Trong các vấn đề liên quan đến tổ chức, hoạt động của các Toà án, việc phân định thẩm quyền xét xử có vai trò rất quan trọng, chiếm vị trí trung tâm trong tố tụng hình sự. Xác định đúng đắn thẩm quyền xét xử của Toà án nói chung và thẩm quyền xét xử của các Toà án quân sự nói riêng có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng, hiệu quả hoạt động xét xử của Toà án các cấp xét từ góc độ pháp lý cũng như từ góc độ chính trị xã hội.

Để làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc hoàn thiện thẩm quyền xét xử của của các Toà án quân sự, trong phạm vi bài viết này chúng tôi xin đề cập tới một nội dung rất quan trọng thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự đó là: Một số vấn đề về thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự đối với các tội phạm xảy ra trong thời gian thiết quân luật và ở địa bàn thiết quân luật (gọi tắt là trong thời gian và địa bàn thiết quân luật). Trên cơ sở đó góp phần cho việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Tổ chức Toà án nhân dân, Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự cũng như các văn bản pháp luật khác có liên quan cho phù hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của công cuộc cải cách tư pháp trong giai đoạn hiện nay.

1. Một số vấn đề về thẩm quyền xét xử các tội phạm ở địa bàn thiết quân luật

Tại kỳ họp thứ 7 Quốc hội khoá XI đã thông qua Luật Quốc phòng số 39/2005/QHXI ngày 14 tháng 6 năm 2005, đây là đạo luật cơ bản có ý nghĩa cột sống để tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về quốc phòng, quân sự. Luật Quốc phòng năm 2005 ra đời đã giải thích, quy định cụ thể thời điểm, thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp về quốc phòng, thiết quân luật và giới nghiêm. Đây là những biện pháp hành chính đặc biệt của Nhà nước, là cơ sở pháp lý để Nhà nước chủ động xử lý các tình huống xảy ra, góp phần giữ vững chủ quyền an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, ổn định chính trị để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Theo khoản 9 Điều 3 Luật Quốc phòng quy định: Thiết quân luật là biện pháp quản lý nhà nước đặc biệt có thời hạn do Quân đội thực hiện. Nội dung này được làm rõ hơn tạiĐiều 32 của Luật Quốc phòng đó là: Khi an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở một hoặc một số địa phương bị xâm phạm tới mức chính quyền ở đó không còn kiểm soát được tình hình thì Chủ tịch nước ra lệnh thiết quân luật theo đề nghị của Chính phủ.

Như vậy, có thể hiểu việc thiết quân luật được thực hiện khi tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở một hoặc nhiều địa phương bị xâm phạm mà chính quyền, các cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương không còn kiểm soát được tình hình, mất khả năng điều hành các hoạt động quản lý nhà nước; ví dụ như các cuộc biểu tình của nhân dân chống chính quyền, hoặc sự chống phá của các thế lực thù địch nổi dậy chống lại chính quyền làm cho chính quyền ở đó không còn kiểm soát được buộc Nhà nước phải thiết quân luật nhằm đảm bảo cho an ninh chính trị được ổn định.

Việc thiết quân luật nhằm bảo đảm cho các hoạt động của Nhà nước diễn ra theo đúng chương trình, kế hoạch bảo đảm cho vận mệnh đất nước và quyền lợi của nhân dân. Việc quản lý nhà nước tại địa bàn thiết quân luật trong thời gian thiết quân luật được giao cho quân đội thực hiện. Người chỉ huy đơn vị quân đội được giao quản lý địa bàn thiết quân luật có quyền ra lệnh áp dụng các biện pháp cần thiết để thực hiện lệnh thiết quân luật và chịu trách nhiệm về việc áp dụng các biện pháp đó. Căn cứ vào Lệnh của Chủ tịch nước về thiết quân luật Quyết định, Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện lệnh thiết quân luật, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng có trách nhiệm chỉ đạo, chỉ huy các đơn vị quân đội được giao thực hiện nhiệm vụ tại địa bàn địa phương thiết quân luật chấp hành đúng các quy định của pháp luật.

Chỉ thị 24/CT-TTg ngày 01/8/2006 của Thủ tướng Chính phủ về việc tổ chức triển khai thi hành Luật Quốc phòng và Nghị định 32/CP/2009 ngày 03/4/2009 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Quốc phòng về thiết quân luật như sau:

Trong trường hợp thi hành lệnh thiết quân luật, người chỉ huy quân đội được phép cấm hoặc hạn chế người, phương tiện đi lại; đình chỉ hoặc hạn chế hoạt động tại các nơi công cộng, cấm biểu tình, bãi công hoặc các cuộc tụ tập đông người trái phép; kịp thời giải tán các cuộc biểu tình, bạo loạn…

Khi thực hiện những lệnh này thì điều tiên quyết là mọi quyền và lợi ích hợp pháp khác của công dân luôn được pháp luật bảo vệ.

Nghị quyết 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị xác định việc đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp phải xoay quanh việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Ngành Toà án, trong đó xác định “Toà án có vị trí trung tâm và xét xử là hoạt động trọng tâm”. Một trong những định hướng quan trọng liên quan đến thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự được đề cập trong Nghị quyết 49/NQ-TW là: “Nghiên cứu xác định hợp lý phạm vi thẩm quyền xét xử của Toà án quân sựtheo hướng Toà án quân sự chủ yếu xét xử các tội xâm phạm nghĩa vụ, trách nhiệm quân nhân, các tội liên quan đến bí mật quân sự…”. Đây là chủ trương mang tính định hướng chiến lược để Nhà nước, quân đội căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ và hoạt động đặc thù của quân đội nghiên cứu xác định hợp lý phạm vi thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự.

Căn cứ Nghị quyết 49/NQ-TW của Bộ Chính trị, Đảng uỷ quân sự Trung ương nay là Quân uỷ trung ương đã ra Nghị quyết số 67/NQ-ĐUQSTƯ ngày 08/3/2007 về việc thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp trong quân đội đến năm 2020. Nghị quyết đã xác định phương hướng, nhiệm vụ hoàn thiện thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự như sau:

“Trên cơ sở thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo quy định của pháp luật hiện hành, cần nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức, hoạt động và nhiệm vụ của quân đội, chú ý đến khách thể đặc biệt cần được bảo vệ là kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của quân đội, yếu tố bí mật quân sự để xác định hợp lý phạm vi thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo hướng: Các Toà án quân sự xét xử các vụ án hình sự mà người phạm tội là quân nhân tại ngũ, công nhân, công chức quốc phòng, quân nhân dự bị trong thời gian tập trung huấn luyện, kiểm tra tình trạng sẵn sàng chiến đấu, dân quân tự vệ phối thuộc với quân đội trong chiến đấu và phục vụ chiến đấu và những vụ án hình sự do người khác phạm tội nhưng gây thiệt hại cho quân đội hoặc liên quan đến bí mật quân sự. Khi đất nước được tuyên bố trong tình trạng chiến tranh hoặc tình trạng khẩn cấp về quốc phòng thì Toà án quân sự xét xử tất cả các tội phạm xảy ra trong địa bàn thiết quân luật. Nghiên cứu đề nghị cơ quan có thẩm quyền giao cho Toà án quân sự xét xử các vụ án hành chính trong quân đội”.

Theo pháp luật hiện hành thì thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự được quy định tại các Điều 170, 171, 172, 173 và các Điều 3, 4, 5, 22, 26, 29 Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự; Thông tư liên tịch số 01/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP ngày 18/4/2005 của Toà án nhân dân tối cao – Viện kiểm sát nhân dân tối cao – Bộ Công an – Bộ Quốc phòng (viết tắt là thông tư liên tịch số 01) hướng dẫn thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự, thì đối tượng phạm tội thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự như sau:

Quân nhân tại ngũ, công nhân, nhân viên quốc phòng, quân nhân dự bị trong thời gian tập trung huấn luyện hoặc kiểm tra tình trạng sẵn sàng chiến đấu, dân quân tự vệ phối thuộc chiến đấu với quân đội và những người được trưng tậplàm nhiệm vụ quân sự do các đơn vị quân đội trực tiếp quản lý.

Những người không thuộc các đối tượng quy định tại khoản 1 Điều này mà phạm tội có liên quan đến bí mật quân sự hoặc gây thiệt hại cho quân đội.”

Đối với những người không còn phục vụ trong quân đội mà phát hiện hành vi phạm tội của họ đã được thực hiện trong thời gian phục vụ trong quân đội hoặc những người đang phục vụ trong quân đội mà phát hiện hành vi phạm tội của họ đã được thực hiện trước khi vào quân đội, thì Toà án quân sự xét xử những tội phạm có liên quan đến bí mật quân sự hoặc gây thiệt hại cho quân đội; những tội phạm khác do Toà án nhân dân xét xử.

Trong trường hợp vụ án vừa có bị cáo hoặc tội phạm thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự, vừa có bị cáo hoặc tội phạm thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân thì thẩm quyền xét xử được thực hiện như sau:

– Trong trường hợp có thể tách vụ án thì Toà án quân sự xét xử những bị cáo và tội phạm theo quy định tại khoản 1 Điều 3 và Điều 4 của Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự; những bị cáo và tội phạm khác thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân;

– Trong trường hợp không thể tách vụ án thì Toà án quân sự xét xử toàn bộ vụ án.

Như vậy, cả bị cáo và tội phạm xảy ra trong thời gian và địa bàn thiết quân luật đều chưa được Bộ luật Tố tụng hình sự và Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự quy định thuộc về thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự. Mặt khác, Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Tổ chức Toà án nhân dân và Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự và các văn bản hướng dẫn thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự đều ra đời trước khi có Luật Quốc phòng. Vì vậy, các hoạt động tố tụng nói chung và hoạt động xét xử của Toà án quân sự đối với các tội phạm xảy ra trong thời gian và địa bàn thiết quân luật nói riêng chưa có một văn bản nào hướng dẫn thực hiện.

Nghiên cứu ngược thời gian chúng ta thấy, khi chưa có Luật Quốc phòng, theo quy định về thiết quân luật của Nhà nước ta tại Sắc lệnh số 77/SL ngày 29/5/1946 của Chủ tịch Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hoà quy định: Khi nào tình thế nghiêm trọng mà có thể phát sinh ra cuộc ngoại xâm hay nổi loạn to thì sẽ thiết quân luật. Chỉ có Chủ tịch Chính phủ dân chủ cộng hoà mới có quyền ký sắc lệnh thiết quân luật và định những nơi thiết quân luật. Khi thiết quân luật ở mỗi tỉnh nào thì bao nhiêu quyền hành chính trong tỉnh giao cả cho viên chỉ huy quân đội. Việc xử những vụ phạm pháp về khinh tội hay trọng tội sẽ giao cho Toà án quân sự. Tuy vậy, Toà án quân sự có thể tuỳ tiện để Toà án chuyên môn xử những việc thường.

Hay theo Sắc lệnh số 157/SL ngày 17/11/1950 Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hoà quy định:

Trong những vùng bị địch tạm chiếm có thể thiết lập một Toà án nhân dân vùng tạm bị chiếm, quản hạt của Toà án này có thể là một tỉnh, một số huyện trong nội tỉnh hay một số xã trong một huyện hay nhiều huyện. Toà án nhân dân vùng tạm bị chiếm do Nghị định Bộ trưởng Bộ Tư pháp thiết lập theo đề nghị của Uỷ ban kháng chiến hành chính liên khu sau khi hỏi Giám đốc Tư pháp. Nghị định sẽ định rõ quản hạt của Toà án được thành lập. Trong trường hợp cần thiết, Uỷ ban kháng chiến hành chính liên khu sau khi hỏi ý kiến Giám đốc Tư pháp liên khu có thể quyết định thành lập Toà án đó nhưng phải báo cáo ngay lên Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Toà án nhân dân vùng bị chiếm có thẩm quyền của Toà án nhân dân huyện, Toà án nhân dân tỉnh và Toà án quân sự. Các bản án đều được thi hành ngay về việc hình và hộ, Toà án nhân dân vùng bị chiếm thuộc quyền điều khiển của Toà án nhân dân tỉnh nếu quản hạt của Toà án nhân dân vùng tạm bị chiếm là một tỉnh thì trực thuộc quyền điều khiển của Toà án nhân dân liên khu hoặc Toà phúc thẩm. Việc xét xử các việc thuộc thẩm quyền của Toà án quân sự Toà án nhân dân vùng bị chiếm thuộc quyền điều khiển của Toà án quân sự liên khu và Uỷ ban kháng chiến hành chính liên khu. Nếu có Toà án nhân dân liên khu thì thuộc quyền điều khiển của Toà án nhân dân liên khu.

Từ những thông tư và các sắc lệnh trên chúng ta thấy trong thời gian đất nước mới giành được chính quyền cũng như trong chiến tranh và đặc biệt khi có lệnh thiết quân luật thì quyền hạn của quân đội và thẩm quyền xét xử các tội phạm của Toà án quân sự là rất rộng. Hầu như Toà án binh trong những năm tháng đó đảm nhiệm toàn bộ hoạt động tố tụng kể cả điều tra và xét xử tất cả các tội phạm. Bởi lẽ, trong tình hình lúc bấy giờ do chúng ta mới giành được chính quyền để bảo vệ chính quyền non trẻ đó đòi hỏi phải có sự chuyên chính mạnh mẽ thì mới đảm bảo giữ được chính quyền trên toàn cõi. Mặt khác, do thời bấy giờ chúng ta chưa có một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mọi công dân, tạo cho công dân có quyền bình đẳng trước pháp luật nên việc quy định và mở rộng quyền hạn cho quân đội nói chung cũng như thẩm quyền xét xử các tội phạm cho Toà án quân sự nói riêng là hoàn toàn phù hợp.

Mặt khác, xuất phát từ tính chất quan trọng của việc thiết quân luật để bảo vệ chủ quyền quốc gia, trật tự an toàn xã hội và giữ vững nền độc lập dân tộc, bảo vệ quyền lợi cho nhân dân thì hầu hết các tội phạm xảy ra trong thời gian đó đều giao cho Toà án quân sự xét xử cả khinh tội và trọng tội và Toà án quân sự còn có quyền cho hoặc không cho Toà án chuyên môn xử những việc thường. Luật Quốc phòng năm 2005 hiện nay quy định: Việc xét xử tội phạm xảy ra ở địa phương trong thời gian thi hành lệnh thiết quân luật do Toà án quân sự đảm nhiệm. Như vậy, cũng tương tự như trước đây, Luật Quốc phòng hiện nay xác định tất cả các tội phạm xảy ra trong thời gian và ở địa bàn thiết quân luật đều do Toà án quân sự xét xử tức là thẩm quyền xét xử chung của các Toà án quân sự không còn bó hẹp như quy định của Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự và Thông tư liên tịch số 01/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP ngày 18/4/2005 của Toà án nhân dân tối cao – Viện kiểm sát nhân dân tối cao – Bộ Công an – Bộ Quốc phòng nữa mà đã được mở rộng, quy định này là hoàn toàn phù hợp với thực tế nhiệm vụ cách mạng trong tình hình hiện nay.

2. Việc xét xử các tội phạm của Tòa án quân sự trong một số trường hợp cụ thể

2.1. Người phạm tội, phạm tội trong thời gian thiết quân luật và ở địa bàn thiết quân luật

Đây là trường hợp đối tượng phạm tội là người thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo pháp luật hiện hành cũng như các đối tượng khác không thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo quy định của pháp luật hiện hành mà phạm tội trong thời gian và địa bàn thiết quân luật theo như quy định của Luật Quốc phòng năm 2005. Tất cả các đối tượng này đều thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự.

2.2. Người phạm tội vừa phạm tội trong thời gian và địa bàn thiết quân luật vừa phạm tội ngoài thời gian và ngoài địa bàn thiết quân luật

Đây là những trường hợp một người vừa phạm tội trong thời gian thiết quân luật và ở địa bàn thiết quân luật lại vừa phạm tội trước khi có lệnh thiết quân luật và ở ngoài địa bàn thiết quân luật. Theo quy định thì Toà án quân sự chỉ xét xử tội phạm xảy ra ở địa bàn thiết quân luật đối với mọi đối tượng, còn đối với dân thường tức là những người không thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo quy định của Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự và Thông tư liên tịch số 01 thì thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân. Tuy nhiên, trong những trường hợp này sẽ xảy ra hai trường hợp: một là, một người phạm tội trước khi có lệnh thiết quân luật và ở ngoài địa bàn thiết quân luật nhưng họ lại là đối tượng thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo như quy định của pháp luật hiện hành thì đương nhiên Toà án quân sự xét xử cả tội họ thực hiện trong thời gian và địa bàn thiết quân luật và các tội phạm mà họ thực hiện trước đó tức là Toà án quân sự xét xử toàn bộ vụ án; trường hợp thứ hai đó là thời gian phạm tội trước đó của họ không trong thời gian thiết quân luật, không thuộc địa bàn thiết quân luật và họ lại không phải là đối tượng thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo như các văn bản hướng dẫn hiện hành thì tuỳ từng trường hợp nếu quá trình điều tra tội phạm mà họ thực hiện trước đó thấy có khó khăn và ảnh hưởng đến việc xét xử kịp thời tội phạm mà họ thực hiện trong thời gian và ở địa bàn thiết quân luật, nếu thấy cần thiết phải tách vụ án thì Toà án nhân dân xét xử tội phạm của họ đã thực hiện trước đó còn các tội phạm mà họ thực hiện trong thời gian và thuộc địa bàn thiết quân luật thì do Toà án quân sự xét xử, còn nếu thấy việc điều tra các tội phạm mà họ thực hiện trước đó thuận lợi và không ảnh hưởng đến quyền tham gia theo tố tụng hình sự và lợi ích hợp pháp của người phạm tội thì Toà án quân sự xét xử toàn bộ vụ án.

Ngoài ra, qua nghiên cứu có ý kiến cho rằng trong những trường hợp này nên giao cho Toà án quân sự xét xử toàn bộ vụ án. Bởi lẽ, một mặt do tính chất nhiệm vụ và yêu cầu của tình thế cách mạng nếu việc thiết quân luật do yêu cầu của chiến tranh hoặc yêu cầu đặc biệt của công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Luật Quốc phòng quy định việc xét xử các tội phạm ở địa bàn thiết quân luật do Toà án quân sự đảm nhiệm một mặt do tính chất yêu cầu của việc thiết quân luật; mặt khác, chủ yếu mà pháp luật quan tâm đến đó là đối tượng thực hiện tội phạm, nên nếu người phạm tội thực hiện tội phạm ở địa bàn thiết quân luật và thực hiện cả tội phạm ở ngoài địa bàn thiết quân luật thì Toà án quân sự xét xử toàn bộ vụ án không nhất thiết phải tách vụ án ra để giao cho Toà án nhân dân xét xử mà vẫn bảo đảm quyền lợi cho bị cáo và cũng phù hợp với Sắc lệnh 77/SL ngày 29/5/1946 trước kia đó là ngoài việc xét xử những vụ phạm pháp về khinh tội và trọng tội Toà án quân sự có thể tuỳ tiện để cho Toà án chuyên môn xét xử những việc thường.

3. Địa bàn xét xử các tội phạm trong thời gian và địa bàn thiết quân luật

3.1. Quy định về phân định địa bàn xét xử của Tòa án quân sự

Theo quy định của pháp luật hiện hành nếu không có việc thiết quân luật thì việc xét xử của Toà án quân sự được thực hiện theo Quyết định số 79/2004/QĐ-BQP ngày 07/6/2004 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng về phân định địa bàn xét xử của các Toà án quân sự. Theo đó, trong trường hợp địa bàn thiết quân luật thuộc về địa phương nào của quân khu, khu vực nào thì Toà án quân sự quân khu, khu vực đó sẽ thực hiện nhiệm vụ xét xử đối với các tội phạm ở địa bàn quân khu, khu vực đó, thẩm quyền xét xử của các Toà án quân sự các cấp vẫn thực hiện theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự và các văn bản nêu trên. Tuy nhiên, khi thực hiện thẩm quyền xét xử các tội phạm trong thời gian và địa bàn thiết quân luật trong thực tế sẽ xảy ra một số trường hợp sau đây:

3.2. Địa bàn xét xử của Tòa án quân sự trong thời gian thiết quân luật

Khi địa bàn thiết quân luật trong phạm vi hẹp ở một hoặc một số địa phương và thuộc phạm vi của một quân khu, khu vực thì khi có tội phạm xảy ra thì Toà án quân sự quân khu, khu vực đó sẽ xét xử các vụ án theo thẩm quyền.

