuyên môn về du lịch ở các tỉnh, trên 90% ý kiến được hỏi đều đồng ý rằng ngành du lịch các tỉnh ở nam ĐBSH đã và đang ngày càng khẳng định vị trí quan trọng trong mục tiêu phát triển kinh tế địa phương, được các cấp lãnh đạo ưu tiên trong kế hoạch đầu tư phát triển. Các điểm du lịch được đầu tư mở rộng, quy mô ngày một lớn về cả con người và cơ sở vật chất. Các ý kiến cũng cho rằng bản thân ngành du lịch ở các tỉnh cũng đang tự khẳng định chỗ đứng và tầm quan trọng của mình thông qua các hình thức liên kết, hợp tác rộng rãi. Du lịch được đánh giá là có đóng góp quan trọng trong phát triển kinh tế các tỉnh như vậy nhưng tổng số vốn đầu tư cho dự án du lịch hằng năm ở các tỉnh phía nam ĐBSH còn khiêm tốn chỉ chiếm khoảng hơn 1% tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội trên địa bàn tỉnh.
b) Tăng trưởng ngành du lịch trong hệ thống các ngành kinh tế địa phương Tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân giai đoạn 2005 – 2018 của các tỉnh phía nam ĐBSH đạt trung bình khoảng gần 8%/năm; trong đó khu vực nông – lâm – thủy sản 3%/năm; khu vực công nghiệp – xây dựng tăng 12%/năm; dịch vụ tăng xấp xỉ 8%/năm. Trong đó, tốc độ tăng trưởng du lịch nhanh và liên tục, trung bình đạt 18,78% cao hơn rất nhiều so với tốc độ tăng GRDP nói chung và tốc độ tăng ngành dịch vụ nói riêng. Du lịch đã khẳng định được tầm quan trọng trong phát triển kinh tế ở địa phương. Bảng 3. 3 So sánh tốc độ tăng trưởng trung bình các ngành kinh tế ở các tỉnh phía nam ĐBSH giai đoạn 2010-2018
| Các tỉnh | Tốc độ tăng GRDP | Tốc độ tăng nông-lâm thủy sản | Tốc độ tăng công nghiệp xây dựng | Tốc độ tăng dịch vụ | Tốc độ tăng trưởng du lịch |
| Ninh Bình | 6,5% | 1,55% | 9,9% | 7,8% | 24,3% |
| Các tỉnh | Tốc độ tăng GRDP | Tốc độ tăng nông-lâm thủy sản | Tốc độ tăng công nghiệp xây dựng | Tốc độ tăng dịch vụ | Tốc độ tăng trưởng du lịch |
| Nam Định | 8% | 3,8% | 12,8 | 8% | 22% |
| Thái Bình | 9,2% | 4,5% | 15,2% | 6,8% | 16% |
Nguồn: Tổng hợp từ niên giám thống kê các tỉnh
c) Chuyển dịch trong cơ cấu ngành du lịch
– Thứ nhất, trong cơ cấu doanh thu
“Khách du lịch đến các tỉnh phía các tỉnh phía nam ĐBSH (cả quốc tế và nội địa) phân bổ chi tiêu như sau: phần lớn chi tiêu cho hai dịch vụ là ăn uống và lưu trú. Vì vậy, đóng góp của hai dịch vụ này lớn nhất trong cơ cấu của du lịch (chiếm khoảng 50% tổng doanh thu). Trong khi đó, cơ cấu trong doanh thu từ dịch vụ mua sắm, giải trí chiếm tỷ trọng nhỏ nhưng đang có tín hiệu gia tăng trong những năm gần đây. Cụ
thể năm 2018 ở các tỉnh: Ninh Bình với lưu trú. chiếm 15% tổng doanh thu thuần túy; ăn uống chiếm 39%; vận chuyển lữ hành chiếm 14%; mua sắm hàng hóa, vui chơi giải trí và. dịch vụ khác chiếm 25%. Thái Bình: lưu trú chiếm 20% tổng doanh thu thuần túy; ăn uống chiếm 30%; vận chuyển lữ hành chiếm 16%; mua sắm hàng hóa, vui chơi giải trí và dịch vụ khác chiếm 11%. Phần tỷ trọng cơ cấu trong ngành du lịch đã phản ánh đúng. về ngành du lịch của các tỉnh phía các tỉnh phía nam ĐBSH, dịch vụ phụ trợ du lịch thiếu và yếu; sản phẩm đặc thù ít, khu vui chơi giải trí, các dịch vụ bổ sung cần phong phú, cần thêm nguồn bổ sung cho những sản phẩm này.”