Khi địa bàn thiết quân luật ở nhiều địa phương, nhiều tỉnh và nhiều quân khu khác nhau thì tội phạm xảy ra ở địa phương nào, quân khu, khu vực nào thì quân khu, khu vực đó xét xử.

Trong trường hợp nếu địa bàn thiết quân luật ở nhiều tỉnh khác nhau hoặc nhiều quân khu, khu vựckhác nhau thì nếu tội phạm xảy ra ở tỉnh nào thuộc địa bàn của Toà án quân sự nào thì Toà án quân sự đó xét xử như trường hợp trên. Nếu tội phạm xảy ra ở hai tỉnh hoặc hai quân khu, khu vực khác nhau thì tuỳ từng trường hợp nếu Viện kiểm sát truy tố ra Toà án quân sự nào thì Toà án quân sự đó xét xử. Cụ thể như sau:

Theo quy định của pháp luật hiện hành khi chưa có thiết quân luật việc xét xử của Toà án quân sự được thực hiện theo văn bản liên ngành Viện kiểm sát quân sự trung ương và Toà án quân sự trung ương số 139/QĐLN ngày 26/5/1990 ” Hướng dẫn về quan hệ tố tụng giữa các Toà án quân sự và Viện kiểm sát quân sự trong truy tố và xét xử”.

Án xảy ra ở đơn vị nào, Viện kiểm sát quân sựđơn vị đó truy tố và tham gia xét xử tại Toà án quân sự nơi tội phạm được thực hiện;

Trong những trường hợp không xác định rõ nơi thực hiện tội phạm mà có bị can phạm tội trên nhiều địa bàn khác nhau thì Viện kiểm sát quân sự truy tố và tham gia xét xử nơi có đơn vị quản lý người phạm tội đóng quân.

Trường hợp vụ án có nhiều bị can thuộc nhiều đơn vị khác nhau và phạm tội ở nhiều nơi thì Viện kiểm sát quân sự truy tố và tham gia xét xử tại Toà án quân sự nơi có đơn vị quản lý bị can chính trong vụ án.

3.3. Địa bàn thiết quân luật khi có nhiều tội phạm xảy ra

Xuất phát từ việc quản lý nhà nước ở địa bàn thiết quân luật do quân đội quản lý, đảm nhiệm. Do vậy, chỉ huy đơn vị là người đứng đầu trong địa bàn đó có thẩm quyền quyết định mọi công việc có liên quan đến quản lý nhà nước ở địa bàn thiết quân luật. Vì vậy, việc giao cho Toà án quân sự xét xử toàn bộ các tội phạm xảy ra ở địa bàn thiết quân luật là hoàn toàn phù hợp. Tuy nhiên, do biên chế số lượng cán bộ Thẩm phán, Thư ký và bộ máy giúp việc của Toà án quân sự được xác định hoạt động trong điều kiện chỉ giải quyết số lượng án theo quy định của pháp luật ở điều kiện đất nước bình thường không có việc thiết quân luật. Cho nên, tuỳ vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể nếu địa bàn thiết quân luật hẹp, có thể chỉ ở một huyện hoặc một tỉnh và căn cứ vào số lượng tội phạm xảy ra không nhiều thì việc xét xử của Toà án quân sự sẽ đảm nhiệm được toàn bộ theo như biên chế và tổ chức hiện tại, nhưng nếu địa bàn thiết quân luật rộng, có thể ở nhiều huyện thậm chí nhiều tỉnh tội phạm xảy ra quá nhiều thì giải quyết thế nào.

Theo quy định tại Điều 39 của Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự để đảm bảo cho các Toà án quân sự thực hiện chức năng, nhiệm vụ Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quyết định điều động Thẩm phán từ Toà án quân sự này đến làm nhiệm vụ tại Toà án quân sự khác cùng cấp sau khi thống nhất ý kiến với Chánh án Toà án nhân dân tối cao. Quyết định số 615/QĐ-BQP ngày 21/4/2000 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng về việc uỷ quyền thuyên chuyển Thẩm phán Toà án quân sự; theo quyết định này thì Bộ trưởng Bộ Quốc phòng uỷ quyền cho Chánh án Toà án quân sự Trung ương quyết định thuyên chuyển Thẩm phán từ Toà án quân sự này đến Toà án quân sự khác cùng cấp trong trường hợp cần thiết để làm nhiệm vụ xét xử. Do vậy, trong những trường hợp này căn cứ vào tình hình cụ thể số lượng các vụ án phải giải quyết nếu quá nhiều Toà án quân sự quản hạt quá tải thì Chánh án Toà án quân sự Trung ương sẽ thực hiện chức năng thẩm quyền của mình ra Quyết định điều động Thẩm phán từ Toà án quân sự này đến làm nhiệm vụ xét xử tại Toà án quân sự khác sau khi thống nhất với Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Việc điều động các chức danh chuyên môn khác được thực hiện theo Thông tư liên tịch số 28/2004/TTLT-BQP-TANDTC ngày 04/3/2004 hướng dẫn về việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức và điều động đối với các chức vụ quản lý, chức danh chuyên môn nghiệp vụ trong ngành Toà án quân sự. Cho nên, chúng tôi thấy cũng cũng hoàn toàn phù hợp và không ảnh hưởng gì đến việc xét xử các vụ án theo thời gian luật định cũng như chất lượng, hiệu quả của công tác xét xử.

3.4. Địa bàn thiết quân luật khi các Tòa án quân sự bị đánh chiếm không còn khả năng thực hiện hoạt động xét xử

Đây là những trường hợp do mất ổn định chính trị có thể do bạo loạn các phần tử phản động nổi dậy chống lại chính quyền bắt bớ, giết hại cán bộ chính quyền trong đó có việc đánh chiếm trụ sở, bắt giết cán bộ của Toà án quân sự làm cho việc xét xử các tội phạm ở địa bàn quản hạt của các Toà án quân sự đó không đảm nhiệm được. Trong những trường hợp này vì chưa có văn bản nào hướng dẫn nhưng theo chúng tôi ta có thể coi đây là trường hợp đặc biệt của tranh chấp thẩm quyền theo Điều 175 Bộ luật Tố tụng hình sự. Cho nên, những vụ án xảy ra ở địa bàn thiết quân luật thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự khu vực mà Toà án quân sự khu vực quản hạt không còn khả năng xét xử thì sẽ do Chánh án Toà án Toà án quân sự quân khu đó quyết định giao cho Toà án quân sự khu vực còn lại của quân khu đó xét xử. Trường hợp nếu quân khu đó chỉ có một Toà án quân sự khu vực hiện tại như Toà án quân sự Thủ đô Hà Nội và tương lai sau này như các Toà án quân sự của các quân khu khác khi không còn khả năng xét xử thì việc xét xử các vụ án ở địa bàn đó sẽ do Chánh án Toà án quân sự trung ương quyết định. Nếu những vụ án ở địa bàn thiết quân luật thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự quân khu quản hạt mà Toà án quân sự quân khu đó không còn khả năng xét xử thì sẽ do Chánh án Toà án quân sự trung ương quyết định giao cho Toà án quân sự quân khu khác xét xử sau khi thống nhất ý kiến với Bộ trưởng Bộ Quốc phòng.

4. Việc xét xử phúc thẩm các tội phạm ở địa bàn thiết quân luật của các Tòa án quân sự

Việc xét xử phúc thẩm các vụ án ở địa bàn thiết quân luật; trước hết chúng ta vẫn tuân thủ việc xét xử phúc thẩm các vụ án hình sự theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Tức là việc xét xử vẫn phải thực hiện theo quy trình khi bản án, quyết định của Toà án sơ thẩm xét xử có kháng cáo, kháng nghị hoặc bị kháng cáo, kháng nghị thì Toà án án quân sự quân khu và tương đương sẽ xét xử phúc thẩm. Tuy nhiên, cũng tương tự như Toà án quân sự khu vực tuỳ từng trường hợp cụ thể Chánh án Toà án quân sự trung ương có thể điều động Thẩm phán của Toà án quân sự quân khu này sang xét xử ở Toà án quân sự quân khu khác nếu số lượng án nhiều để đảm bảo kịp thời, đúng thời gian luật định hoặc quyết định giao cho Toà án quân sự quân khu khác xét xử phúc thẩm các vụ án sơ thẩm có kháng cáo hoặc bị kháng cáo, kháng nghị nếu Toà án quân sự quân khu thuộc địa bàn quản hạt không còn khả năng xét xử.

4.1. Việc xét xử các vụ án xảy ra Tòa án quân sự đã thụ lý nhưng chưa xét xử thì lệnh thiết quân luật đã bãi bỏ

Trong những trường hợp này vụ án đó cho dù đối tượng có thuộc thẩm quyền xét xử hay không thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo quy định của pháp luật hiện hành thì Toà án quân sự vẫn xét xử toàn bộ vụ án. Bởi lẽ, cho dù lệnh thiết quân luật đã được bãi bỏ nhưng theo quy định của Luật Quốc phòng thì tất cả các tội phạm xảy ra trong thời gian thiết quân luật do Toà án quân sự đảm nhiệm. Tức là chỉ cần xác định thời điểm phạm tội của họ xem có nằm trong khoảng thời gian thiết quân luật và có thuộc địa bàn thiết quân luật theo quy định của lệnh thiết quân luật hay không còn việc điều tra, truy tố, xét xử tội phạm đó khi lệnh thiết quân luật còn hay đã hết hiệu lực thì không liên quan và ảnh hưởng gì đến việc tiến hành tố tụng của các cơ quan tiến hành tố tụng đang tiến hành tố tụng đối với tội phạm đó.

Trường hợp khi lệnh thiết quân luật đã được bãi bỏ mới phát hiện tội phạm của một người được thực hiện trong thời gian và ở địa bàn thiết quân luật thì do Toà án quân sự hay Toà án nhân dân xét xử. Về nguyên tắc theo quy định của Luật Quốc phòng thì: Tất cả các tội phạm xảy ra trong thời gian và ở địa bàn thiết quân luật đều do Toà án quân sự xét xử. Tuy nhiên, do tính chất của việc thiết quân luật xét thấy trật tự an toàn xã hội đã được ổn định, việc thiết quân luật không còn cần thiết và Nhà nước đã ra lệnh bãi bỏ lệnh thiết quân luật thì theo chúng tôi trong những trường hợp này Toà án quân sự chỉ xét xử khi đối tượng phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo quy định của pháp luật hiện hành, còn nếu đối tượng phạm tội đó không thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự theo quy định của pháp luật hiện hành thì giao cho Toà án nhân dân xét xử; bởi lẽ: Có trường hợp khi lệnh thiết quân luật được bãi bỏ thời gian rất dài mới phát hiện được hành vi phạm tội của họ thực hiện trong thời gian và địa bàn thiết quân luật lúc đó khi tình hình đã chuyển biến, tính chất, yêu cầu cấp thiết phải trừng trị đối với tội phạm đó không còn nữa thì cũng không nhất thiết cứ phải Toà án quân sự xét xử mà nên giao cho Toà án nhân dân xét xử sẽ thuận lợi hơn. Còn trường hợp ngay sau khi lệnh thiết quân luật được bãi bỏ mà phát hiện tội phạm của họ được thực hiện trong thời gian và địa bàn thiết quân luật thì Toà án quân sự hay Toà án nhân dân xét xử sẽ được giải quyết theo quy định về tranh chấp thẩm quyền xét xử theo quy định tại Điều 175 Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành.

4.2. Việc bảo vệ các phiên tòa do tòa án quân sự xét xử trong thời gian và địa bàn thiết quân luật

Xuất phát từ tình hình thực tiễn việc xét xử các vụ án hình sự của các Toà án quân sự hiện tại chủ yếu được thực hiện thông qua các phiên toà xét xử lưu động, công khai tại các đơn vị, địa phương nơi xảy ra tội phạm với mục đích thông qua phiên toà để mọi người nắm bắt được diễn biến vụ án, đồng thời răn đe giáo dục, nâng cao nhận thức và ý thức pháp luật cho quân nhân, nhân dân và các đối tượng khác.

Hiện tại căn cứ vào việc Chỉ thị 2045/CT-QP ngày 25/9/2000 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng về tổ chức lực lượng cảnh vệ bảo vệ trụ sở và phục vụ hoạt động xét xử của các Toà án quân sự. Tuy nhiên, trong tình hình thực tế hiện nay khi chưa xảy ra việc thiết quân luật thì lực lượng cảnh vệ trong các đơn vị quân đội do không phải là lực lượng chuyên trách, mặt khác nhiều đơn vị không đủ quân số chỉ có khung thường trực nên việc bảo vệ các phiên toà lớn, phiên toà xét xử điển hình, phiên toà xét xử điểm là rất khó khăn. Vì vậy, theo chúng tôi trong thời gian thiết quân luật khi Toà án quân sự xét xử các vụ án hình sự tại địa bàn thiết quân luật thì ngoài việc sử dụng lực lượng cảnh vệ của quân đội trong các đơn vị, người chỉ huy phụ trách địa bàn thiết quân luật, theo yêu cầu của Toà án yêu cầu lực lượng cảnh sát làm nhiệm vụ bảo vệ các phiên toà do Toà án nhân dân xét xử khi chưa có lệnh thiết quân luật có nghĩa vụ phối hợp với các đơn vị quân đội làm nhiệm vụ bảo vệ các phiên toà xét xử của các Toà án quân sự và dẫn giải bị cáo về các trại giam, trại tạm giam theo yêu cầu của Toà án quân sự.

4.3. Việc báo cáo hoạt động xét xử của Tòa án quân sự trong thời gian và địa bàn thiết quân luật

Căn cứ vào tính chất, mục đích của hoạt động thiết quân luật; khi thiết quân luật mọi hoạt động quản lý nhà nước tại địa bàn thiết quân luật được giao cho quân đội thực hiện. Do vậy, căn cứ vào tình hình tội phạm xảy ra trong địa bàn, Toà án quân sự có thẩm quyền xét xử và Toà án được giao xét xử các vụ án xảy ra trong thời gian và địa bàn thiết quân luật phải trực tiếp liên hệ với người chỉ huy quân đội cao nhất được giao quản lý địa bàn thiết quân luật để phối hợp hiệp đồng cụ thể về các mặt của công tác bảo đảm cho hoạt động xét xử của Toà án quân sự. Người chỉ huy cao nhất trong địa bàn thiết quân luật có nghĩa vụ chỉ đạo các đơn vị quân đội thuộc quyền và các lực lượng khác liên quan có trách nhiệm phối hợp với Toà án quân sự thực hiện các công tác bảo đảm để xét xử các vụ án theo yêu cầu của Toà án quân sự.

5. Một số kiến nghị đề xuất hoàn thiện các quy định của pháp luật về thẩm quyền xét xử của các Tòa án quân sự trong thời gian và địa bàn thiết quân luật

Quán triệt Nghị quyết 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Nghị quyết số 67/NQ-ĐUQSTƯ ngày 08/3/2007 của Đảng uỷ quân sự trung ương nay là Quân uỷ trung ương về lãnh đạo thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp trong Quân đội đến năm 2020, từ trước tới nay về thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự luôn xác định Toà án quân sự có thẩm quyền xét xử tất cả các tội phạm do quân nhân, công nhân viên chức quốc phòng gây ra và những người khác phạm tội liên quan đến bí mật quân sự hoặc gây thiệt hại cho quân đội. Thẩm quyền trên xuất phát từ khách thể quan trọng nhất mà các Toà án quân sự tập trung bảo vệ là kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của quân đội. Việc củng cố tăng cường thiết chế quân sự, chính trị trong đó có các cơ quan tư pháp trong quân đội là rất cần thiết nhằm tăng cường công tác pháp chế, đấu tranh chống diễn biến hoà bình phòng chống tội phạm góp phần giữ nghiêm kỷ luật và tăng cường sức mạnh chiến đấu của quân đội, góp phần quan trọng trong đấu tranh phòng chống tội phạm, giữ nghiêm pháp luật nhà nước. Để bảo đảm sự thống nhất của pháp luật, căn cứ vào Điều 32 của Luật Quốc phòng quy định về việc xét xử các tội phạm trong thời gian thi hành lệnh thiết quân luật do Toà án quân sự đảm nhiệm. Cho nên, Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Tổ chức Toà án nhân dân, Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự và các văn bản pháp luật khác cần bổ sung quy định và có các hướng dẫn cụ thể về hoạt động tố tụng không những của Toà án quân sự mà còn hoạt động tố tụng của các cơ quan như điều tra và Viện kiểm sát quân sự đối với hoạt động điều tra, truy tố các tội phạm xảy ra trong thời gian và địa bàn thiết quân luật. Cụ thể chúng tôi xin đề xuất và kiến nghị một số nội dung cụ thể sau đây:

1. Các văn bản như Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Tổ chức Toà án nhân dân, Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân, Pháp lệnh Tổ chức Tòa án quân sự, Pháplệnh Tổ chức Viện kiểm sát quân sự, Pháp lệnh Tổ chức điều tra hình sự cần sửa đổi, bổ sung thêm nội dung trình tự thủ tục tố tụng đối với các vụ án xảy ra trong thời gian và địa bàn thiết quân luật. Cụ thể như sau:

– Điều 171 Bộ luật Tố tụng hình sự bổ sung thêm khoản 3 với nội dung sau:

2. Toà án quân sự xét xử mọi tội phạm xảy ra trong thời gian và địa bàn thiết quân luật.

– Điều 5 Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự đề nghị bổ sung thêm khoản 3 với nội dung sau:

3. Khi đất nước hoặc vùng lãnh thổ được tuyên bố trong tình trạng chiến tranh hoặc tình trạng khẩn cấp về quốc phòng thì Toà án quân sự xét xử tất cả các tội phạm xảy ra trong thời gian và địa bàn thiết quân luật.

4. Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng cần có văn bản liên ngành hướng dẫn các cơ quan Công an, Viện kiểm sát và các Toà án địa phương trong việc phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng, các đơn vị trong quân đội thực hiện việc giải quyết các tội phạm xảy ra trong thời gian và địa bàn thiết quân luật.

5. Bộ trưởng Bộ Quốc phòng có văn bản hướng dẫn cụ thể về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và sự phối hợp của các đơn vị quân đội thực hiện nhiệm vụ tại địa bàn thiết quân luật với các cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án trong trong việc điều tra, truy tố, xét xử các tội phạm xảy ra trong thời gian và địa bàn thiết quân luật.

6. Liên ngành các cơ quan tiến hành tố tụng trong quân đội cần ban hành cơ chế phối hợp giải quyết các vụ án hình sự trong thời gian và địa bàn thiết quân luật. Quy định về chế độ báo cáo hoạt động điều tra, truy tố, xét xử các tội phạm trong thời gian và địa bàn thiết quân luật./.

Vũ Thành Long

Chánh tòa, Tòa Phúc thẩm Tòa án Quân sự Trung ương

Quá trình giải quyết một vụ án hình sự là một quá trình đòi hỏi các yêu cầu khắt khe về thủ tục tố tụng, không giống như giải quyết một vụ việc dân sự, kinh tế, lao động hay hành chính. Quá trình này có sự tham gia của nhiều cơ quan và người tiến hành tố tụng khác nhau, nên thẩm quyền của các chủ thể này cũng khác nhau từ lúc khởi tố vụ án cho đến giai đoạn xét xử vụ án. Quá trình này được tiến hành thông qua các giai đoạn tố tụng như sau: Giai đoạn khởi tố vụ án hình sự, giai đoạn điều tra vụ án hình sự, giai đoạn truy tố và giai đoạn xét xử vụ án hình sự. Có thể nói, giai đoạn đầu tiên cũng là giai đoạn rất quan trọng của vụ án chính là giai đoạn khởi tố vụ án hình sự, “với tính chất là một giai đoạn độc lập và đầu tiên của tố tụng hình sự, giai đoạn khởi tố vụ án hình sự có chức năng thực hiện các nhiệm vụ cụ thể để xác định các tiền đề pháp luật về nội dung (vật chất) và pháp luật về hình thức (tố tụng) của việc điều tra vụ án hình sự”(1). Giai đoạn này nhằm làm cơ sở cho việc xác định một người nào đó có hành vi phạm tội (hành vi nguy hiểm cho xã hội) hay không.

1. Thẩm quyền khởi tố vụ án của Tòa án

Tại Điều 13 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 về trách nhiệm khởi tố và xử lý vụ án hình sự quy định: “Khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm khởi tố vụ án và áp dụng các biện pháp do Bộ luật này quy định để xác định tội phạm và xử lý người phạm tội. Không được khởi tố vụ án ngoài những căn cứ và trình tự do Bộ luật này quy định”. Tiếp theo, khoản 1 Điều 104 của Bộ luật Tố tụng hình sự quy định: “Hội đồng xét xử ra quyết định khởi tố hoặc yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án hình sự nếu qua việc xét xử tại phiên tòa mà phát hiện được tội phạm hoặc người phạm tội mới cần phải điều tra”.

Như vậy, theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, chủ thể có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự khá rộng, gồm: Viện kiểm sát, Cơ quan điều tra, Tòa án thông qua Hội đồng xét xử. Với ý nghĩa đấu tranh phòng, chống và kịp thời phát hiện tội phạm, việc Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 quy định như vậy là nhằm tránh bỏ sót tội phạm. Khi Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát tiến hành hoạt động điều tra, truy tố không phát hiện được tội phạm, thì đến giai đoạn xét xử tại Tòa án, thông qua việc xét hỏi, tranh tụng tại phiên tòa, Hội đồng xét xử phát hiện được “tội phạm mới” hoặc “người phạm tội mới” sẽ có thẩm quyền khởi tố vụ án.

2. Những bất cập về thẩm quyền khởi tố vụ án của Tòa án

Theo quy định tại Điều 137 của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi bổ sung năm 2001), thì thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân được quy định cụ thể: “Viện kiểm sát nhân dân tối cao thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp”, bên cạnh đó, tại Điều 134 Hiến pháp năm 1992 cũng quy định về nhiệm vụ và quyền hạn của Tòa án: “Toà án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Những quy định trên của Hiến pháp năm 1992, được cụ thể hóa ở Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân.

Thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân bao gồm thực hành quyền công tố và kiểm sát. Quyền khởi tố vụ án hình sự cũng là một nội dung của thực hành quyền công cố được liệt kê một cách rõ ràng tại Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002, cụ thể tại khoản 1 Điều 13, khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, Viện kiểm sát nhân dân có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây: “Khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can; yêu cầu cơ quan điều tra khởi tố hoặc thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can”(2).

Như vậy, quyền hạn và chức năng của Viện kiểm sát nhân dân có sự tách bạch hoàn toàn với quyền hạn và chức năng của Tòa án. Với nhiệm vụ duy nhất được ghi nhận của Tòa án nhân dân trong Hiến pháp năm 1992 chính là nhân danh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong quá trình xét xử, các chức năng khác như: Khởi tố, điều tra, truy tố không phải chức năng của Tòa án. Các chức năng này được giao cho các cơ quan như Viện kiểm sát nhân dân, Cơ quan điều tra… Việc quy định như vậy, đảm bảo cho Tòa án có điều kiện tốt nhất để thi hành nhiệm vụ của mình, tập trung xét xử dựa trên những chứng cứ hợp pháp, thông qua hoạt động xét xử vụ án nhằm đưa ra kết luận ai là người có tội hay không có tội và ai là người phải chịu hình phạt hay không phải chịu hình phạt… Bên cạnh đó, quy định này cũng đảm bảo nguyên tắc: “Khi xét xử, Thẩm phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”(3), đây là nguyên tắc cốt lõi của nền tư pháp hầu hết các quốc gia trên thế giới.

Với quy định nêu trên của Hiến pháp năm 1992, thì thẩm quyền của Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân đã được phân biệt rạch ròi. Tuy nhiên, theo quy định tại Điều 104 của Bộ luật Tố tụng hình sự về thẩm quyền của Hội đồng xét xử (Tòa án) trong giai đoạn xét xử tại phiên tòa, nếu phát hiện được tội phạm hoặc người phạm tội mới cần điều tra, thì Hội đồng xét xử có những sự lựa chọn: (1) Quyết định khởi tố vụ án hình sự; hoặc (2) Đề nghị Viện kiểm sát khởi tố vụ án hình sự.

Ngoài Điều 104 Bộ luật Tố tụng hình sự nêu trên, nếu trong quá trình xét xử tại phiên tòa, khi có một trong các căn cứ được quy định tại Điều 179 Bộ luật Tố tụng hình sự, Thẩm phán chủ tọa phiên tòa thay mặt Hội đồng xét xử ra quyết định yêu cầu điều tra bổ sung(4).

Khi đánh giá và phân tích về thẩm quyền khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử tại Điều 104 Bộ luật Tố tụng hình sự, rất có thể việc khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử là có căn cứ, bị can sau này trở thành bị cáo và phải chịu sự trừng phạt của pháp luật. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là liệu có khách quan hay không và sẽ tác động thế nào đến quyền, lợi ích hợp pháp của bị can (có thể sau này là bị cáo) khi chủ thể khởi tố vụ án cũng chính là chủ thể có thẩm quyền xét xử vụ án đó? Yếu tố khách quan trong một vụ án hình sự là vô cùng quan trọng. Khách quan ở đây có nghĩa là một chủ thể đứng bên ngoài vụ việc, xem xét lời buộc tội, gỡ tội của các bên liên quan dựa trên những chứng cứ hợp pháp thì ai đúng, ai sai, ai là người vô tội cần được trả tự do… Yếu tố khách quan đó cần được đảm bảo trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hội đồng xét xử trong quá trình giải quyết vụ án, thực hành quyền xét xử cần dựa trên những đối đáp, lập luận có căn cứ pháp lý, có chứng cứ hợp pháp… thể hiện sự độc lập, sự vô tư, khách quan của mình. Tuy nhiên, với quy định tại Điều 13 và Điều 104 của Bộ luật tố Tụng hình sự, Hội đồng xét xử thay mặt cho Tòa án tham gia vào hai giai đoạn: (1) Giai đoạn khởi tố vụ án và (2) Giai đoạn xét xử. Quy định như vậy khiến cho yếu tố khách quan của vụ án không được đảm bảo.

2.1.Xét về mặt lý luận

Khi phân tích trách nhiệm và quyền hạn của Tòa án và Viện kiểm sát, có thể nhận thấy “thực hành quyền công tố”(5) (bao gồm quyền khởi tố vụ án) là chức năng của Viện kiểm sát được quy định trong Hiến pháp. Hiến pháp không quy định cho Tòa án có quyền “thực hành quyền công tố”. Như vậy, việc quy định cho Tòa án cũng có thẩm quyền khởi tố vụ án tại Điều 13 và Điều 104 Bộ luật Tố tụng hình sự là không phù hợp với Hiến pháp trong việc phân định thẩm quyền giữa Tòa án và Viện kiểm sát, cũng như quy định tại khoản 1 Điều 3 của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 về “bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và tính thống nhất của văn bản quy phạm pháp luật trong hệ thống pháp luật”. Hiến pháp năm 1992 quy định chỉ có Viện kiểm sát mới là chủ thể thực hành quyền công tố, còn chức năng của Tòa án chỉ duy nhất là xét xử, nhưng Bộ luật Tố tụng hình sự lại quy định rằng Tòa án cũng có quyền khởi tố vụ án thông qua Hội đồng xét xử là không phù hợp với Hiến pháp.

2.2. Xét về mặt thực tiễn

Thực tiễn quá trình áp dụng các quy định tại Điều 13 và Điều 104 của Bộ luật Tố tụng hình sự gặp phải những vướng mắc sau đây:

Thứ nhất, Hội đồng xét xử không phải là cơ quan điều tra và cũng không có thẩm quyền điều tra nên trên thực tế, thẩm quyền khởi tố vụ án của Tòa án mà cụ thể là Hội đồng xét xử không khả thi vì việc quan trọng trước giai đoạn khởi tố chính là giai đoạn điều tra ban đầu. ở giai đoạn này, các cơ quan chuyên môn có thẩm quyền điều tra căn cứ vào tin tố giác tội phạm, phạm tội quả tang… tiến hành các công việc chuyên môn, nghiệp vụ nhằm thu thập chứng cứ làm căn cứ khởi tố vụ án, trong khi đó Tòa án không có chức năng và những công cụ này. Ngoài ra, nếu chỉ dựa vào việc xét xử tại phiên tòa qua phần xét hỏi, phần tranh tụng thì chưa đủ căn cứ để khẳng định chắc chắn là có “tội phạm mới” hoặc “người phạm tội mới”. Tòa án (cụ thể là Hội đồng xét xử) không có quyền và điều kiện để điều tra, xác minh thêm những vấn đề tình nghi – ngoại trừ việc xét hỏi, tranh tụng tại phiên tòa.

Thứ hai, để có đủ căn cứ khi ra quyết định khởi tố vụ án, thời gian điều tra, xác minh tội phạm là khá dài so với việc xét xử tại phiên tòa(6). Trong giai đoạn điều tra, cơ quan điều tra có thể triển khai các hoạt động nghiệp vụ mà Tòa án không thể có để xác định tội phạm. Ngoài ra, khi xét xử có nhiều trường hợp tại phiên tòa bị cáo khai lung tung nhằm làm khó hoạt động xét xử của Hội đồng xét xử, nhằm đổ tội cho người khác hay có hành vi khai không trung thực để nhận tội thay người khác…

Thứ ba, nếu phát hiện có dấu hiệu tội phạm (tin tố giác, tin báo về tội phạm, kiểm tra, xác minh nguồn tin…), cơ quan điều tra có thời hạn từ 20 ngày đến 2 tháng (sự việc có tình tiết phức tạp) để chuẩn bị và triển khai nghiệp vụ, nhưng luật không quy định Hội đồng xét xử có bao nhiêu thời gian chuẩn bị, xác minh những vấn đề cần thiết để chứng minh cho nhận định của mình. Luật chỉ đơn giản quy định: “Hội đồng xét xử ra quyết định khởi tố hoặc yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án hình sự nếu qua việc xét xử tại phiên tòa mà phát hiện được tội phạm hoặc người phạm tội mới cần phải điều tra” hoặc “quyết định yêu cầu điều tra bổ sung”. Như vậy, rõ ràng là tính chủ động của Hội đồng xét xử không được đảm bảo.

Với những luận cứ nêu trên, có thể đi đến một số nhận định: (1) Hội đồng xét xử không có giai đoạn điều tra ban đầu một cách kỹ càng, chỉ thông qua xét hỏi với thời lượng ngắn; (2) Những câu trả lời, tranh tụng tại phiên tòa chưa đủ căn cứ để chứng minh kết luận của Hội đồng xét xử là đúng hay sai, sẽ dẫn tính khách quan của vụ án không được đảm bảo; (3) Hội đồng xét xử ở vào tình huống bị động và suy cho cùng đây là điều luật khó áp dụng trên thực tế. Khi có căn cứ quy định tại Điều 104 hoặc Điều 179 Bộ luật Tố tụng hình sự, nhằm đảm bảo tính khách quan, chính xác của vụ án, Hội đồng xét xử có thể lựa chọn phương án khác đó là ra quyết định yêu cầu điều tra bổ sung gửi cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung.

3. Hướng đề xuất

Điều 13 và Điều 104 của Bộ luật Tố tụng hình sự quy định thẩm quyền khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử xét về mặt lý luận và thực tiễn là không phù hợp với Hiến pháp năm 1992 và không khả thi trên thực tế. Sau khi xem xét những khía cạnh pháp lý của vấn đề, chúng tôi kiến nghị cần phải sửa đổi quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, cụ thể:

Đối với quy định tại khoản 1 Điều 104 của Bộ luật Tố tụng hình sự về quyết định khởi tố vụ án hình sự cần sửa đổi cho phù hợp như sau: “Hội đồng xét xử yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án hình sự nếu qua việc xét xử tại phiên tòa mà phát hiện được tội phạm hoặc người phạm tội mới cần phải điều tra, nếu Viện kiểm sát ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự thì Hội đồng xét xử có quyền khiếu nại quyết định không khởi tố vụ án đó theo quy định tại Chương XXXV của Bộ luật này khi có căn cứ cho rằng quyết định không khởi tố vụ án của Viện kiểm sát là trái pháp luật”.

Ngoài ra, tại Điều 13 của Bộ luật Tố tụng hình sự về trách nhiệm khởi tố và xử lý vụ án hình sự cũng cần sửa đổi theo hướng không quy định thẩm quyền khởi tố vụ án của Tòa án như phân tích nêu trên.

4. Kết luận

Từ những luận cứ nêu trên, việc sửa đổi, bổ sung Điều 13 và Điều 104 Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 là cần thiết và là nhiệm vụ cấp bách. Nếu Hội đồng xét xử vừa là chủ thể khởi tố, vừa là người xét xử vụ án sẽ không đảm bảo tính khách quan cũng như không đảm bảo tính chủ động của Hội đồng xét xử, chưa tối ưu hóa nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự chính là “tôn trọng và bảo vệ các quyền cơ bản của công dân”. Thông qua việc sửa đổi, bổ sung sẽ đảm bảo hiệu lực pháp lý của Hiến pháp và trật tự của văn bản quy phạm pháp luật

Tài liệu tham khảo:

(1). GS – TSKH Lê Cảm, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội. Một số vấn đề lý luận chung về các giai đoạn tố tụng, Tạp chí Luật học, số 02/2004.

(2). Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002.

(3). Điều 130 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi bổ sung năm 2001).

(4). Khoản 2 Điều 199 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003.

(5). Theo quy định tại Điều 13 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002.

(6). Theo quy định tại khoản 2 Điều 103 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 về nhiệm vụ giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố: “Trong thời hạn hai mươi ngày, kể từ ngày nhận được tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, Cơ quan điều tra trong phạm vi trách nhiệm của mình phải kiểm tra, xác minh nguồn tin và quyết định việc khởi tố hoặc quyết định không khởi tố vụ án hình sự. Trong trường hợp sự việc bị tố giác, tin báo về tội phạm hoặc kiến nghị khởi tố có nhiều tình tiết phức tạp hoặc phải kiểm tra, xác minh tại nhiều địa điểm thì thời hạn để giải quyết tố giác và tin báo có thể dài hơn, nhưng không quá hai tháng”.

Nguyễn Văn Vinh

Tòa án nhân dân tỉnh Sóc Trăng

Quốc tịch (Nationality) là vấn đề mang ý nghĩa chính trị, pháp lý hết sức sâu sắc, thể hiện quan hệ gắn bó giữa Nhà nước và công dân, làm phát sinh quyền, nghĩa vụ của công dân đối với Nhà nước và quyền, trách nhiệm của Nhà nước đối với công dân. Để xác định quốc tịch, các nước trên thế giới đều ban hành Luật Quốc tịch (Nationality Law/ Nationality Act) làm cơ sở pháp lý xác định quốc tịch của công dân mình. Đối với Việt Nam, ngay từ ngày mới giành được độc lập, ngày 20/10/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký ban hành Sắc lệnh số 53/SL quy định về quốc tịch và trong suốt quá trình xây dựng đất nước, Nhà nước Việt Nam đã ba lần xây dựng và sửa đổi Luật Quốc tịch (Law on Vietnamese Nationality) vào năm 1988, 1998 và 2008. Luật Quốc tịch năm 2008 có nhiều quy định mới so với pháp luật về quốc tịch trước đây, trong đó có chế định đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam. Bài viết này giới thiệu về một số vấn đề liên quan tới chế định đăng ký giữ quốc tịch theo Luật Quốc tịch Việt Nam, đồng thời nêu một số ý kiến nhằm đảm bảo tính khả thi của chế định này.

1. Theo pháp luật về quốc tịch của các nước trên thế giới thì vấn đề quốc tịch được xác định theo hai nguyên tắc cơ bản: Nguyên tắc quốc tịch triệt để hoặc nguyên tắc quốc tịch hữu hiệu. Các nước thực hiện theo nguyên tắc quốc tịch triệt để chỉ công nhận một quốc tịch và được quy định rất chặt chẽ, nhiều nước quy định khi công dân của họ nhập quốc tịch nước khác thì mặc nhiên mất quốc tịch gốc (Trung Quốc, Nhật Bản, Cộng hòa Liên bang Đức, Thụy Điển, Hàn Quốc…)(1) hoặc muốn nhập quốc tịch nước họ phải thôi quốc tịch nước gốc (Cộng hòa Séc, Lào…)(2). Các nước thực hiện theo nguyên tắc quốc tịch hữu hiệu thực hiện quốc tịch thực tế, có những nước công khai thừa nhận nhiều quốc tịch (Bỉ, Canađa, Úc…)(3), có những nước mặc dù không công khai thừa nhận nhiều quốc tịch, nhưng cũng không cấm công dân được có hai hoặc nhiều quốc tịch (Pháp, Mỹ…)(4).

Từ khi thành lập Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đến nay, pháp luật về quốc tịch Việt Nam tuân thủ nguyên tắc một quốc tịch. Điều 4 Sắc lệnh số 53/SL ngày 20/10/1945 quy định những người Việt Nam đã vào dân Pháp sẽ coi là công dân Việt Nam và phải đến Phòng Hộ tịch Tòa Thị chính khai bỏ quốc tịch Pháp(5). Luật Quốc tịch Việt Nam năm 1988 quy định: “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam chỉ công nhận công dân Việt Nam có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam” (Điều 3), Luật Quốc tịch Việt Nam năm 1998 cũng khẳng định: “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam công nhận công dân Việt Nam có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam” (Điều 3) và Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 tiếp tục khẳng định: “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam công nhận công dân Việt Nam có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam, trừ trường hợp Luật này có quy định khác” (Điều 4). Tuy nhiên, do biến động lịch sử, nhất là Việt Nam trải qua hai cuộc chiến tranh trường kỳ, giành độc lập, người Việt Nam ra nước ngoài sinh sống với số lượng khá lớn. Theo số liệu của Ủy ban người Việt Nam ở nước ngoài, hiện có khoảng 4,5 triệu người Việt Nam định cư ở gần 100 nước trên thế giới, tập trung ở các nước Mỹ, Úc, Pháp, Đức… Một số lượng lớn người Việt Nam định cư ở nước ngoài đã nhập quốc tịch nước ngoài, nhưng do nhiều nước không bắt buộc người nước ngoài xin nhập quốc tịch phải thôi quốc tịch gốc và bản thân họ không xin thôi quốc tịch Việt Nam, nên họ vẫn có quốc tịch Việt Nam. Vì vậy, nguyên tắc một quốc tịch được quy định tại pháp luật về quốc tịch Việt Nam không được thực hiện một cách triệt để.

Để giải quyết rõ ràng tình trạng hai quốc tịch đối với một bộ phận người Việt Nam định cư ở nước ngoài, Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 quy định: “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà chưa mất quốc tịch Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam trước ngày Luật này có hiệu lực thì vẫn còn có quốc tịch Việt Nam và trong thời hạn 5 năm, kể từ ngày Luật này có hiệu lực, phải đăng ký với cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài để giữ quốc tịch Việt Nam. Chính phủ quy định trình tự, thủ tục đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam” (khoản 2 Điều 13). Đây là quy định mới so với Luật Quốc tịch năm 1988 và Luật Quốc tịch năm 1998. Quy định này là chế định mềm dẻo, nhằm công nhận người Việt Nam định cư ở nước ngoài vẫn được giữ quốc tịch Việt Nam khi đã nhập quốc tịch nước ngoài, nhưng chưa làm thủ tục thôi quốc tịch Việt Nam. Mục đích của quy định đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam nhằm giải quyết rõ ràng về quốc tịch, qua đó xác định chế độ pháp lý đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tạo cơ sở để Nhà nước xây dựng, hoạch định và thực hiện các chính sách, nhằm tăng cường bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của cộng đồng người Việt Nam định cư ở nước ngoài theo pháp luật, đồng thời tạo điều kiện cho người Việt Nam định cư ở nước ngoài có thể đóng góp tốt nhất cho sự phát triển đất nước theo Nghị quyết số 36/NQ-TW ngày 26/3/2004 của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài(6) và tinh thần của Hiến pháp năm 2013(7).