Bảng 3. 4 Cơ cấu trong nội bộ du lịch ở các tỉnh phía nam ĐBSH
Đơn vị tính: %
| Cơ cấu | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
| Lưu trú | 20,39 | 19,72 | 19,67 | 19,73 | 18,5 | 18,43 | 18,58 | 19,23 | 19,56 |
| Ăn uống | 33,35 | 33,34 | 29,96 | 33,23 | 32,16 | 30,85 | 29,26 | 30,08 | 30,56 |
| Lữ hành, vận chuyển | 14,34 | 11,43 | 11,27 | 12,21 | 15,13 | 15,92 | 17,07 | 17,22 | 17,45 |
| Mua sắm, giải trí | 15,28 | 15,91 | 17,09 | 16,1 | 16,9 | 19,24 | 20,035 | 20,11 | 20,15 |
| Dịch vụ khác | 16,64 | 19,6 | 22,01 | 18,73 | 17,31 | 15,56 | 15,055 | 13,36 | 12,28 |
Nguồn: Tổng hợp từ niên giám thống kê các tỉnh
– Thứ hai, trong cơ cấu đầu tư
+ Đầu tư nước ngoài
Trên địa bàn các tỉnh thuộc nam ĐBSH hiện chưa có dự án đầu tư trực tiếp của nước ngoài vào lĩnh vực du lịch, đây cũng là tình trạng chung của một số tỉnh lân cận. Nguyên nhân chủ yếu là các điểm du lịch văn hóa chưa thực sự hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt các điểm du lịch sinh thái tự nhiên của các tỉnh, trong đó có biển chưa thực sự nổi bật và hấp dẫn khách du lịch. Bên cạnh đó, các điều kiện về cơ sở hạ tầng đặc biệt là giao thông tới các điểm du lịch còn yếu, chất lượng các dịch vụ phục vụ du khách chưa đảm bảo.
+ Đầu tư trong nước
Phần lớn vốn đầu tư phát triển dành cho du lịch ở các tỉnh phía nam ĐBSH là từ vốn nhà nước. Việc thu hút các nguồn vốn khác cho đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng phục vụ du lịch còn gặp nhiều khó khăn, các nhà đầu tư còn ít quan tâm đến việc bỏ vốn đầu tư vào cơ sở hạ tầng du lịch, vì tâm lý chung đều cho rằng Nhà nước phải đảm nhiệm các công việc trên, còn các nhà đầu tư chỉ chú trọng những lĩnh vực đầu tư hoạt động kinh doanh như khách sạn, nhà hàng… để khai thác ngay. Do đó, nguồn vốn khác đầu tư cho cơ sở hạ tầng du lịch trong giai đoạn này còn thấp. Để giải quyết vấn đề này, các tỉnh phía nam ĐBSH đã vận dụng một số chính sách, cơ chế nhằm thu hút các nguồn đầu tư như: chính sách đổi đất lấy hạ tầng; chính sách thu hút đầu tư; chính sách khuyến khích phát triển du lịch; quy định thủ tục, trình tự, thời gian xét duyệt cấp giấy phép đầu tư cho các dự án và giải quyết thủ tục hành chính theo cơ chế một cửa… Các chính sách này được ban hành, từng bước sẽ phát huy hiệu quả trong giai đoạn tới.
28%
Ninh Bình
37%
35%
Nam Định Thái Bình
Hình 3. 2 Tỷ lệ vốn đầu tư cho du lịch trong tổng vốn của các tỉnh phía nam ĐBSH Nguồn: Sở Du lịch các tỉnh
Bên cạnh đó, căn cứ nội dung quy hoạch, các tỉnh đã có nhiều hoạt động xúc tiến kêu gọi đầu tư nhưng môi trường đầu tư chưa thực sự hấp dẫn các nhà đầu tư nên thực tế công tác đầu tư không theo đúng quy hoạch, một phần do nguồn vốn quá nhỏ so với nhu cầu, một phần do định hướng quy hoạch không phù hợp, thiếu tính khả thi.
Bảng 3. 5 Đánh giá của cán bộ quản lý nhà nước về đầu tư phát triển du lịch Đơn vị tính: %
| Chỉ tiêu | Rất tốt (5) | Tốt (4) | Trung bình (3) | Kém (2) | Rất kém (1) |
| Môi trường đầu tư | 12,14 | 46,4 | 38,57 | 2,86 | 0 |
| Thực hiện các dự án đầu tư trong nước | 9,22 | 42,55 | 43,97 | 4,25 | 0 |
| Đầu tư phát triển nguồn nhân lực | 7,09 | 39,71 | 48,23 | 4,96 | 0 |
| Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng du lịch | 5,71 | 48,57 | 42,14 | 3,57 | 0 |
Nguồn: Tổng hợp kết quả điều tra, khảo sát của tác giả
Theo ý kiến, của các cán bộ quản lý nhà nước thì nội dung đầu tư phát triển du lịch ở các tỉnh phía nam ĐBSH nhìn chung là tốt nhưng riêng đầu tư phát triển nguồn nhân lực của các tỉnh cần phải có chính sách phù hợp hơn trong việc phân bổ vốn. Đây là một trong những tiêu chí quan trọng đánh giá phát triển năng lực du lịch của các tỉnh và duy trì sự PTBV cho du lịch.
3.2.1.2 Lợi ích kinh tế từ du lịch
a) Đóng góp vào GRDP và các ngành khác
“Năm 2010, giá trị tăng thêm ngành du lịch chiếm 0,57% tổng GRDP, đến năm 2018 chiếm khoảng 1,5% tổng GRDP của các tỉnh phía nam ĐBSH. Sự đóng góp của ngành du lịch trong cơ cấu GRDP còn nhỏ bé, chưa tương xứng với vị trí và tiềm năng của du lịch của các tỉnh (tính chung cả nước du lịch đóng góp khoảng 5,9% vào GDP). Tuy nhiên, nếu tính thu nhập xã hội từ du lịch thì con số trên có thể sẽ lớn hơn nhiều. Nguyên nhân cơ bản là số lượng khách sử dụng dịch vụ lưu trú chưa nhiều (chỉ chiếm khoảng từ 10-20%), thời gian lưu trú ít; mức chi tiêu của khách du lịch (nội địa và quốc tế) thấp; cơ cấu khách không hợp lý (khách đi lễ hội chiếm phần lớn trong cơ cấu khách nhưng mức chi tiêu trong ngày của nhóm khách này rất thấp).
Bên cạnh đó, khi du lịch của các tỉnh phát triển đã thúc đẩy các ngành kinh tế khác như công nghiệp (đầu tư cho hạ tầng giao thông, dịch vụ công cộng…), dịch vụ (ngân hàng, bảo hiểm, y tế…) phát triển. Theo kết quả ước lượng mô hình nghiên cứu của tác giả về thu hút khách du lịch ở các tỉnh phía nam ĐBSH: thứ nhất, cơ sở vật chất có ảnh hưởng rất lớn đến thu hút khách du lịch, khi đầu tư thêm 1 đơn vị buồng dịch vụ thì hệ số khách du lịch tăng lên 1,01 đơn vị. Thứ hai, dịch vụ phụ trợ có ảnh hưởng mạnh mẽ
nhất đến thu hút khách du lịch, điều này được biểu hiện thông qua hệ số hồi quy (coef = 156,78). Hệ số này cho biết khi dịch vụ phụ trợ của tỉnh bao gồm tác động của y tế, ngân hàng …, sự đầu tư cho y tế, ngân hàng… Chứng tỏ du lịch phát triển có thể thúc đẩy các dịch vụ khác phát triển, là động lực để thu hút được khách du lịch đến địa phương.