Về thời hạn đăng ký giữ quốc tịch, Luật Quốc tịch quy định trong thời hạn 5 năm, người Việt Nam định cư ở nước ngoài chưa mất quốc tịch Việt Nam phải đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam tại cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài nhằm tạo điều kiện cho họ có đủ thời gian suy nghĩ, cân nhắc, lựa chọn việc giữ quốc tịch Việt Nam phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh thực tế của mình. Theo khoản 3 Điều 26 Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008, nếu hết thời hạn đăng ký giữ quốc tịch thì bị mất quốc tịch Việt Nam. Khoản 2 Điều 18 của Nghị định số 78/2009/NĐ-CP ngày 22/9/2009 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam đã quy định cụ thể thời hạn đăng ký giữ quốc tịch từ ngày 01/7/2009 (ngày Luật có hiệu lực) đến hết ngày 01/7/2014. Trong thời hạn từ ngày 01/7/2009 đến hết ngày 01/7/2014, người Việt Nam định cư ở nước ngoài còn quốc tịch Việt Nam mà không đăng ký giữ quốc tịch đương nhiên bị mất quốc tịch Việt Nam. Sau ngày 01/7/2014, những người này muốn có quốc tịch Việt Nam thì phải làm thủ tục xin trở lại quốc tịch Việt Nam theo quy định của pháp luật về quốc tịch.

Với mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho việc đăng ký giữ quốc tịch, Nghị định số 78/2009/NĐ-CP của Chính phủ quy định trình tự, thủ tục đăng ký giữ quốc tịch đơn giản và giao cơ quan đại diện Việt Nam thường trú hoặc kiêm nhiệm tại nước nơi người người Việt Nam định cư ở nước ngoài đang có quốc tịch hoặc đang thường trú thực hiện việc đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam. Người có nguyện vọng đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam chỉ cần nộp tờ khai cùng giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam quy định tại Điều 11 của Luật Quốc tịch Việt Nam sẽ được cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài tiếp nhận và cấp giấy tờ xác nhận người đó đã đăng ký giữ quốc tịch. Trường hợp người đăng ký giữ quốc tịch có giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam sẽ được cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài ghi vào số đăng ký quốc tịch là người đó có quốc tịch Việt Nam; trường hợp không đủ giấy tờ chứng minh có quốc tịch Việt Nam sẽ được cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài phối hợp với các cơ quan liên quan ở trong nước xác minh làm rõ.

2. Sau khi Luật Quốc tịch năm 2008 được ban hành, các bộ, ngành hữu quan đã ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam để thống nhất thực hiện. Bộ Ngoại giao đã chỉ đạo các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài tiến hành tuyên truyền, vận động bằng nhiều hình thức để cộng đồng người Việt Nam định cư ở nước ngoài nhận thức đầy đủ về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc đăng ký giữ quốc tịch.

Luật Quốc tịch năm 2008 ban hành, được dư luận trong và ngoài nước hoan nghênh, vì đây là một luật tiến bộ. Chế định đăng ký giữ quốc tịch là một chế định mới nhằm pháp lý hóa đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với cộng đồng người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Tuy nhiên, qua 5 năm thực hiện, thực tiễn cho thấy các quy định liên quan đến chế định đăng ký giữ quốc tịch vẫn còn bất cập, nên ảnh hưởng đến kết quả thực hiện, cụ thể:

Thứ nhất, đối tượng đăng ký giữ quốc tịch quy định tại khoản 2 Điều 13 của Luật Quốc tịch là người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà chưa mất quốc tịch Việt Nam còn quá chung chung, cần phân loại cụ thể để cộng đồng người Việt Nam định cư ở nước ngoài nhận thức được sự cần thiết và ý nghĩa quan trọng của việc đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam.

Thứ hai, theo quy định, người Việt Nam định cư ở nước ngoài tính đến ngày 01/7/2009, ngày Luật Quốc tịch năm 2008 có hiệu lực, mà vẫn còn quốc tịch Việt Nam thì mới được đăng ký giữ quốc tịch. Như vậy, những người Việt Nam ra định cư ở nước ngoài sau ngày 01/7/2009 không được áp dụng quy định này và sau một thời gian nhất định sẽ có một số lượng lớn người Việt Nam định cư ở nước ngoài không làm thủ tục đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam. Với quy định này, cơ quan chức năng Việt Nam không nắm được cụ thể về tình hình, số liệu người Việt Nam định cư ở nước ngoài và như vậy mục tiêu đặt ra khi ban hành quy định về đăng ký giữ quốc tịch không đạt được.

Thứ ba, người Việt Nam định cư ở nước ngoài muốn được giữ quốc tịch Việt Nam phải có giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam theo Điều 11 của Luật Quốc tịch Việt Nam, tức là phải có một trong các giấy tờ sau: Giấy khai sinh; giấy chứng minh nhân dân; hộ chiếu Việt Nam; quyết định cho nhập quốc tịch Việt Nam; quyết định cho trở lại quốc tịch Việt Nam; quyết định công nhận việc nuôi con nuôi đối với trẻ em là người nước ngoài; quyết định cho người nước ngoài nhận trẻ em Việt Nam làm con nuôi. Điều kiện này trùng với điều kiện được cấp hộ chiếu Việt Nam tại cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài. Vì vậy, đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài khi có giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam, họ sẽ đến cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài đề nghị được cấp hộ chiếu Việt Nam chứ không đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam.

Thứ tư, theo quy định, người Việt Nam định cư ở nước ngoài đến đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam được cấp giấy xác nhận việc người đó đến đăng ký giữ quốc tịch. Tuy nhiên, giấy xác nhận này không có giá trị chứng minh quốc tịch Việt Nam và cũng không phải là cơ sở để được ưu đãi khi về nước đầu tư, mua nhà hoặc cấp phát các loại giấy tờ khác. Vì vậy, mặc dù thủ tục đăng ký giữ quốc tịch quy định rất đơn giản, chỉ cần có tờ khai kèm theo giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam, nhưng không khuyến khích người Việt Nam định cư ở nước ngoài đến làm thủ tục đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam.

Thứ năm, theo quy định, trong thời hạn 5 năm người Việt Nam định cư ở nước ngoài phải đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam, hết thời hạn đăng ký sẽ bị mất quốc tịch Việt Nam. Quy định này nhằm giải quyết những vấn đề tồn đọng về quốc tịch nhưng không lường được tính hiệu quả và hậu quả sau 5 năm thực hiện sẽ có một số lượng lớn người Việt Nam định cư ở nước ngoài lâm vào tình trạng không quốc tịch.

Do những bất cập nêu trên, qua 05 năm thực hiện, theo số liệu của Bộ Ngoại giao, tính đến ngày 31/12/2013 mới có hơn 6.000 người đến các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài làm thủ tục đăng ký giữ quốc tịch, đặc biệt ở các nước có đông người Việt Nam định cư thì tỷ lệ đăng ký giữ quốc tịch rất thấp như ở Mỹ chỉ có gần 700 người, Úc gần 800 người. Tỷ lệ người đăng ký giữ quốc tịch so với số lượng 4,5 triệu người Việt Nam định cư ở nước ngoài là rất thấp.

3. Để tháo gỡ những bất cập của Luật Quốc tịch năm 2008 về vấn đề đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam, đồng thời tạo điều kiện thực hiện tốt Nghị quyết số 36/NQ-TW ngày 26/3/2004 của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài, tại kỳ họp thứ 7, khoá XIII, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008. Nội dung sửa đổi, bổ sung lần này chỉ tập trung vào những vấn đề liên quan đến việc đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam(8) và bãi bỏ quy định không đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam sẽ đương nhiên mất quốc tịch Việt Nam(9).

So với Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008, thì đối tượng đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam được quy định cụ thể chỉ là người Việt Nam định cư ở nước ngoài chưa mất quốc tịch Việt Nam mà không có giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam mới đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam. Người Việt Nam định cư ở nước ngoài có giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam và người Việt Nam định cư ở nước ngoài sau ngày 01/7/2009 (ngày Luật Quốc tịch có hiệu lực) không phải đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam. Luật sửa đổi, bổ sung không quy định thời hạn phải đăng ký giữ quốc tịch đã giải quyết được tình trạng sẽ có một số lượng lớn người Việt Nam định cư ở nước ngoài bị mất quốc tịch Việt Nam do không đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam; đồng thời quy định người Việt Nam định cư ở nước ngoài đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam sẽ được cấp hộ chiếu Việt Nam. Quy định này nhằm khuyến khích người Việt Nam định cư ở nước ngoài đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam, đảm bảo quyền lợi của người đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 đã tập trung giải quyết những vấn đề bất cập của Luật Quốc tịch năm 2008. Tuy nhiên, để đảm bảo tính khả thi của các quy định này, có một số quy định pháp luật cần phải được hướng dẫn cụ thể:

Thứ nhất, về đối tượng đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam được quy định tại Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch thì chỉ là những người chưa mất quốc tịch Việt Nam mà không có giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam. Như vậy, về bản chất số người này chưa có đủ cơ sở để xác định họ có quốc tịch Việt Nam và đòi hỏi cơ quan chức năng phải có biện pháp cụ thể để xác định quốc tịch của họ như quy định qua các loại giấy tờ để xác định quốc tịch, trách nhiệm của các cơ quan trong việc xác minh về nhân thân của người đăng ký giữ quốc tịch để xác lập về quốc tịch.

Thứ hai, hộ chiếu Việt Nam chỉ được cấp cho công dân Việt Nam, những trường hợp đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam, nhưng chưa được xác định có quốc tịch Việt Nam, thì chưa được cấp hộ chiếu Việt Nam. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Quốc tịch quy định đăng ký để được xác định có quốc tịch Việt Nam và cấp hộ chiếu Việt Nam là nhằm gắn kết giữa việc đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam với việc cấp hộ chiếu Việt Nam, đồng thời quy định rõ quyền lợi của người đăng ký giữ quốc tịch. Tuy nhiên, để tránh tình trạng hiểu nhầm, cần phải quy định rõ hộ chiếu Việt Nam chỉ cấp cho những trường hợp đã xác định rõ có quốc tịch Việt Nam.

Thứ ba, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch bỏ quy định về thời hạn đăng ký giữ quốc tịch đã tháo gỡ được áp lực về việc mất quốc tịch Việt Nam do không đăng ký giữ quốc tịch của người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Vì vậy, các cơ quan chức năng và đặc biệt là cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài phải làm tốt công tác tuyên truyền để người Việt Nam định cư ở nước ngoài hiểu và thực hiện nghiêm chỉnh chính sách của Đảng và Nhà nước

Tài liệu tham khảo:

(1). Ví dụ, Luật Quốc tịch Đức (Germany Nationality Act) quy định về vấn đề này tại Điều 17 và Điều 25.

(2). Ví dụ, Luật Quốc tịch Lào (Law on Lao Nationality 2004) quy định về vấn đề này tại Điều 14, khoản 9: “Article 14.9: Foreign citizens or apatrid individuals may acquire Lao nationality upon request if: They agree to relinquish their previous nationality (unless they have no nationality)”.

Tạm dịch: Công dân nước ngoài hoặc các cá nhân không có quốc tịch có thể được nhập quốc tịch Lào theo yêu cầu nếu: Họ đồng ý từ bỏ quốc tịch trước đó của họ (nếu như họ có quốc tịch).

(3). Ví dụ, Đạo luật Quốc tịch Úc (Australian Citizenship Act 2007) quy định về vấn đề hai quốc tịch (dual citizenship) tại Mục 21 và 27.

Websitecủa Chính phủ Úc về vấn đề này: http://www.citizenship.gov.au/current/dual_citizenship/

(4). Chẳng hạn ở Mỹ, Mục 101 (22) của Đạo luật Nhập cư và Quốc tịch Mỹ (INA) cho rằng thuật ngữ “Công dân Hoa Kỳ” có nghĩa là (A) một công dân của Hoa Kỳ, hoặc (B) một người, mặc dù không phải là công dân Hoa Kỳ, nhưng thể hiện lòng trung thành bền vững đối với Hoa Kỳ.

(5). Sắc lệnh của Chủ tịch Chính phủ lâm thời số 53 ngày 20/10/1945, Chủ tịch Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa quy định:“Kể từ ngày ban hành Sắc lệnh này, những người Việt Nam đã vào dân Pháp, sẽ coi là công dân Việt Nam. Những người ấy phải đến khai bỏ quốc tịch Pháp ở Phòng Hộ tịch Toà Thị chính của một trong những thành phố sau này: Hà Nội, Hải Phòng, Vinh, Huế, Nha Trang, Sài Gòn, Biên Hoà hay ở một trong những nơi mà Uỷ ban Bắc bộ, Trung bộ hay Nam bộ sẽ định sau.

Cha hoặc mẹ sẽ khai thay cho các con vị thành niên.

Những người nào không ra khai sẽ mất quyền bầu cử và ứng cử” (Điều thứ 4).

(6). Nghị quyết số 36/NQ-TW ngày 26/3/2004 của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoàinêu rõ:“Nhà nước tạo mọi điều kiện thuận lợi và hỗ trợ đồng bào ổn định cuộc sống, yên tâm làm ăn sinh sống, hội nhập vào đời sống xã hội nước sở tại, đồng thời duy trì quan hệ gắn bó với quê hương, đất nước” và “giải quyết nhanh chóng, thỏa đáng yêu cầu của người Việt Nam ở nước ngoài liên quan đến vấn đề quốc tịch” (Chương III, Điều 1).

(7). Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam quy định về quyền quốc tịch tại Điều 17 và khẳng định việc đảm bảo quyền lợi của người Việt Nam định cư tại nước ngoài ở Điều 18.

(8). Khoản 2 Điều 13 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008: Người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà chưa mất quốc tịch Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam trước ngày Luật này có hiệu lực thì vẫn còn quốc tịch Việt Nam.

Người Việt Nam định cư ở nước ngoài chưa mất quốc tịch Việt Nam mà không có giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam theo quy định tại Điều 11 của Luật này thì đăng ký với cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài để được xác định có quốc tịch Việt Nam và cấp hộ chiếu Việt Nam.

(9). Khoản 3 Điều 26 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 về căn cứ mất quốc tịch Việt Nam: Không đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam theo quy định tại khoản 2 Điều 13 của Luật này.

Nguyễn Thị Thùy Linh *& Phạm Hoàng Linh**

Cách mạng Tháng Tám thành công đã ghi thêm một trang sử vẻ vang, chói lọi của lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Bằng thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, nhân dân ta đã đập tan ách phát xít Nhật, lật đổ ách thống trị của thực dân Pháp gần 100 năm, xóa bỏ chế độ phong kiến hàng nghìn năm, đưa dân tộc Việt Nam bước sang kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Nhân dân ta từ thân phận nô lệ đã trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình.

Để giữ được thành quả cách mạng non trẻ lúc bấy giờ, Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa dưới sự lãnh đạo của Đảng đã nhanh chóng tổ chức, xây dựng bộ máy chính quyền cách mạng, để duy trì ổn định trật tự xã hội, thực thi quyền lực nhà nước, trong đó có Tòa án. Ngày 13/9/1945 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký ban hành Sắc lệnh số 33C thiết lập các Toà án Quân sự, đánh dấu sự ra đời của Ngành Toà án Việt Nam. Cùng với tiến trình phát triển của lịch sử dân tộc, cho đến nay, Ngành Tòa án được tổ chức, thành lập và hoạt động theo Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001). Sau 25 năm đổi mới, tình hình kinh tế, đời sống của nhân dân ngày càng phát triển về mọi mặt, chính trị trong nước được ổn định. Đạt được kết quả trên là nhờ sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, sự đoàn kết của toàn Đảng, toàn dân ta. Bên cạnh những thành tựu về kinh tế, chính trị, tình hình tội phạm, vi phạm pháp luật và tranh chấp giữa các cá nhân, tổ chức diễn ra ngày càng đa dạng và phức tạp. Các loại tội phạm xuất hiện trong nhiều lĩnh vực như: Xâm phạm an ninh quốc gia; xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, quyền sở hữu tài sản công dân; xâm phạm trật tự an toàn xã hội trong các lĩnh vực quản lý kinh tế, bảo vệ môi trường, ma túy, tham nhũng… các chiêu thức và thủ đoạn diễn ra rất tinh vi. Các loại tội phạm hình sự không còn diễn ra ở một địa phương, một vùng, mà còn mang tính xuyên quốc gia, vì vậy hệ thống pháp luật để điều chỉnh các mối quan hệ dân sự, hình sự, hành chính, thương mại… được Quốc hội hết sức quan tâm, ban hành và sửa đổi cho phù hợp với điều kiện phát triển của đất nước. Tuy nhiên, các quan hệ xã hội diễn ra ngày càng phức tạp, nhiều chế định pháp luật không đi trước đón đầu được, đây là những vướng mắc cho quá trình quản lý và duy trì trật tự xã hội hiện nay.

Trước tình hình đó, được sự chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, những năm qua, Ngành Tư pháp nước ta đã từng bước hoàn thiện, nâng cao chất lượng xét xử theo tinh thần Nghị quyết 49-NQ/TW về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Lịch sử phát triển của nền tư pháp nước ta từ năm 1945 đến nay cho thấy, hội thẩm giữ vai trò rất quan trọng trong hoạt động xét xử của Toà án. Đội ngũ hội thẩm qua nhiều thế hệ đã cùng với các thẩm phán luôn luôn song hành với nhau để thực hiện nhiệm vụ cao cả, bảo vệ pháp luật, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Sự hiện diện của hội thẩm nhân dân trong xét xử và kết quả hoạt động của hội thẩm lại càng thêm khẳng định rằng, nhân dân luôn phải có tiếng nói của mình trong hoạt động tư pháp, thể hiện quyền làm chủ của nhân dân. Quá trình tổng kết hoạt động xét xử hàng năm, hầu hết các bản án, các quyết định của Tòa án được ban hành đúng pháp luật, hoàn toàn khách quan, dân chủ, đạt tình đạt lý, bản án tuyên có tính thuyết phục cao. Những thành tựu trong quá trình xét xử của cơ quan tòa án với sự tham gia tích cực và có hiệu quả của hội thẩm đã tôn vinh thêm vị trí, vai trò và uy tín của Toà án tăng thêm niềm tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.

Ở nhiều bình diện khác nhau, để giải quyết một vụ án không phải chỉ riêng cơ quan tòa án tham gia mà đó là cả một quá trình tiến hành tố tụng của rất nhiều cơ quan, từ điều tra đến truy tố, xét xử. Tòa án nhân dân chỉ là một mắt xích của quá trình tố tụng nhưng lại là một mắt xích vô cùng quan trọng. Vì theo quy định của Hiến pháp, thì chỉ Tòa án mới có chức năng xét xử, tuyên án một người có tội, hay không có tội. Trong phạm vi chức năng của mình, Toà án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ tập thể của nhân dân lao động, bảo vệ tài sản xã hội chủ nghĩa, bảo đảm sự tôn trọng tính mạng, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân, góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Bằng hoạt động của mình, Toà án nhân dân góp phần giáo dục công dân trung thành với Tổ quốc, với chủ nghĩa xã hội, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, kỷ luật lao động, tôn trọng những quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa, phòng ngừa và chống các tội phạm và các việc làm vi phạm pháp luật, xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa.

Để quá trình xét xử vụ án được công bằng, đúng người, đúng tội, nhân dân được thể hiện ý kiến của mình trong quá trình xét xử, thì một trong những nguyên tắc là phiên tòa cấp sơ thẩm đều phải có sự tham gia của hội thẩm nhân dân. Tại các phiên tòa sơ thẩm, số lượng hội thẩm nhân dân đều nhiều hơn số lượng thẩm phán, khi quyết định bản án đều bỏ phiếu và quyết định theo đa số, hội thẩm nhân dân ngang quyền với thẩm phán trong quá trình xét xử. Qua đó, chúng ta thấy được vai trò của hội thẩm nhân dân khi xét hỏi tại phiên tòa, cũng như quá trình nghị án là hết sức quan trọng. Vấn đề này đã được quy định rất chặt chẽ trong Hiến pháp năm 1992, Bộ luật Tố tụng hình sự và Bộ luật Tố tụng dân sự.