b) Số lượng khách du lịch
Lượng khách du lịch đến ba tỉnh nam ĐBSH liên tục tăng trong vòng hơn 10 năm qua: Ninh Bình từ 3 triệu lượt khách năm 2010 đạt 7,3 triệu lượt khách năm 2018; Nam Định từ hơn 1 triệu lượt khách năm 2005 đạt 2,8 triệu lượt khách năm 2018; Thái Bình từ hơn 200 nghìn lượt khách năm 2005 đạt 650 nghìn lượt khách năm 2018. Các tỉnh phía nam ĐBSH đã chú trọng tập trung cho phát triển du lịch và thương hiệu du lịch của các tỉnh đang dần được khẳng định trên bàn đồ du lịch Việt Nam nói chung và vùng ĐBSH & DHĐB nói riêng. Đặc biệt, Ninh Bình là một trong những tỉnh thu hút khách du lịch hàng đầu cả nước, là trung tâm du lịch của tiểu vùng phía nam ĐBSH tỏa ra các tỉnh vệ tinh lân cận.”
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
83% 84% 85% 90% 90% 91% 90% 91% 91% Khách nội địa Khách quốc tế
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Hình 3. 3 Cơ cấu khách du lịch theo nguồn khách nội địa và quốc tế Nguồn: Sở Du lịch các tỉnh
“Lượng khách du lịch quốc tế đến các tỉnh phía nam ĐBSH trong 14 năm qua (2005 -2018) có tốc độ tăng trưởng không ổn định, lúc tăng lúc giảm có những năm tăng gần 20% (2017) nhưng có năm giảm 20% (2013). Đa số khách du lịch quốc tế đến vùng này là đến Ninh Bình (chiếm 95%) nơi có danh lam thắng cảnh Tràng An, Tam Cốc, Bích Động, tạo nên sản phẩm du lịch đặc trưng riêng. của phía nam ĐBSH. Khách quốc tế phần đông. đến từ Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Hồng Kông, Trung Quốc, Philipin, Singapore…Với mục đích du lịch thuần túy chủ. yếu từ Trung Quốc, Nhật Bản và Pháp. Khách từ các thị trường khác. đến với mục đích công vụ, tìm kiếm cơ. hội đầu tư, kinh doanh, làm việc theo các dự án tài trợ. và phát triển kinh tế, hoạt động nhân. đạo hoặc ngoại giao.”