Qua quá trình đánh giá chất lượng xét xử của hội thẩm nhân dân hiện nay, bên cạnh những ưu điểm còn có một số vướng mắc nhất định như hội thẩm nhân dân tham gia xét xử nhưng chưa phát huy hết vai trò của mình, dẫn đến trách nhiệm của thẩm phán càng nặng nề nếu thiếu sự chia sẻ của hội thẩm. Từ đó chất lượng hoạt động xét xử của hội thẩm còn hạn chế, cụ thể:

Thứ nhất, hội thẩm nhân dân hiện nay còn mang tính kiêm nhiệm nhiều. Quá trình cơ cấu hội thẩm theo từng lĩnh vực (như giáo dục, y tế, khoa học công nghệ, tài chính, hưu trí…) với mục đích khi có các vụ án mà đương sự, bị cáo tại phiên tòa có liên quan đến các lĩnh vực nào, thì sẽ được mời đến tham gia nghiên cứu hồ sơ để xét xử. Theo lý luận, thì hội thẩm nhân dân là người đem hơi thở của nhân dân vào trong quá trình phán quyết các bản án, khi các vụ án có liên quan đến chuyên môn, nghiệp vụ của mình thì trong nhiều trường hợp, hội thẩm sẽ am hiểu về lĩnh vực đó hơn thẩm phán. Tuy nhiên, hội thẩm mặc dù có trình độ chuyên môn riêng nhưng còn hạn chế rất nhiều về trình độ pháp lý, đây là vấn đề bất cập trong thực tiễn hiện nay.

Thứ hai, nhiều trường hợp hội thẩm nhân dân được thẩm phán gửi lịch xét xử trước cả tháng nhưng đến ngày xét xử lại bận công việc đột xuất không tham gia phiên tòa, khi đó thư ký rất bị động trong việc sắp xếp hội thẩm khác thay thế để mở phiên tòa đúng thời gian. Bởi vì, các hội thẩm nhân dân hiện nay chủ yếu làm việc theo cơ cấu, cho nên việc tuân thủ lịch xét xử, cũng như công tác nghiên cứu hồ sơ các hội thẩm thường xem nhẹ. Tại phiên tòa, chủ tọa hỏi là chính, các hội thẩm tham gia phiên tòa rất ít hỏi, nếu có hỏi thì không đúng trọng tâm.

Thứ ba, trách nhiệm của hội thẩm nhân dân được Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân quy định rất rõ, nhưng thực tiễn trong quá trình xét xử, nếu oan sai, án bị sửa, thì chỉ có thẩm phán chịu hoàn toàn trách nhiệm trước Chánh án, chính vì sự lỏng lẻo giữa cơ quan tòa án và hội thẩm nhân dân dẫn đến các hội thẩm chưa phát huy hết trách nhiệm và nghĩa vụ của mình.

Thứ tư, vì hội thẩm hoạt động theo chế độ kiêm nhiệm, thu nhập của hội thẩm chủ yếu là từ lương ở cơ quan, nên ý thức trách nhiệm trong quá trình xét xử không áp dụng theo việc thi hành công vụ như ở cơ quan được; tổng kết cuối năm ở cơ quan không xem hoạt động của cán bộ, công chức kiêm nhiệm là hội thẩm làm tiêu chí đánh giá năng lực công tác, mức độ hoàn thành nhiệm vụ. Chính vì thế, không phát huy được tinh thần trách nhiệm của hội thẩm trong công việc xét xử.

Từ những vấn đề trên, để thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, nâng cao vai trò của hội thẩm nhân dân, thì mỗi hội thẩm nhân dân trong hoạt động xét xử cần hiểu được chỉ có Tòa án là chủ thể có quyền nhân danh Nhà nước đưa ra phán quyết đối với bản án. Sự phán quyết ấy có ý chí của hội thẩm và sẽ ảnh hưởng rất lớn đến quyền và lợi ích của Nhà nước, của cá nhân, tổ chức, ảnh hưởng đến uy tính của quốc gia trên trường quốc tế.

Trong giai đoạn hiện nay, Đảng và Nhà nước ta tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân, phát huy quyền tự do dân chủ sâu rộng cho nhân dân, thì công tác áp dụng pháp luật phải càng được coi trọng. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước cần tiếp tục khẳng định vai trò, tầm quan trọng của chế định hội thẩm nhân dân trong hoạt động xét xử. Đồng thời, quá trình xây dựng pháp luật về hội thẩm cần có quy định rõ về quyền và nghĩa vụ của hội thẩm khi tham gia phiên tòa; từng bước nâng cao chất lượng hội thẩm từ lúc tuyển chọn, cho đến khi xét xử.

Để nâng cao trách nhiệm của hội thẩm nhân dân khi tham gia xét xử tại phiên tòa, cần giải quyết một số vấn đề sau:

– Hội thẩm nhân dân cần hiểu rằng, trong quá trình xét xử, hội thẩm và thẩm phán xét xử độc lập, chỉ tuân theo pháp luật. Để giải quyết được tốt vấn đề này, thì Ngành Tòa án hàng năm cần phải có kế hoạch quan tâm đầu tư kinh phí để bồi dưỡng nâng cao trình độ pháp lý cho đội ngũ hội thẩm. Vì khi hội thẩm nhân dân có sự am hiểu pháp lý như thẩm phán, thì chắc chắn rằng, trong quá trình giải quyết vụ án, hội thẩm sẽ không lúng túng, khi phán quyết bản án sẽ khách quan, khoa học. Có như vậy, mới giải quyết tốt vấn đề pháp luật đặt ra là thẩm phán và hội thẩm nhân dân ngang quyền nhau trong quá trình giải quyết vụ án.

– Cần quy định rõ ràng hơn về tiêu chuẩn lựa chọn hội thẩm nhân dân, vì điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình xét xử; quy định rõ về cách thức lựa chọn, cách thức thành lập đoàn hội thẩm, quy định trách một cách rõ ràng quyền và nghĩa vụ pháp lý cho hội thẩm; sáu tháng hoặc một năm, Tòa án nhân dân cần có hội nghị tổng kết tình hình xét xử của hội thẩm. Thông qua các cuộc hội nghị để đánh giá chất lượng hoạt động của hội thẩm, Đoàn hội thẩm, từ đó Ngành Tòa án cần có hướng giải quyết kịp thời những khó khăn, vướng mắc của hội thẩm nhân dân. Chánh án Tòa án nhân dân địa phương cần có mối liên hệ với cơ quan, đơn vị có cán bộ, công chức tham gia hội thẩm ở Tòa án mình. Để qua đó, có thông tin về ý thức, trách nhiệm hoạt động của hội thẩm tại Tòa án mình với cơ quan, tổ chức. Cần có quy định thêm về tiêu chuẩn đánh giá cán bộ, công chức là hội thẩm nhân dân trong nhiệm kỳ của mình hoạt động đúng pháp luật có thể được tăng lương trước thời hạn.

– Pháp luật cần quy định trước thời gian khai mạc phiên tòa yêu cầu hội thẩm nhân dân phải có thời gian nghiên cứu hồ sơ vụ án ít nhất một tuần mới được tham gia xét xử vụ án. Để tránh những trường hợp hội thẩm không đọc hồ sơ vụ án cũng tham gia xét xử, đồng thời tránh được trường hợp “chữa cháy” hội thẩm, chủ tọa phải phải thay thế bằng hội thẩm khác, trong khi đó, quyết định vụ án đem ra xét xử không có tên hội thẩm tham gia theo quyết định và chủ tọa phiên tòa lại phải giải thích cho các đương sự về bổ sung hội thẩm mới. Làm như vậy rất lúng túng cho hội thẩm nếu các đương sự không đồng ý các hội thẩm được bổ sung không theo quyết định mà đương sự đã nhận được.

– Kinh phí cho hội thẩm tham gia xét xử rất ít, chỉ có 50.000đ/ngày xét xử cũng như đọc hồ sơ vụ án, dẫn đến các hội thẩm thường không yên tâm, tập trung cho công việc xét xử. Cho nên, tư tưởng các hội thẩm được thẩm phán mời tham gia phiên tòa thông qua thư ký thường từ chối khéo là bận đi công tác, hoặc bận giải quyết công việc cơ quan.

– Trong quá trình cải cách tư pháp, cần nghiên cứu thêm quy định hội thẩm của một số nước trong khu vực và trên thế giới.

Trong điều kiện Nhà nước ta đang xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thì một trong những vấn đề nâng cao chất lượng xét xử của Tòa án trong quá trình áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử của Tòa án đang được Đảng và Nhà nước quan tâm đặc biệt. Do vậy, các chức danh trong hội đồng xét xử như thẩm phán và hội thẩm nhân dân trong các phiên tòa càng phải thể hiện hết sức vai trò và trách nhiệm của mình. Vì hoạt động của các chức danh này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng xét xử. Những tiêu chuẩn bắt buộc đối với hội thẩm là hội tụ điều kiện về chuyên môn nghiệp vụ, tư cách đạo đức, lối sống, ngoài ra, các hội thẩm cần phải có nhiệt huyết với công việc, có như vậy mới hoàn thành được trách nhiệm xét xử của mình

ThS. Lê Văn Quyến

Trường Chính trị tỉnh Bình Phước

Theo quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật Xử lý vi phạm hành chính, vi phạm hành chính được hiểu là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính. Theo đó, vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản được hiểu là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính.

Từ khái niệm nêu trên cho thấy, “vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản” có 04 dấu hiệu cơ bản sau đây:

(i) Vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản là hành vi trái pháp luật, vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản; nguy hại (tính nguy hiểm) cho xã hội do hành vi gây ra ở mức độ thấp, không đáng kể, chưa hoặc không cấu thành tội phạm hình sự và hành vi đó được quy định trong các văn bản pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản (Điều 19, Điều 20 và Điều 21 Nghị định số 110/2013/NĐ-CP ngày 24/9/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bổ trợ tư pháp, hành chính tư pháp, hôn nhân và gia đình, thi hành án dân sự, phá sản doanh nghiệp, hợp tác xã). Đây chính là dấu hiệu “pháp định” của vi phạm.

(ii) Hành vi vi phạm phải là một hành vi khách quan đã được thực hiện (hành động hoặc không hành động), phải là một việc thực, chứ không phải chỉ tồn tại trong ý thức hoặc mới chỉ là dự định, đây có thể coi là dấu hiệu “vật chất” của vi phạm.

(iii) Hành vi vi phạm do một cá nhân hoặc tổ chức thực hiện, đây là dấu hiệu xác định “chủ thể” của vi phạm.

(iv) Hành vi vi phạm là hành vi có lỗi, tức là người vi phạm nhận thức được vi phạm của mình, hình thức lỗi có thể là cố ý, nếu người vi phạm nhận thức được tính chất trái pháp luật trong hành vi của mình, thấy trước hậu quả của vi phạm và mong muốn hậu quả đó xảy ra hoặc ý thức được hậu quả và để mặc cho hậu quả xảy ra; hình thức lỗi là vô ý trong trường hợp người vi phạm thấy trước được hậu quả của hành vi nhưng chủ quan cho rằng, mình có thể ngăn chặn được hậu quả hoặc không thấy trước hậu quả sẽ xảy ra dù phải thấy trước và có thể thấy trước được hậu quả của vi phạm.

2. Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản

Tại khoản 2 Điều 2 Luật Xử lý vi phạm hành chính quy định: “Xử phạt vi phạm hành chính là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính”. Theo đó, xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính.

2.1. Thẩm quyền xử phạt hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản

Thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính là một trong những vấn đề quan trọng của pháp luật xử phạt vi phạm hành chính nói chung, pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động bán đấu giá tài sản nói riêng. Người có thẩm quyền xử phạt hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản được pháp luật quy định tại Điều 46 Luật Xử lý vi phạm hành chính, các điều 66, 67, 72, 73 Nghị định số 110/2013/NĐ-CP và Điều 12 Nghị định số 54/2014/NĐ-CP ngày 29/5/2014 về tổ chức và hoạt động của Thanh tra Ngành Tư pháp, bao gồm: (i) Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; (ii) Thanh tra viên, Trưởng Đoàn thanh tra chuyên ngành, Chánh Thanh tra Sở Tư pháp; (iii) Thanh tra viên, người được giao thực hiện nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành, Trưởng Đoàn thanh tra chuyên ngành, Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp, Chánh Thanh tra Bộ Tư pháp. Ngoài những người có thẩm quyền xử phạt nêu trên, những người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của các cơ quan khác theo quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính, thì trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ được giao mà phát hiện các hành vi vi phạm hành chính quy định theo Nghị định số 110/2013/NĐ-CP thuộc lĩnh vực hoặc địa bàn quản lý của mình cũng có quyền xử phạt.

Cũng theo quy định tại Điều 46 Luật Xử lý vi phạm hành chính, Điều 66, Điều 67 Nghị định số 110/2013/NĐ-CP và Điều 12 Nghị định số 54/2014/NĐ-CP, những người có thẩm quyền áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản bao gồm: (i) Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; (ii) Trưởng Đoàn thanh tra chuyên ngành, Chánh Thanh tra của Sở Tư pháp; (iii) Trưởng Đoàn thanh tra chuyên ngành, Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp, Chánh Thanh tra Bộ Tư pháp.

2.2. Nguyên tắc xử phạt vi phạm hành chính

Nguyên tắc xử phạt vi phạm hành chính được quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật Xử lý vi phạm hành chính. Theo đó, mọi vi phạm hành chính phải được phát hiện, ngăn chặn kịp thời và phải bị xử lý nghiêm minh, mọi hậu quả do vi phạm hành chính gây ra phải được khắc phục theo đúng quy định của pháp luật; việc xử phạt vi phạm hành chính được tiến hành nhanh chóng, công khai, khách quan, đúng thẩm quyền, bảo đảm công bằng, đúng quy định của pháp luật; việc xử phạt vi phạm hành chính phải căn cứ vào tính chất, mức độ, hậu quả vi phạm, đối tượng vi phạm và tình tiết giảm nhẹ, tình tiết tăng nặng; chỉ xử phạt vi phạm hành chính khi có hành vi vi phạm hành chính do pháp luật quy định, một hành vi vi phạm hành chính chỉ bị xử phạt một lần, nhiều người cùng thực hiện một hành vi vi phạm hành chính thì mỗi người vi phạm đều bị xử phạt về hành vi vi phạm hành chính đó, một người thực hiện nhiều hành vi vi phạm hành chính hoặc vi phạm hành chính nhiều lần thì bị xử phạt về từng hành vi vi phạm, người có thẩm quyền xử phạt có trách nhiệm chứng minh vi phạm hành chính. Cá nhân, tổ chức bị xử phạt có quyền tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp chứng minh mình không vi phạm hành chính; đối với cùng một hành vi vi phạm hành chính thì mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.

2.3. Hình thức xử phạt trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản

Theo quy định tại Mục 5 Chương II Nghị định số 110/2013/NĐ-CP, thì các hình thức xử phạt chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản bao gồm: Cảnh cáo; phạt tiền; tước quyền sử dụng chứng chỉ hành nghề đấu giá có thời hạn từ 06 tháng đến 09 tháng và thời hạn 12 tháng. Trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản không áp dụng hình thức xử phạt bổ sung.

2.4. Các biện pháp khắc phục hậu quả

Theo quy định tại Mục 5 Chương II Nghị định số 110/2013/NĐ-CP, thì các biện pháp khắc phục hậu quả trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản bao gồm: Hủy bỏ giấy tờ giả; buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm hành chính; hủy bỏ kết quả bán đấu giá tài sản.

3. Các giai đoạn áp dụng pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản

Áp dụng pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản là một hình thức thực hiện pháp luật, có vai trò và ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc thực hiện chức năng tổ chức và quản lý của Nhà nước đối với lĩnh vực bán đấu giá tài sản. Thông qua hình thức này, các quy định pháp luật được đưa vào cuộc sống một cách triệt để và chính xác, ý chí Nhà nước trở thành hiện thực nhằm đảm bảo cho bộ máy nhà nước, các tổ chức và mọi công dân hoạt động trong khuôn khổ của pháp luật; bảo vệ kịp thời và có hiệu quả lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân. Để đảm bảo việc xử phạt vi phạm hành chính đúng người, đúng hành vi vi phạm, người có thẩm quyền xử phạt cần nắm vững và thực hiện đúng quá trình áp dụng pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính. Có thể phân quá trình áp dụng pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản thành các giai đoạn sau:

3.1. Phân tích, đánh giá những tình tiết khách quan của vụ việc

Đây là khâu đầu tiên có ý nghĩa quan trọng đối với việc áp dụng pháp luật. Để giải quyết vụ việc chính xác và đúng đắn chủ thể áp dụng pháp luật phải hiểu được bản chất của vụ việc, làm rõ tính chất pháp lý của nó, nắm vững các tình tiết và xem xét toàn diện, khách quan các chứng cứ, tài liệu có liên quan đến vụ việc. Trong trường hợp cần thiết phải sử dụng những biện pháp chuyên môn để xác định độ tin cậy của các chứng cứ, tài liệu. Đây là cơ sở thực tế để áp dụng pháp luật đúng đắn và chính xác.

3.2. Lựa chọn quy phạm pháp luật cần áp dụng

Đây là giai đoạn tiếp theo của quá trình áp dụng pháp luật. Sau khi đã xác định đầy đủ các dấu hiệu (đặc trưng) pháp lý của vụ việc đang xem xét, người có thẩm quyền phải lựa chọn quy phạm pháp luật phù hợp để giải quyết vụ việc đó. Trước hết, cần xác định vụ việc đó có thuộc sự điều chỉnh của pháp luật bán đấu giá tài sản và Nghị định số 110/2013/NĐ-CP hay không. Sau đó, cần xác định lựa văn bản pháp luật và quy phạm pháp luật cụ thể điều chỉnh quan hệ pháp luật đó. Sau khi tìm được quy phạm pháp luật thích hợp, người có thẩm quyền phải nghiên cứu để hiểu chính xác nội dung của quy phạm đó. Đây là hoạt động tư duy của chủ thể áp dụng pháp luật trên cơ sở các phương pháp giải thích pháp luật như: Phương pháp lôgíc, phương pháp giải thích về mặt văn phạm, phương pháp giải thích về mặt lịch sử, phương pháp giải thích hệ thống… Việc lựa chọn quy phạm pháp luật cần áp dụng phải đảm bảo các yêu cầu sau đây:

– Văn bản quy phạm pháp luật đã lựa chọn là văn bản chính thức và đang còn hiệu lực thi hành. Trong trường hợp có nhiều văn bản quy phạm pháp luật cùng điều chỉnh về một vấn đề, thì văn bản lựa chọn phải là văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn. Trường hợp cùng một vấn đề lại có hai văn bản cùng một cơ quan ban hành thì văn bản nào ban hành sau cùng là văn bản quy phạm pháp luật cần áp dụng.

– Quy phạm pháp luật lựa chọn để áp dụng phải là quy phạm pháp luật đang có hiệu lực ở thời điểm xảy ra vụ việc đang xem xét giải quyết.

3.3. Ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính

Đây là giai đoạn quan trọng nhất của quá trình áp dụng pháp luật, phản ánh kết quả của các giai đoạn áp dụng pháp luật trước đó.

Ở giai đoạn này, người có thẩm quyền ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính xác định các quyền và nghĩa vụ pháp lý cụ thể của bên tham gia quan hệ pháp luật, những biện pháp hay trách nhiệm pháp lý đối với người vi phạm.

Văn bản áp dụng pháp luật thể hiện trình độ và năng lực của người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính. Thông qua quyết định xử phạt vi phạm hành chính, những tình tiết của vụ việc được đánh giá chính thức về mặt pháp lý, các quyền và nghĩa vụ pháp lý được quy định trong các quy phạm pháp luật được cụ thể hóa trong từng trường hợp cụ thể.

Yêu cầu đặt ra đối với việc ra văn bản áp dụng pháp luật là quyết định xử phạt vi phạm hành chính phải đảm bảo tính khách quan, chính xác, đúng với quy phạm pháp luật được áp dụng. Quyết định xử phạt vi phạm hành chính phải được ban hành đúng thẩm quyền, đúng thời hạn, đúng hình thức (tên gọi, hình thức thể hiện) và nội dung của văn bản phải rõ ràng, chính xác về vụ việc, chủ thể cụ thể và chỉ áp dụng một lần.

3.4. Tổ chức thực hiện quyết định xử phạt vi phạm hành chính

Đây là giai đoạn cuối cùng của quá trình áp dụng pháp luật về xử lý vi phạm hành chính, bao gồm các hoạt động tổ chức nhằm đảm bảo về mặt kỹ thuật, vật chất để bảo đảm cho việc thực hiện quyết định xử phạt vi phạm hành chính được đầy đủ, đúng đắn và chính xác.

Theo quy định tại Điều 73 Luật Xử lý vi phạm hành chính, cá nhân, tổ chức bị xử phạt vi phạm hành chính phải chấp hành quyết định xử phạt trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày nhận quyết định xử phạt vi phạm hành chính; trường hợp quyết định xử phạt vi phạm hành chính có ghi thời hạn thi hành nhiều hơn 10 ngày thì thực hiện theo thời hạn đó. Trường hợp cá nhân, tổ chức bị xử phạt khiếu nại, khởi kiện đối với quyết định xử phạt vi phạm hành chính thì vẫn phải chấp hành quyết định xử phạt, trừ trường hợp trong quá trình giải quyết khiếu nại, khởi kiện nếu xét thấy việc thi hành quyết định xử lý vi phạm hành chính bị khiếu nại, khởi kiện sẽ gây hậu quả khó khắc phục thì người giải quyết khiếu nại, khởi kiện phải ra quyết định tạm đình chỉ việc thi hành quyết định đó theo quy định của pháp luật. Người có thẩm quyền xử phạt đã ra quyết định xử phạt có trách nhiệm theo dõi, kiểm tra việc chấp hành quyết định xử phạt của cá nhân, tổ chức bị xử phạt và thông báo kết quả thi hành xong quyết định cho cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu về xử lý vi phạm hành chính của Bộ Tư pháp, cơ quan tư pháp địa phương.

Đoàn Văn Hường

Ngày 24/01/2013, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 09/2013/QĐ-TTg về việc ban hành Quy định về chuẩn tiếp cận pháp luật của người dân tại cơ sở (Quyết định số 09/2013/QĐ-TTg).

Thực tiễn qua gần 02 năm thực hiện Quyết định số 09/2013/QĐ-TTg có thể nhận thấy bên cạnh những khó khăn, vướng mắc chung về nguồn lực tổ chức thực hiện, về cơ chế phối hợp giữa các cấp, các ngành và chưa có sự vào cuộc của cấp ủy, chính quyền các cấp, thì quy định về tiêu chí, chỉ tiêu tiếp cận pháp luật đã bộc lộ một số vướng mắc, bất cập, như: Một số tiêu chí, chỉ tiêu tiếp cận pháp luật có nội hàm chưa rõ ràng, chung chung, định tính, đã dẫn tới cách hiểu, cách vận dụng chưa thống nhất, gây khó khăn trong việc chấm điểm, cũng như đánh giá kết quả; một số chỉ tiêu chưa thực sự phù hợp, còn có khoảng cách so với nhu cầu và điều kiện thực tế của từng địa phương; các tiêu chí, chỉ tiêu về tiếp cận pháp luật còn có sự trùng lắp, chồng chéo, mâu thuẫn với một số tiêu chí, chỉ tiêu, chỉ số trong các bộ tiêu chí có liên quan đang áp dụng trong thực tiễn; thực trạng công tác tổng hợp, thống kê trong các lĩnh vực quản lý hiện nay chưa đáp ứng các yêu cầu đặt ra của hoạt động đánh giá các tiêu chí, chỉ tiêu tiếp cận pháp luật ở trung ương và địa phương…

Để Bộ tiêu chí tiếp cận pháp luật trở thành công cụ đánh giá một cách khách quan, chính xác, toàn diện và định lượng cụ thể kết quả thực hiện các nhiệm vụ, hoạt động của chính quyền cơ sở, đảm bảo cho người dân tiếp cận với pháp luật, phát huy vai trò của pháp luật ngay tại cơ sở, tác giả Nguyễn Thị Thạo đã có bài viết “Các tiêu chí tiếp cận pháp luật tại cơ sở – Những vướng mắc, bất cập và định hướng hoàn thiện”.

Để hiểu thêm những nội dung tác giả muốn đề cập, độc giả có thể xem nội dung của bài viết được đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số chuyên đề “Chuẩn tiếp cận pháp luật”, tháng 01 năm 2015.

Vũ Hải Việt

Qua thực tiễn thi hành từ khi có hiệu lực đến nay, Luật Công chứng năm 2006 đã bộc lộ một số bất cập cần phải điều chỉnh, chính vì vậy, Luật Công chứng năm 2014 ra đời thay thế cho Luật Công chứng năm 2006 như là một tất yếu. Luật mới được đánh giá là đã tạo thuận lợi lớn cho người dân, tạo sự phấn khởi cho các tổ chức hành nghề công chứng. Theo đó, Luật này đã đưa ra rất nhiều quy định mới như: Ban hành mức trần thù lao công chứng; quy định vị trí, vai trò của tổ chức xã hội – nghề nghiệp của công chứng viên; chuyển đổi, giải thể phòng chông chứng; chuyển nhượng văn phòng công chứng; bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp của công chứng viên… Trong đó, có những quy định có thể là hoàn toàn mới chưa từng tồn tại trong các văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh hoạt động công chứng, hoặc đã từng tồn tại trong một khoảng thời gian nhất định và tùy từng quy định sẽ có ảnh hưởng ở các mức độ khác nhau đối với hoạt động công chứng. Vì vậy, chúng ta cần có cách hiểu, cách vận dụng đúng đắn để có thể đáp ứng một cách tốt nhất nhu cầu sử dụng dịch vụ công chứng.

Do đó, để góp phần giúp thực thi Luật Công chứng mới đạt hiệu quả, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật trân trọng giới thiệu bài viết “Bàn về một số điểm mới trong Luật Công chứng năm 2014” của tác giả Tuấn Đạo Thanh và Nguyễn Duy Ninh, đăng trên số 64 trang tháng 11/2014. Trong khuôn khổ phạm vi bài viết, tác giả sẽ tập trung nghiên cứu một số điểm mới liên quan trực tiếp tới hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ công chứng như về quy định công chứng bản dịch, chứng thực bản sao, chứng thực chữ ký, vị trí, vai trò của tổ chức xã hội – nghề nghiệp của công chứng viên.

Ngô Huyền

Thực hiện chính sách trợ giúp pháp lý cho các đối tượng được trợ giúp pháp lý nói chung và người khuyết tật nói riêng, được sự quan tâm của các cấp chính quyền địa phương, sự phối kết hợp của các tổ chức đoàn thể trên địa bàn tỉnh, hoạt động trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật thông qua các hình thức trợ giúp pháp lý khác nhau đã đạt được những kết quả nhất định, tuy chưa thực sự chuyên sâu nhưng bước đầu đã tạo điều kiện cho người khuyết tật được tiếp cận với hoạt động trợ giúp pháp lý. Ngay từ đầu năm 2015, Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Ninh Bình đã phối hợp với Sở Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh xây dựng kế hoạch trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật, chủ yếu thông qua các hình thức như tư vấn pháp luật, tuyên truyền pháp luật cho người khuyết tật, bên cạnh đó, Trung tâm còn cử các trợ giúp viên pháp lý, luật sư là cộng tác viên của Trung tâm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người khuyết tật tại các cơ quan tiến hành tố tụng.

Trong 10 tháng đầu năm 2015, thông qua các cuộc trợ giúp pháp lý lưu động, Trung tâm đã tư vấn, hướng dẫn giải đáp pháp luật cho 941 trường hợp chủ yếu thuộc các lĩnh vực pháp luật về chính sách cho người khuyết tật, phát hàng nghìn tờ gấp tuyên truyền pháp luật với nội dung chính sách của Đảng và Nhà nước đối với người khuyết tật. Trung tâm đã tăng cường bồi dưỡng kỹ năng đối với người thực hiện trợ giúp pháp lý trong việc trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật; hình thành các nhóm cộng tác viên trợ giúp pháp lý chuyên trách, tập huấn cho đội ngũ cộng tác viên cơ sở kiến thức về chế độ, chính sách của người khuyết tật, kỹ năng trợ giúp pháp lý đặc thù vì họ là người có điều kiện tiếp xúc với người khuyết tật, là người đầu tiên mà người khuyết tật tìm đến khi có nhu cầu trợ giúp pháp lý.

Bên cạnh đó, trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật không chỉ dừng lại ở việc tư vấn mà người thực hiện trợ giúp pháp lý phải đến tận nơi ở của người khuyết tật để giúp đỡ họ hoàn thành hồ sơ, làm đại diện thực hiện các thủ tục pháp lý cần thiết, liên hệ với cơ quan chức năng để giải quyết giúp họ thông qua hình thức đại diện ngoài tố tụng. Đặc biệt, công tác truyền thông pháp luật về trợ giúp pháp lý thông qua các hình thức phù hợp cần hướng tới đối tượng người khuyết tật và đông đảo các tầng lớp nhân dân, để người khuyết tật biết được quyền của mình, còn những người bình thường có nhận thức, thái độ đúng đắn, sẵn sàng hỗ trợ, giúp đỡ những người kém may mắn hòa nhập cộng đồng.

Đa số vướng mắc của người khuyết tật thường xoay quanh các chế độ bảo trợ xã hội dành cho người khuyết tật, về trình tự, thủ tục hưởng trợ cấp xã hội, các vấn đề liên quan đến quyền của người khuyết tật. Trong khi đó, việc tiếp cận các dịch vụ trợ giúp pháp lý đối với người khuyết tật gặp nhiều khó khăn. Những người khuyết tật vốn đã gặp trở ngại trong việc đi lại, giao tiếp, chưa kể những trường hợp bị các dạng tật phức tạp (câm, điếc, mù) thì việc tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý lại là cả một vấn đề lớn. Để chính sách trợ giúp pháp lý đến được với nhiều người khuyết tật có nhu cầu, cần đẩy mạnh xã hội hóa, huy động nguồn lực cho hoạt động trợ giúp pháp lý đối với người khuyết tật. Trên thực tế cho thấy, việc tham gia vào hoạt động trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật của các cơ quan, tổ chức, cá nhân rất hạn chế vì thiếu nguồn lực. Vì vậy, đòi hỏi đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật, bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý của người khuyết tật theo hướng giải quyết thỏa đáng giữa việc quản lý Nhà nước với vai trò tự quản của các tổ chức xã hội tham gia trợ giúp pháp lý. Theo đó, mở rộng mạng lưới cộng tác viên trợ giúp pháp lý tại cơ sở, huy động sự tham gia đóng góp của các cấp, các ngành cho hoạt động nhân đạo này…

Có thể nói, những đóng góp của Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Ninh Bình trong công tác trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật trong thời gian vừa qua đã góp phần không nhỏ trong việc thực hiện các chính sách liên quan đến quyền và lợi ích của người khuyết tật. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, thực tế hoạt động trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật cũng gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Hoạt động tư vấn pháp lý cho người khuyết tật mới chỉ đáp ứng được khoảng 10% nhu cầu của cộng đồng người khuyết tật. Ước tính còn hàng nghìn người khuyết tật chưa được tiếp cận các dịch vụ tư vấn, trợ giúp pháp lý. Nguyên nhân khiến nhiều Người khuyết tật chưa tiếp cận được hoạt động này là do những rào cản về dạng tật, ngôn ngữ giao tiếp, do nguồn lực dành cho trợ giúp pháp lý có tăng nhưng quỹ thời gian hạn hẹp, chất lượng hoạt động chưa đồng đề; số vụ việc trợ giúp pháp lý do cộng tác viên thực hiện mới chỉ tập trung ở lĩnh vực tư vấn pháp luật; sự thiếu liên kết, phối hợp giữa cơ quan nhà nước và các tổ chức của người khuyết tật, các hiệp hội, cơ sở sản xuất, kinh doanh của người khuyết tật trong việc tìm hiểu nhu cầu và trợ giúp pháp lý cho họ khi cần thiết; do ngân sách địa phương hạn hẹp, chưa bố trí kinh phí riêng nên hoạt động trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật chưa mang tính chuyên sâu; hoạt động trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật chủ yếu được lồng ghép thực hiện trong các chương trình như Quyết định số 59/2012/QĐ-TTg ngày 24/12/2012 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ pháp lý cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số tại các xã nghèo giai đoạn 2013 – 2020…

Để khắc phục những khó khăn, vướng mắc trên và nâng cao hiệu quả công tác này, bên cạnh việc hoàn thiện hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý của người khuyết tật, trong thời gian tới, cần thiết phải xây dựng được mô hình trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật có hiệu quả. Cùng với đó, việc đẩy mạnh xã hội hóa, huy động nguồn lực cho hoạt động trợ giúp pháp lý đối với người khuyết tật cũng hết sức quan trọng. Tăng cường truyền thông pháp luật về trợ giúp pháp lý thông qua các phương tiện thông tin đại chúng với hình thức phù hợp. Ngoài ra, cần thường xuyên tiến hành các hoạt động tập huấn cho đội ngũ những người thực hiện trợ giúp pháp lý, để họ có điều kiện tiếp cận với người khuyết tật và có thể là người được tìm đến đầu tiên khi người khuyết tật có yêu cầu trợ giúp pháp lý.

Đoàn Thị Ngọc Hải

Sở Tư pháp tỉnh Ninh Bình

Trong thời kỳ đổi mới toàn diện đất nước, đẩy nhanh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, công tác cán bộ nói chung, nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng cán bộ của TP. Hồ Chí Minh nói riêng đang đặt ra những yêu cầu cấp bách. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã đề cập đến nhiệm vụ: “Đổi mới, nâng cao chất lượng công tác giáo dục lý luận chính trị, giáo dục công dân trong hệ thống các trường chính trị…”[1]. Quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện Cán bộ TP. Hồ Chí Minh nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức – nguồn nhân lực quan trọng cho Thành phố.

1. Cơ sở lý luận về quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện Cán bộ thành phố Hồ Chí Minh

1.1. Một số nội dung cơ bản về quản lý nhà nước, đội ngũ giảng viên Học viện Cán bộ thành phố Hồ Chí Minh

– Quản lý nhà nước

Quản lý là sự tác động lên một hệ thống nào đó với mục tiêu đưa hệ thống đó đến trạng thái cần đạt được. Quản lý là một phạm trù xuất hiện trước khi có Nhà nước với tính chất là một loại lao động xã hội hay lao động chung được thực hiện ở quy mô lớn. Quản lý được phát sinh từ lao động, không tách rời khỏi lao động và bản thân quản lý cũng là một loại hoạt động lao động. Là một phạm trù gắn liền với sự xuất hiện của Nhà nước, quản lý nhà nước ra đời với tính chất là loại hoạt động quản lý xã hội. Quản lý nhà nước, hiểu theo nghĩa rộng, được thực hiện bởi tất cả các cơ quan nhà nước. Theo nghĩa hẹp, quản lý nhà nước là hoạt động chấp hành – điều hành được đặc trưng bởi các yếu tố có tính tổ chức; được thực hiện trên cơ sở và để thi hành pháp luật; được bảo đảm thực hiện chủ yếu bởi hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước (hoặc một số cá nhân và tổ chức xã hội trong trường hợp được giao nhiệm vụ quản lý nhà nước). Quản lý nhà nước cũng là sản phẩm của việc phân công lao động nhằm liên kết và phối hợp các đối tượng bị quản lý [2].

Quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện Cán bộ TP. Hồ Chí Minh được hiểu là hoạt động chấp hành – điều hành theo đó chấp hành là hoạt động thực hiện trên thực tế các quy định pháp luật của Nhà nước và các quy chế của Học viện đối với đội ngũ giảng viên; điều hành là hoạt động chỉ đạo của cơ quan nhà nước cấp trên và trực tiếp là của Giám đốc Học viện đối với đội ngũ giảng viên. Đặc trưng của hoạt động điều hành là ban hành văn bản pháp luật và văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật.

– Đội ngũ giảng viên

Theo Điều 70 Luật Giáo dục năm 2005 quy định “Nhà giáo là người làm nhiệm vụ giảng dạy, giáo dục trong nhà trường, cơ sở giáo dục khác”. Đội ngũ giảng viên được hiểu là tập thể giảng viên (nhà giáo), được tập hợp và tổ chức thành một lực lượng có chung nhiệm vụ thực hiện các mục tiêu giáo dục của cơ sở giáo dục đó.

– Học viện Cán bộ Thành phố Hồ Chí Minh

Học viện Cán bộ TP. Hồ Chí Minh (gọi tắt là Học viện) thuộc hệ thống trường chính trị cấp tỉnh [3], được thành lập theo Quyết định số 1878/QĐ-TTg ngày 15/10/2014 của Thủ tướng Chính phủ trên cơ sở nâng cấp Trường Cán bộ TP. Hồ Chí Minh (gọi tắt là Trường Cán bộ). Học viện có nhiệm vụ “đào tạo, bồi dưỡng về lý luận chính trị, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nước; về kiến thức và kỹ năng quảnlýnhà nước; thực hiện triển khai dịch vụ khoa học và công nghệ; nghiên cứu và tư vấn về chính sách cho các cấp quản lý của TP. Hồ Chí Minh; hợp tác, liên kết đào tạo, nghiên cứu khoa học với các cơ sở giáo dục đại học trong và ngoài nước”. Hiện nay, Học viện có bốn Khoa giảng dạy, đó là: Khoa Lý luận Mác – Lênin, Khoa Dân vận, Khoa Xây dựng Đảng và Khoa Nhà nước – pháp luật.

1.2. Một số văn bản về quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện Cán bộ Thành phố Hồ Chí Minh

Giảng viên Học viện là một bộ phận của đội ngũ công chức, viên chức; do đó, quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện chịu sự điều chỉnh của các văn bản quy phạm pháp luật đối với công chức, viên chức, giảng viên trường chính trị cấp tỉnh. Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về quản lý nhà nước công chức, viên chức, giảng viên trường chính trị cấp tỉnh. Các văn bản quy phạm pháp luật đó bao gồm các luật, nghị định, thông tư và nhiều văn bản cụ thể hoá công tác quản lý nhà nước giảng viên Học viện. Một số văn bản quan trọng là:

Học viện là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Thành ủy và Ủy ban nhân dân TP.Hồ Chí Minh, do đó các công chức, viên chức, giảng viên Học viện chịu sự điều chỉnh của Luật Cán bộ, công chức năm 2008 và Luật Viên chức năm 2010. Ngoài ra, giảng viên Học viện còn tuân theo quy định của Luật Giáo dục năm 1998 – sửa đổi, bổ sung năm 2005. Để cụ thể hóa nội dung quản lý nhà nước đội ngũ công chức, viên chức, giảng viên của các luật nêu trên, nhiều nghị định, thông tư đã được ban hành như: Nghị định số 27/2012/NĐ-CP ngày 06/4/2012 của Chính phủ quy định về xử lý kỷ luật viên chức và trách nhiệm bồi thường, hoàn trả của viên chức; Nghị định số 29/2012/NĐ-CP ngày 12/4/2012 của Chính phủ quy định về tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức; Thông tư liên tịch số 36/2014/TTLT-BGDĐT-BNV ngày 28/11/2014 của Bộ Giao dục – Đào tạo và Bộ Nội vụ quy định mã số và tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp viên chức giảng dạy trong các cơ sở giáo dục đại học công lập;Thông tư liên tịch số 06/2011/TTLT-BNV-BGDĐT ngày 06/62011 của Bộ Nội vụ và Bộ Giáo dục – Đào tạo quy định tiêu chuẩn, nhiệm vụ, chế độ làm việc, chính sách đối với giảng viên tại cơ sở đào tạo, bồi dưỡng của Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Trường Chính trị tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương… Những văn bản quy phạm pháp luật trên là cơ sở pháp lý để thực hiện công tác tuyển dụng, sử dụng, quản lý công chức, viên chức nói chung và công chức, viên chức, giảng viên trường chính trị cấp tỉnh nói riêng. Các văn bản quy phạm pháp luật bước đầu đã đáp ứng và tạo nền tảng pháp lý đẩy mạnh hoạt động quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên trường chính trị cấp tỉnh mang lại hiệu quả, tạo tiền đề cho sự phát triển của công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ.