Bảng 3. 6: Cơ cấu khách quốc tế đến các tỉnh phía nam ĐBSH giai đoạn 2007 – 2018 Đơn vị tính: %
| TT | Quốc gia | 2007-2009 | 2010-2012 | 2013 -2015 | 2016-2017 | 2018 |
| 1 | Đông Bắc Á | 15 | 22 | 20 | 24 | 25 |
| 2 | Đông Nam Á | 8 | 14 | 14 | 15 | 17 |
| 3 | Tây Âu | 25 | 21 | 17 | 16 | 16 |
| 4 | Châu Úc | 20 | 17 | 14 | 18 | 16 |
| 5 | Đông Âu | 10 | 11 | 16 | 13 | 13 |
| 6 | Bắc Mỹ | 7 | 8 | 6 | 5 | 5 |
| 7 | Trung Đông | 5 | 3 | 5 | 4 | 4 |
| 8 | Quốc tịch khác | 10 | 4 | 8 | 5 | 4 |
Nguồn: Sở Du lịch các tỉnh
Khách du lịch nội địa đến các tỉnh phía nam ĐBSH thời gian qua chiếm tới trên 90% (hình 3.3). Khách du lịch nội địa tăng liên tục từ năm 2005 đến nay, đạt tốc độ tăng trưởng trung bình là 12%. Tuy nhiên cũng như khách quốc tế, phần đông khách nội địa đến các tỉnh phía nam ĐBSH là đến Ninh Bình (chiếm trên 70% khách cả vùng phía nam). Đến Ninh Bình là đến với cả du lịch thiên nhiên lẫn du lịch tâm linh, di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới – Quần thể Danh thắng Tràng An, rừng Cúc Phương, Tam Cốc – Bích Động; chùa Địch Lộng, chùa Hang, núi chùa Bái Đính,… Khách nội địa đến Thái Bình, Nam Định chủ yếu là từ Hà Nội và các tỉnh lân cận. Mục đích chính là tham. quan các di tích lịch sử văn hóa, đi lễ hội. Chùa Keo, Đền Đồng Bằng, Tiên La, khu Nhà Trần…; chùa Cổ Lễ, chùa Keo Hành Thiện, nhà lưu niệm Cố Tổng bí thư Trường Chinh, cầu Ngói chùa Lương, Đền Trần Thương, khách đi công vụ, buôn bán cũng chiếm một tỷ trọng đáng kể.
Bảng 3. 7: Cơ cấu khách nội địa đến các tỉnh phía nam ĐBSH giai đoạn 2007 – 2018 Đơn vị tính: %
| TT | Các tỉnh | 2007-2009 | 2010-2012 | 2013 -2015 | 2016-2017 | 2018 |
| 1 | Hà Nội | 15 | 19 | 20,4 | 21,3 | 21,2 |
| 2 | Bắc Bộ | 25 | 24 | 21,8 | 22,1 | 22,7 |
| 3 | Huế – Đà Nẵng | 16 | 12 | 13,8 | 12,5 | 11 |
| 4 | Bắc Trung Bộ | 27 | 22 | 20,1 | 21,3 | 23,5 |
| 5 | Thành phố HCM | 13 | 15 | 18,9 | 17,8 | 16,8 |
| 6 | Nam Bộ | 4 | 7 | 5 | 5 | 4,8 |
Nguồn: Sở Du lịch các tỉnh
Trong hệ thống tổng thể du lịch quốc gia và vùng ĐBSH & DHĐB, Ninh Bình luôn chiếm một vị trí quan trọng trong hệ thống không gian, tuyến, điểm du lịch quốc gia và vùng. Về các chỉ tiêu du lịch chủ yếu, Ninh Bình luôn nằm trong số các địa phương đón nhiều khách du lịch của cả nước, nhưng nếu so sánh với các tiểu vùng du lịch ở ĐBSH & DHĐB thì lượng khách đến nam ĐBSH còn khá khiêm tốn (các tỉnh phía nam ĐBSH khách du lịch chỉ bằng 1/3 tiểu vùng trung tâm và hơn ½ tiểu vùng duyên hải Đông Bắc), nhưng sẽ là động lực để các tỉnh tăng cường liên kết du lịch tạo thế mạnh cho các tỉnh phía nam ĐBSH (bảng 3.8).
Bảng 3. 8 Chỉ tiêu du lịch các thành phố, vùng ĐBSH & DHĐB năm 2018 Đơn vị tính: Lượt khách
| TT | Các chỉ tiêu du lịch | Hà Nội (tiểu vùng trung tâm) | Tiểu vùng nam ĐBSH | Tiểu vùng duyên hải Đông Bắc (Hải Phòng, Quảng Ninh) |
| 1 | Khách du lịch quốc tế | 5.740.000 | 889.500 | 6.057.000 |
| 2 | Khách du lịch nội địa | 20.260.000 | 9.075.000 | 13.935.000 |
Nguồn: Sở Du lịch các tỉnh