Học viện thuộc hệ thống Trường Chính trị cấp tỉnh, do đó quản lý giảng viên của Học viện còn phải tuân thủ theo cả những quy định của Học viện Chính trị – Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh [4]. Học viện đã ban hành Quy chế giảng viên, trong đó quy định tiêu chuẩn, nhiệm vụ, quyền hạn của giảng viên; chế độ làm việc, chính sách đối với giảng viên. Trên cơ sở các quy định của pháp luật và các quy chế đã được ban hành, có bốn nội dung cơ bản về quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện được xem xét, đó là: (i) Xây dựng kế hoạch, quy hoạch giảng viên; (ii) Tuyển dụng đội ngũ giảng viên; (iii) Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên; và (iv) Kiểm tra, đánh giá đội ngũ giảng viên. Theo các quy định thì tiêu chuẩn của giảng viên Học viện phải gồm cả tiêu chuẩn chung của một giảng viên (bằng cấp chuyên ngành, trình độ ngoại ngữ, trình độ tin học, nghiệp vụ sư phạm và khả năng nghiên cứu khoa học theo quy định, và có thêm tiêu chuẩn của giảng viên trường chính trị cấp tỉnh là Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, có trình độ lý luận chính trị, có kiến thức về quản lý nhà nước, có phương pháp giảng dạy tích cực theo quy định (trừ trường hợp giảng viên tập sự) [5]. Có thể thấy rằng, những tiêu chuẩn đối với giảng viên Học viện nói riêng và Trường chính trị cấp tỉnh nói chung đòi hỏi khắt khe hơn và cao hơn so với giảng viên nói chung.

2. Thực trạng quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện Cán bộ thành phố Hồ Chí Minh

2.1. Công tác xây dựng kế hoạch, quy hoạch giảng viên

Xây dựng kế hoạch, quy hoạch giảng viên của Học viện là nội dung quản lý quan trọng nhất nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, giảng viên có số lượng và chất lượng đáp ứng yêu cầu hiện nay, có nguồn dự trữ dồi dào cho phát triển sự nghiệp đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực của TP.Hồ Chí Minh.Ban Thường vụ Thành ủy TP.Hồ Chí Minh đã rất quan tâm và xây dựng định hướng phát triển của Học viện, cụ thể [6]:

Về chủ trương, đến năm 2010, Trường Cán bộ sẽ được đầu tư để trở thành một Trung tâm đào tạo cán bộ có uy tín – Trường Đại học Chính trị, một cơ sở nghiên cứu khoa học xã hội có chất lượng và triển vọng; mở rộng chức năng đào tạo, bồi dưỡng. Đến năm 2014, định hướng trên đã được hiện thực hóa khi Trường Cán bộ được nâng cấp lên Học viện. So với Trường Cán bộ trước đây, Học viện đã có thêm nhiều chức năng, nhiệm vụ mới và được đào tạo, bồi dưỡng nhiều loại chương trình mới. Từ đây đã mở ra hướng phát triển cho Học viện, nhưng đồng thời cũng là thách thức không nhỏ đối với công tác quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên của Học viện, những người trực tiếp thực hiện các chương trình đào tạo được giao.

Học viện sẽ xây dựng đội ngũ công chức, viên chức, giảng viên trong sạch vững mạnh. Đặc biệt chú trọng đào tạo nâng cao trình độ, chuẩn hóa giảng viên và cán bộ quản lý, bảo đảm 100% có trình độ ngoại ngữ, tin học và 100% có trình độ Trung cấp Lý luận chính trị trở lên; Trưởng, phó khoa phòng có trình độ Cử nhân Lý luận chính trị, Cao cấp Lý luận chính trị. Bên cạnh đó, Học viện còn chăm lo giáo dục chính trị cho công chức, viên chức, giảng viên; chăm lo đời sống vật chất cho cán bộ, nhân viên. Tăng cường xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ giảng dạy và học tập từng bước hiện đại hóa việc giảng dạy và phục vụ giảng dạy. Đội ngũ giảng viên cần được phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng, trong đó chất lượng là một yêu cầu ưu tiên số một. Đội ngũ giảng viên phải thực sự mạnh về chuyên môn, tinh về chất lượng và có đủ bản lĩnh về chính trị, gương mẫu về đạo đức và có phương pháp giảng dạy thuyết phục. Giảng viên Học viện trong những năm tới phải đồng thời là một nhà lý luận, một nhà nghiên cứu, một nhà giáo tâm huyết yêu nghề, một giảng viên Đại học thực thụ, một báo cáo viên cấp Thành phố, một cán bộ bản lĩnh…

Về kế hoạch, hiện nay Học viện có 67 giảng viên, trong thời gian tới đòi hỏi cần tăng lên 150 – 180 người, đạt tỉ lệ giảng viên/học viên là 1/20 và tiến dần đến tỷ lệ 1/10. Điều đó đã tác động trực tiếp đến sĩ số của các lớp, trước đây thường từ 150 – 200 người/lớp, thì hiện nay đã giảm xuống còn 80 – 100 người/lớp; trong tương lai gần sẽ là 40 – 50 người/lớp, đặc biệt sẽ có những lớp từ 10 – 20 người/lớp.

2.2. Công tác tuyển dụng đội ngũ giảng viên

Tuyển dụng đội ngũ giảng viên là một hoạt động then chốt trong quản lý

nhà nước về giáo dục. Quản lý nhà nước về tuyển dụng giảng viên phải được thực hiện đầy đủ về quy trình tuyển dụng, số lượng, cơ cấu và tiêu chuẩn giảng viên.Công tác tuyển dụng giảng viên của Học viện trong thời gian qua luôn thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Tính đến ngày 31/12/2014, Học viện có 67 giảng viên, trong đó có 17 giảng viên trẻ (tỷ lệ 25,4 %), trong 5 năm tới, số giảng viên nghỉ hưu theo chế độ là 24 người (tỷ lệ 35,8%). Như vậy, trong thời gian tới số lượng giảng viên trẻ sẽ tăng lên, do đó, công tác tuyển dụng sẽ đặc biệt chú trọng đến chất lượng của người được tuyển dụng để đáp ứng nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng cán bộ khi Học viên được thành lập và có thêm chức năng, nhiệm vụ mới.

2.3. Công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên

Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên là một trong những hoạt động cơ bản của quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên. Nó bao gồm các hoạt động đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng, tự bồi dưỡng của các cấp quản lý và chính bản thân giảng viên.

Chất lượng giảng viên Học viện là yếu tố quan trọng quyết định chất lượng đào tạo, bồi dưỡng về lý luận chính trị, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nước; kiến thức và kỹ năng quảnlýnhà nước cho cán bộ, công chức, viên chức của TP. Hồ Chí Minh. Thành ủy TP. Hồ Chí Minh, Đảng ủy và Ban Giám đốc Học viện luôn chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, trình độ lý luận chính trị, kiến thức quản lý nhà nước và các tiêu chuẩn khác. Xác định việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên mang tính chiến lược, đây là công việc phải làm thường xuyên, liên tục và lâu dài để xây dựng một đội ngũ giảng viên đủ về số lượng, phù hợp về cơ cấu và có chất lượng cao, phục vụ cho chiến lược phát triển lâu dài khi Trường Cán bộ đã được nâng cấp thành Học viện Cán Bộ.

a. Về trình độ chuyên môn

Đến ngày 31/12/2014, trong số 67 giảng viên của Học viện, có 65 giảng viên có trình độ chuyên môn sau đại học (tỷ lệ 97%), chỉ còn 2 giảng viên có trình độ cử nhân (tỷ lệ 3%) . Về chức danh, có 2 giảng viên (tỷ lệ 3%) là Phó Giáo sư (tỷ lệ 3%).

b. Về trình độ lý luận chính trị

Đối với đội ngũ giảng viên Học viện, không chỉ có yêu cầu về nâng cao trình độ chuyên môn mà trình độ lý luận chính trị là một yêu cầu bắt buộc. Hiện nay, Học viện có 65 giảng viên có trình độ trung cấp (tỷ lệ 97%), cao cấp hoặc cử nhân chính trị; chỉ còn 2 giảng viên trẻ có trình độ sơ cấp chính trị (tye lệ 3%).

c. Tham gia đề tài nghiên cứu khoa học

Hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học là hai nhiệm vụ cơ bản của người giảng viên. Hai nhiệm vụ này có mối quan hệ gắn bó biện chứng với nhau, có vai trò tác động qua lại lẫn nhau. Để nâng cao chất lượng đào tạo, mỗi giảng viên không ngừng nâng cao chất lượng bài giảng và phải đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học, ứng dụng các kết quả nghiên cứu khoa học vào thực tiễn giảng dạy. Ở các Trường Chính trị, đội ngũ giảng viên được coi là lực lượng đi đầu và quyết định trong việc thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học.

Trong những năm qua, hoạt động nghiên cứu khoa học được Ban Giám hiệu Trường Cán bộ – Ban Giám đốc Học viện quan tâm. Số lượng đề tài khoa học đã tăng lên trong những năm gần đây, không các đề tài cấp cơ sở mà còn có các đề tài cấp thành phố và cấp nhà nước. Hoạt động nghiên cứu khoa học, của giảng viên đã có những đóng góp tích cực vào công tác đào tạo, bồi dưỡng của nhà trường, có nhiều đề tài nghiên cứu khoa đã nghiệm thu và vận dụng vào phục vụ công tác giảng dạy tại trường.

d. Các tiêu chuẩn khác

– Về trình độ sư phạm

Trình độ sư phạm là yếu tố quan trọng giúp giảng viên truyền tải kiến thức tới người học. Hiện nay, có 100% giảng viên của Học viện đã được trang bị phương pháp giảng dạy đại học, đặc biệt là phương pháp giảng dạy tích cực do Học viện Chính trị – Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức. Phương pháp giảng dạy được xác định trên cơ sở đặc điểm của đối tượng đào tạo và nội dung đào tạo.

Việc đổi mới phương pháp giảng dạy đã được Ban Giám hiệu Trường Cán bộ – nay là Ban Giám đốc Học viện cùng tập thể giảng viên quan tâm và đưa thành tiêu chuẩn đánh giá, xếp loại thi đua cuối năm. Bên cạnh phương pháp dạy và học truyền thống, đội ngũ giáo viên đã tìm cách đa dạng hóa các hình thức tổ chức lớp học, sử dụng các phương tiện hỗ trợ giảng dạy. Ban Giám hiệu Trường Cán bộ – Ban Giám đốc Học viện đã tổ chức nhiều khóa tập huấn cho giảng viên về phương pháp giảng dạy, cách thức sử dụng các phương tiện hỗ trợ như: projector, bảng tương tác… Phương pháp giảng dạy tích cực đang ngày càng chiếm ưu thế trong công tác giảng dạy các loại lớp của nhà trường, trong đó có chương trình đào tạo, bồi dưỡng.

– Về trình độ ngoại ngữ, tin học và kiến thức về quản lý nhà nước

Nếu đối chiếu với tiêu chuẩn giảng viên được quy định tại Quy chế giảng viên thì hầu hết các giảng viên đều đạt tiêu chuẩn chung về trình độ chuyên môn và trình độ lý luận chính trị theo quy định, thậm chí có nhiều tiêu chí cao hơn tiêu chuẩn. Tuy nhiên, vẫn còn một số tiêu chí chưa đạt ở một số giảng viên, đặc biệt là giảng viên trẻ như: Tin học trình độ B trở lên – trong khi hầu hết giảng viên trẻ chỉ có trình độ A; có chứng chỉ bồi dưỡng kiến thức quản lý nhà nước – trong khi hầu hết giảng viên trẻ chưa có chứng chỉ này; hay trình độ ngoại ngữ để thực sự có thể sử dụng cho nghiên cứu và tham khảo tài liệu giảng dạy bằng tiếng nước ngoài còn hạn chế.

2.4. Công tác kiểm tra, đánh giá đối với giảng viên

Kiểm tra, đánh giá đội ngũ giảng viên Học viện là một hoạt động quan trọng để đánh giá phẩm chất và năng lực của giảng viên. Qua đó, nhận biết được những điểm mạnh, điểm yếu và mặt còn tồn tại cần phải khắc phục trong thời gian tới và có những định hướng cho sự phát triển của giảng viên trong tương lai. Nhờ có kiểm tra đánh giá của từng giảng viên mà Học viện có kế hoạch, phương án sắp xếp, bố trí công việc phù hợp và đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ giảng viên. Công tác kiểm tra, đánh giá đội ngũ giảng viên được tiến hành thường xuyên, liên tục. Song song với việc đổi mới phương pháp giảng dạy, việc đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá đội ngũ giảng viên cần được chú trọng.Trong những năm qua, Học viện đã kiểm tra, đánh giá đội ngũ giảng viên dưới nhiều hình thức như: kiểm tra giáo án giảng dạy ở tổ chuyên môn, tổ chức lấy ý kiến học viên, tổ chức thao giảng, tham dự hội thi giảng viên giảng dạy giỏi cấp trường và cấp quốc gia…

Việc tổ chức lấy ý kiến học viên được tổ chức định kỳ, mỗi năm 2 lần, vào 6 tháng đầu năm và 6 tháng cuối năm, kết quả qua các năm có gần 100% giảng viên được đánh giá đạt loại khá trở lên. Hội thi giảng viên dạy giỏi toàn quốc các Trường Chính trị tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do Học viện Chính trị – Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức theo định kỳ 2 năm/lần. Tại mỗi kỳ Hội thi, Học viện đều có 02 giảng viên tham dự, qua 5 kỳ Hội thi đến nay Học viện có 6 giảng viên đạt danh hiệu “Giảng viên dạy giỏi xuất sắc toàn quốc khối các trường Chính trị” và 4 giảng viên đạt danh hiệu “Giảng viên dạy giỏi toàn quốc khối các trường Chính trị”. Qua các kỳ kiểm tra, đánh giá và tổng kết công tác cuối năm, Học viện đã thực hiện kịp thời công tác thi đua khen thưởng giảng viên theo đúng quy định. Cho đến nay, chưa có giảng viên của Học viện phải chịu bất kỳ hình thức kỷ luật nào.

3. Kết luận và đề xuất

3.1.Kết luận

Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật khá đầy đủ về quản lý nhà nước cán bộ, công chức, viên chức, giảng viên, giảng viên trường chính trị cấp tỉnh. Các văn bản quy phạm pháp luật đã bước đầu đáp ứng và tạo nền tảng pháp lý đẩy mạnh hoạt động quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện Cán bộ TP. Hồ Chí Minh. Công tác chỉ đạo của Học viện Chính trị – Hành chính Quốc gia Hồ chí Minh và Thành ủy TP. Hồ Chí Minh, và công tác quản lý của Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh chặt chẽ và kịp thời, tạo sự đoàn kết, nhất trí, phát huy cao độ sức mạnh trí tuệ của tập thể giảng viên Học viện. Công tác quản lý đội ngũ giảng viên đã được Học viện Cán bộ TP. Hồ Chí Minh nghiêm túc tổ chức thực hiện đầy đủ và đúng theo các văn bản quy phạm pháp luật của nhà nước và bám sát sự chỉ đạo của Học viện Chính trị – Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Thành ủy và Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh. Từ thực tiễn quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện, một số vấn đề đặt ra trong thời gian tới như sau:

– Đến nay, khi Học viện cán bộ đã được thành lập với những chức năng và nhiệm vụ mới, cần tiếp tục xây dựng kế hoạch phát triển Học viện theo lộ trình trung hạn và dài hạn, trong đó có kế hoạch, quy hoạch; đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên đáp ứng nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức của Thành phố trong giai đoạn hiện nay và trong tương lai.

– Công tác quy hoạch, đào tạo đội ngũ giảng viên cần chú trọng đội ngũ giảng viên thay thế cho thế hệ giảng viên chuẩn bị nghỉ hưu theo chế độ trong thời gian tới để đảm bảo sự kế cận liên tục, tránh được sự hụt hẫng chuyên môn giữa các thế hệ.

– Trong công tác tuyển dụng giảng viên, phần lớn người được tuyển dụng hiện nay là sinh viên mới ra trường, để nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên từ đầu vào, làm thế nào để thu hút nguồn nhân lực có chất lượng cao là một vấn đề quan trọng được đặt ra.

– Công tác đào tạo giảng viên cần chú trọng việc đào tạo giảng viên có trình độ chuyên ngành ở bậc tiến sĩ, bồi dưỡng kiến thức về quản lý nhà nước, nghiệp vụ sư phạm, ngoại ngữ, tin học và khả năng nghiên cứu khoa học.

3.2. Đề xuất giải pháp

Để tăng cường hiệu quản quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho Thành phố, một số giải pháp được đề xuất như sau:

a. Nhóm giải pháp về pháp lý

Các nội dung quản lý nhà nước cần được thực hiện trên nền tảng pháp lý vững chắc, đó là văn bản pháp luật có giá trị pháp lý cao. Do đó, thực hiện việc “luật hóa” các quan điểm, chủ trương của Đảng về quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên trường chính trị cấp tỉnh, cụ thể về đối tượng điều chỉnh:

– Cần xác định rõ các khái niệm cơ bản “nhà giáo”, “giáo viên”, “giảng viên”, “giảng viên chính trị”… Khi có quy định thống nhất sẽ xác định đúng đối tượng điều chỉnh trong quá trình thực hiện các chế độ, chính sách có liên quan.

– Các chế độ chính sách đối với đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý trường chính trị cần được luật hóa trong Luật Giáo dục để bảo đảm giá trị pháp lý và hiệu lực thi hành cao, bảo đảm chăm lo đời sống vật chất và tinh thần cho đội ngũ giảng viên trường chính trị để họ yên tâm công tác, giữ vững phẩm chất và nâng cao năng lực.

b. Nhóm giải pháp tăng cường hiệu quả công tác quản lý nhà nước đội ngũ giảng viên Học viện

– Về quy hoạch giảng viên

Đối với các giảng viên trong diện quy hoạch vào đội ngũ quản lý, Lãnh đạo Học viện và Lãnh đạo Khoa xem xét phân côngmột số công việc để họ dần làm quen và tích lũy kinh nghiệm quản lý, như:Chủ trì thông tin khoa học, chủ trì cuộc họp thảo luận chuyên môn, phối hợp giải quyết một số công việc chung của trường.

– Về đào tạo, bồi dưỡng giảng viên

Phát huy tính tự chủ ở mỗi giảng viên, để họ nỗ lực tự thân trong học tập, nghiên cứu khoa học, nâng cao trình độ chuyên môn và trau dồi kinh nghiệm thực tiễn. Đội ngũ giảng viên trẻ cần có tinh thần cầu tiến, tiếp tục rèn luyện các mặt chuyên môn, tác phong sư phạm, chấp hành nội quy, kỷ luật phát ngôn, bản lĩnh chính trị. Học viện cần xây dựng quy định về việc phân công giảng viên có kinh nghiệm kèm cặp, giúp đỡ giảng viên trẻ về chuyên môn cũng như hoàn thiện nhân cách sống. Việc phân công người hướng dẫn, bồi dưỡng giảng viên trẻ cần trở thành quy định bắt buộc đối với giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ, giảng viên cao cấp, giảng viên chính trong Học viện.

Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Học viện với Học viện chính trị – Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh và các đơn vị khác như Viện Nghiên cứu, Trường Đại học… để giảng viên được tham gia nhiều hơn vào các lớp đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn qua đó có sự giao lưu, học hỏi kinh nghiệm giữa giảng viên của các Trường Chính trị, học tập nâng cao trình độ chuyên môn và kiến thức thực tiễn.

Các khoa giảng dạy cần có kế hoạch cụ thể, thường xuyên phân công các giảng viên lâu năm có kinh nghiệm dự giờ giảng viên trẻ, đặc biệt là những bài giảng mới thông qua, có vậy mới kịp thời góp ý cho giảng viên trẻ về chuyên môn và tác phong giúp giảng viên trẻ ngày càng hoàn thiện mình.

Cần có nguồn kinh phí hỗ trợ giảng viên trẻ học tập nâng cao trình độ ngoại ngữ và tin học ở những cơ sở đào tạo có uy tín, chất lượng.

ThS. Trần Tuấn Duy

Học viện Cán bộ TP. Hồ Chí Minh

Chú thích:

[1]. Văn kiện Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ XI, Nxb.Chính trị Quốc gia, tr.256

[2]. Uông Chu Lưu,Một số vấn đề lý luận về phân cấp quản lý nhà nước, http://moj.gov.vn/65nam/News/Lists/TuL…, truy cập ngày 20/12/2014.

[3]. Quyết định số 184-QĐ/TW ngày 03/9/2008 của Ban Bí thư quyết định về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của Trường Chính trị tỉnh, thành phố tực thuộc Trung ương.

[4]. Ban hành kèm theo Quyết định số 268/QĐ-HVCT-HCQG ngày 03/02/2010 của Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh v/v Ban hành các Quy chế, Quy định quản lý đào tạo ở các trường chính trị tỉnh, Thành phố trực thuộc Trung ương.

[5]. Quyết định số 295 ngày 06/6/2014 của Hiệu trưởng Trường Cán bộ Thành phố

Hồ Chí Minh) Quy định Tiêu chuẩn, nhiệm vụ, quyền hạn của giảng viên; Chế độ làm việc, chính sách đối với giảng viên.

Sau gần 5 năm thành lập và đi vào hoạt động, Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý xã Thạch Bình, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình đã giúp công tác trợ giúp pháp lý đến được với từng người dân, nhất là đối với người nghèo, người dân tộc thiểu số, phụ nữ bị bạo hành và các đối tượng chính sách khác.

Thạch Bình là một xã có địa bàn rộng với trên 80% dân số là người dân tộc (dân tộc Mường), tỷ lệ hộ nghèo cao, trình độ dân trí thấp, trình độ nhận thức pháp luật còn hạn chế, giao thông đi lại còn gặp nhiều khó khăn… nên nhu cầu trợ giúp pháp lý, giúp đỡ về mặt pháp luật cho nhân dân là rất lớn. Sau gần 5 năm thành lập và đi vào hoạt động, Câu lạc bộ (CLB) đã tuyên truyền vận động và kết nạp được gần 20 hội viên hoạt động tại 11 thôn, bản trên địa bàn xã. Đến nay, CLB đã tuyên truyền, phổ biến đến với người dân các đạo luật cơ bản như: Bộ luật Dân sự, Luật Đất đai (sửa đổi), Luật Hôn nhân và gia đình (sửa đổi), Luật Phòng chống bạo lực gia đình, Luật Bình đẳng giới, Luật Giao thông đường bộ, Luật Khiếu nại, Luật tố cáo, Luật Người cao tuổi, Luật Dân quân tự vệ… và các văn bản chính sách khác. Sau 5 tháng đầu năm 2015, CLB trợ giúp pháp lý xã đã tư vấn, giải đáp các vướng mắc pháp luật cho 22 trường hợp, chủ yếu là người dân tộc thiểu số và người nghèo, tổ chức sinh hoạt CLB trợ giúp pháp lý tại 5 điểm bản, thu hút gần 500 lượt người tham gia. Thông qua hoạt động sinh hoạt CLB trợ giúp pháp lý tại trụ sở UBND xã và tại các điểm bản trên địa bàn xã, mà phần lớn người dân trong xã đã biết đến hoạt động trợ giúp pháp lý và tìm đến Trung tâm trợ giúp pháp lý tỉnh và chi nhánh của Trung tâm để được tư vấn, giúp đỡ về mặt pháp luật. Nhờ vậy, số người tham dự các buổi tuyên truyền, tư vấn pháp luật tăng lên, số vụ tranh chấp nhỏ và khiếu nại, tố cáo, số vụ việc yêu cầu tư vấn trong thời gian qua cũng giảm. Thông qua các buổi tuyên truyền pháp luật và trợ giúp pháp lý tại các thôn, bản, CLB trợ giúp pháp lý đã nhận được rất nhiều ý kiến có liên quan đến các lĩnh vực pháp luật cần được tư vấn, giúp đỡ tại chỗ, trong đó có cả các ý kiến gửi về Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh và đã tư vấn thành công.

Ngoài ra, CLB còn phối hợp với Trung tâm trợ giúp pháp lý tỉnh tổ chức 01 cuộc trợ giúp pháp lý lưu động tại trụ sở UBND xã, thu hút hàng trăm lượt người tham gia, 13 ý kiến trợ giúp pháp lý đã được tư vấn tại chỗ thành công làm cho nhân dân địa phương rất hài lòng. Bên cạnh đó, CLB trợ giúp pháp lý xã còn phối hợp với Phòng Tư pháp huyện, Hội luật gia huyện, Hội phụ nữ huyện và Công an huyện Nho Quan… tổ chức tuyên truyền pháp luật cho gần 200 người tham dự và trao đổi về các vấn đề pháp lý đang xảy ra trong đời sống nhân dân địa phương. Tại các buổi sinh hoạt trợ giúp pháp lý, có rất nhiều ý kiến trợ giúp pháp lý đều đã được tư vấn tại chỗ. Những số liệu phản ánh trên cho thấy nhu cầu được tư vấn pháp luật cho nhân dân địa phương trong thời gian qua là rất lớn, việc tư vấn giải đáp thành công đã giải quyết được tình trạng quá tải tại trụ sở UBND xã và các cơ quan chuyên môn cấp huyện. Mặt khác, thông qua việc tuyên truyền pháp luật, tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý đã góp phần truyền tải đến người dân những quy định pháp luật cơ bản, tránh tình trạng người dân vi phạm pháp luật mà không biết mình đã vi phạm pháp luật. Nhờ kết quả của công tác truyền thông tuyên truyền pháp luật thông qua các buổi sinh hoạt chuyên đề, CLB trợ giúp pháp lý và hoạt động trợ giúp pháp lý lưu động của Trung tâm trợ giúp pháp lý tỉnh mà số vụ khiếu nại, tố cáo trong thời gian qua đã giảm đáng kể, những chi phí không cần thiết và những chi phí nhỏ mà người dân phải nộp do không am hiểu pháp luật cũng giảm.

Sau gần 5 năm thành lập và hoạt động, đội ngũ Ban Chủ nhiệm CLB Trợ giúp pháp lý xã Thạch Bình đã được kiện toàn để tổ chức hoạt động, 11 thôn, bản trên địa bàn xã đều đã có hội viên làm đầu mối hoạt động. Các hội viên trong CLB đã hoạt động rất tích cực và đều đặn để đạt được hiệu quả cao hơn nhằm đáp ứng tốt nhất nhu cầu của nhân dân. Để có được những kết quả đáng khích lệ đó, trước hết phải kể đến sự quan tâm, ủng hộ của Đảng ủy, UBND xã và đội ngũ làm công tác truyền thông, tuyên truyền pháp luật, tư vấn pháp luật của CLB Trợ giúp pháp lý xã Thạch Bình.

Hiện nay, Luật Trợ giúp pháp lý ngày càng phát huy hiệu quả, việc tổ chức mô hình CLB Trợ giúp pháp lý ở cấp xã, phường, thị trấn là rất cần thiết. Tuy nhiên, đây là mô hình mới nên phải có sự bồi dưỡng về chuyên môn, kỹ năng quản lý, điều hành cho Ban Chủ nhiệm các CLB Trợ giúp pháp lý; đồng thời bồi dưỡng kiến thức pháp luật và kỹ năng giao tiếp cho các hội viên. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất quyết định hiệu quả hoạt động là Ban Chủ nhiệm và hội viên CLB phải có trình độ pháp lý, nhiệt tình, say mê với công việc và có khả năng truyền đạt những kiến thức pháp luật tới nhân dân để nhân dân kịp thời nắm bắt được những quy định của pháp luật, hạn chế tình trạng vi phạm pháp luật trong nhân dân, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội tại địa phương.

Đoàn Thị Ngọc Hải

Sở Tư pháp tỉnh Ninh Bình

Lạng Sơn là tỉnh miền núi thuộc vùng Đông Bắc nước ta, với diện tích tự nhiên là 8.328 km2, dân số toàn tỉnh là 831.887 người (theo điều tra dân số 01/4/2009), có 7 dân tộc anh em cùng sinh sống. Địa hình tỉnh Lạng Sơn chủ yếu là đồi núi, mật độ dân cư phân bố không tập trung. Tỉnh có 10 đơn vị hành chính huyện và 1 thành phố, là điểm nút của sự giao lưu kinh tế với các tỉnh phía Tây (như Cao Bằng, Thái Nguyên, Bắc Kạn), phía Đông (như tỉnh Quảng Ninh), phía Nam (như Bắc Giang, Bắc Ninh, thủ đô Hà Nội) và phía Bắc tiếp giáp với Trung Quốc. Ngoài những điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên phong phú, Lạng Sơn còn là tỉnh có hệ thống giao thông thuận lợi (có đường quốc lộ 1A đi qua; có đường biên giới chung với Trung Quốc dài 253 km; có 2 cửa khẩu quốc tế (cửa khẩu đường bộ Hữu Nghị và cửa khẩu đường sắt Đồng Đăng), 2 cửa khẩu quốc gia (Chi Ma, Bình Nghi) và 7 cặp chợ biên giới; có đường sắt liên vận quốc tế) cho việc giao lưu kinh tế, khoa học – công nghệ với các tỉnh phía Nam trong cả nước, với Trung Quốc và sang các nước vùng Trung Á, châu Âu và các nước khác1… Trong điều kiện hiện nay, khi Nhà nước ta đang thực hiện chính sách đầu tư phát triển các khu kinh tế cửa khẩu, thì Lạng Sơn càng có điều kiện để phát triển các ngành kinh tế, đặc biệt là thương mại, du lịch và dịch vụ. Khu kinh tế cửa khẩu là một trong những vùng kinh tế trọng điểm, là khu vực phát triển năng động nhất, là trọng tâm chuyển dịch cơ cấu kinh tế của cả tỉnh, góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển, nâng cao mức sống của nhân dân, tăng thu nhập cho ngân sách địa phương và trung ương.

Trong những năm qua, sự phát triển về mọi mặt của tỉnh Lạng Sơn có đóng góp không nhỏ của Ngành Tư pháp. Có thể nói, việc tổ chức thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ công tác tư pháp, trong đó có vai trò đặc biệt quan trọng của Sở Tư pháp đã đóng góp tích cực vào việc phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh.

Sở Tư pháp Lạng Sơn được thành lập theo Quyết định số 72/UB-QĐ-TC ngày 22/02/1982 của Ủy ban nhân dân tỉnh Lạng Sơn trên cơ sở cơ cấu tổ chức của Ban Pháp chế tỉnh. Trong quá trình 33 năm xây dựng và trưởng thành, mặc dù chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Sở Tư pháp tỉnh Lạng Sơn có nhiều thay đổi, tuy nhiên, trong bất kỳ thời điểm nào, Sở Tư pháp luôn tham mưu cho Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh tổ chức chỉ đạo, triển khai thực hiện hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ công tác tư pháp trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn ở các lĩnh vực công tác như: Công tác xây dựng và thi hành pháp luật; theo dõi thi hành pháp luật; kiểm tra, xử lý văn bản quy phạm pháp luật; kiểm soát thủ tục hành chính; pháp chế; phổ biến, giáo dục pháp luật; hòa giải ở cơ sở; hộ tịch; quốc tịch; chứng thực; nuôi con nuôi; lý lịch tư pháp; bồi thường nhà nước; trợ giúp pháp lý; luật sư; tư vấn pháp luật; công chứng; giám định tư pháp; bán đấu giá tài sản; trọng tài thương mại; quản lý công tác thi hành pháp luật về xử lý vi phạm hành chính… Hiện nay, Sở Tư pháp 6 phòng chuyên môn, 2 tổ chức giúp việc và 3 đơn vị sự nghiệp trực thuộc.

Để phản ánh hoạt động của Ngành Tư pháp Lạng Sơn, tháng 11/2015, Sở Tư pháp tỉnh Lạng Sơn đã phối hợp với Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, Bộ Tư pháp tổ chức Tọa đàm “Công tác pháp chế, công tác tư pháp ở tỉnh Lạng Sơn”. Tại Tọa đàm này, các đại biểu đã cùng nhau phân tích, đánh giá kết quả đạt được của công tác tư pháp Lạng Sơn trong một năm qua, đồng thời nêu ra những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của công tác tư pháp và pháp chế trong thời gian tới. Một số lĩnh vực hoạt động nổi bật của tư pháp xứ Lạng năm vừa qua, đó là:

Về xây dựng và kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật: Trong năm 2015, công tác xây dựng, ban hành, kiểm tra, xử lý văn bản quy phạm pháp luật của cấp tỉnh tuân thủ đúng trình tự, thủ tục quy định, đảm bảo đúng thẩm quyền; kịp thời thể chế hoá đường lối, chủ trương, chính sách của đảng, pháp luật của Nhà nước, phát huy hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trên địa bàn tỉnh.

Về công tác bổ trợ tư pháp: Công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bổ trợ tư pháp trên địa bàn tỉnh ngày càng đi vào nề nếp, việc xã hội hóa tiếp tục được đẩy mạnh, các biện pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước được tăng cường, góp phần tạo sự phát triển bền vững cho các hoạt động bổ trợ tư pháp, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu hợp pháp, chính đáng của tổ chức và người dân. Tuy nhiên, việc kiện toàn tổ chức và phát triển luật sư theo Đề án chưa đạt hiệu quả cao, chất lượng giải quyết vụ việc của luật sư chưa đáp ứng được nhu cầu thực tiễn của người dân. Về hoạt động công chứng, mặc dù đã có quy hoạch tổng thể phát triển tổ chức hành nghề công chứng nhưng số lượng tổ chức hành nghề công chứng còn ít. Do vậy, việc đẩy mạnh xã hội hóa trong lĩnh vực bổ trợ tư pháp là yêu cầu cấp thiết hiện nay trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn.

Về công tác phổ biến, giáo dục pháp luật: Có thể nói, các hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật đã được triển khai tương đối đồng bộ thống nhất, có trọng tâm, trọng điểm theo đúng chương trình, kế hoạch đề ra. Nội dung phổ biến thiết thực, gắn với từng đối tượng và phù hợp với nhiệm vụ kinh tế – chính trị của địa phương, yêu cầu nhiệm vụ của các ngành, các tổ chức đoàn thể. Hình thức phổ biến được thực hiện một cách đa dạng và phong phú, đem lại hiệu quả thiết thực. Do vậy, nhiều nội dung pháp luật đã đi vào cuộc sống đến với mọi tầng lớp nhân dân, góp phần tích cực vào việc hạn chế các vi phạm pháp luật trong cộng đồng dân cư. Tuy nhiên, việc chấp hành pháp luật ở một số nơi chưa thực sự nghiêm (ví dụ như khu vực đô thị), vì thế, trong thời gian tới, cần có những giải pháp cụ thể giúp cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật đạt hiệu quả cao đối với từng đối tượng.

Về hoạt động kiểm soát thủ tục hành chính: Năm vừa qua, tất cả các quy định về thủ tục hành chính được đánh giá tác động, thẩm định theo đúng pháp luật; thực hiện đầy đủ việc công bố công khai thủ tục hành chính; hoàn thành việc rà soát toàn bộ các văn bản quy phạm pháp luật quy định về thủ tục hành chính thuộc thẩm quyền ban hành của địa phương; công tác rà soát quy định, thủ tục hành chính được thực hiện có trọng tâm, trọng điểm, tránh rà soát tràn lan.

Về hoạt động trợ giúp pháp lý: Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh luôn bố trí viên chức thực hiện việc tiếp công dân kịp thời, có hiệu quả; cử trợ giúp viên pháp lý, luật sư cộng tác viên tham gia đại diện, bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng; thực hiện tốt việc phối hợp trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng; tổ chức hoạt động trợ giúp pháp lý lưu động có hiệu quả tại cơ sở và tư vấn pháp luật miễn phí tại chỗ cho những đối tượng thuộc diện được trợ giúp pháp lý. Tuy nhiên, công tác trợ giúp pháp lý còn gặp nhiều khó khăn do hạn chế về cơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc và phương tiện đi lại.

Năm 2016 và những năm tiếp theo, Ngành Tư pháp tỉnh Lạng Sơn sẽ tiếp tục phát huy những thành tích đã đạt được, nỗ lực hết mình để khắc phục những khó khăn, hạn chế, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, phấn đấu đưa Sở Tư pháp tỉnh Lạng Sơn trở thành đơn vị đi đầu trong hoạt động tư pháp.

Huyền Bùi

Tài liệu tham khảo:

http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/cactinhvathanhpho/tinhlangson/thongtintinhthanh?view=introduction&provinceId=1366.

Trong thời gian qua với xu hướng hội nhập và phát triển kinh tế ngày càng sâu rộng, văn hóa xã hội ngày càng phát triển, đời sống của nhân dân trên địa bàn tỉnh Gia Lai ngày càng được cải thiện, kéo theo đó là những tác động mặt trái của nền kinh tế thị trường, hình thành lối sống thực dụng, thích hưởng thụ. Sự tác động, ảnh hưởng của môi trường, gia đình, xã hội như: Bạo lực gia đình, mạng xã hội, các loại hình trò chơi trên internet… làm cho bộ phận người dân, nhất là lứa tuổi thanh thiếu niên nhận thức, hành động lệch lạc hoặc dễ bị các đối tượng lợi dụng, lôi kéo, dụ dỗ, thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật, như: Giết người, cướp tài sản, trộm cắp, tụ tập gây rối an ninh trật tự… ý thức đề cao cảnh giác đấu tranh tố giác tội phạm của một bộ phận nhân dân chưa cao.

Theo thống kê từ năm 2011 đến nay, bình quân mỗi năm trên địa bàn tỉnh xảy ra trên 850 vụ án hình sự, tính chất thủ đoạn gây án ngày càng tinh vi, nghiêm trọng, như: Vụ giết người, cướp tài sản (chết 2 người) xảy ra ngày 23/12/2012 tại thị trấn Đăk Đoa, huyện Đăk Đoa; vụ giết người xảy ra ngày 21/01/2015 tại xã Ia Kla, huyện Đức Cơ (chết 2 người, bị thương 1 người). Nguyên nhân là do mâu thuẫn cá nhân bộc phát tức thời; do mâu thuẫn gia đình; liên quan đến rượu, bia…; số đối tượng hoạt động chuyên nghiệp, lưu động, có xu hướng trẻ hóa, số đối tượng từ 14 tuổi đến dưới 30 tuổi chiếm tỉ lệ cao (68%). Nhiều đối tượng phạm tội trong độ tuổi từ 14 đến 18 tuổi như nhóm đối tượng Lê Văn Dương (sinh năm 1998, có 4 đối tượng) gây ra 8 vụ trộm cắp tài sản tại huyện Chư Pưh, nhóm đối tượng Dương Văn Tâm (sinh năm 1994, có 3 đối tượng) gây ra 12 vụ cướp tại huyện Đăk Đoa, Chư Păh… Đối tượng phạm tội là người dân tộc thiểu số ngày càng tăng, tội phạm trộm cắp chiếm tới 48% cơ cấu tội phạm… Tội phạm về kinh tế như: Các vụ vận chuyển tàng trữ lâm sản trái phép với số lượng lớn; tình trạng buôn bán, vận chuyển hàng cấm… xảy ra ngày càng nhiều tại địa bàn các huyện Chư Prông, Chư Sê, Đức Cơ, Kong Chro. Tội phạm tham nhũng còn tiềm ẩn nhiều phức tạp xảy ra ở các lĩnh vực như quản lý đất đai, quản lý tài chính, thực hiện chính sách… Đối với tội phạm về ma túy ngày càng diễn biến rất phức tạp, thủ đoạn ngày càng tinh vi, số đối tượng liên quan đến ma túy có xu hướng tăng, theo rà soát trên địa bàn tỉnh hiện có 948 đối tượng liên quan đến ma túy…

Thực hiện Chỉ thị số 48/CT-TW ngày 22/10/2010 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tội phạm trong tình hình mới; Kết luận số 95-KL/TW ngày 02/4/2014 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 21-CT/TW ngày 26/3/2008 của Bộ Chính trị vềtiếp tục tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo công tác phòng, chống và kiểm soát ma túy trong tình hình mới”; Chỉ thị số 09-CT/TW ngày 01/12/2011 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với phong trào toàn dân bảo vệ an ninh tổ quốc trong tình hình mới và Kế hoạch số 3705/KH-UBND ngày 28/10/2013 của Uỷ ban nhân dân tỉnh về thực hiện Dự án “Xây dựng xã, phường, thị trấn không có tệ nạn ma túy”; Kế hoạch số 1269/KH-BCĐ ngày 19/9/2012 của Ban chỉ đạo phòng chống tội phạm tỉnh về triển khai thực hiện công tác phòng chống tội phạm. Xác định được công tác tuyên truyền pháp luật phòng chống tội phạm có vai trò đặc biệt quan trọng, làm giảm thiểu tỉ lệ vi phạm pháp luật trong cộng đồng dân cư trên địa bàn tỉnh.

Trong 05 năm qua, toàn tỉnh đã thực hiện tuyên truyền hơn 355.000 tài liệu các loại tuyên về công tác phòng, chống tội phạm, phòng, chống ma tuý, phòng, chống mua bán người; phát sóng trên 7.000 bản tin, bài viết phóng sự tuyên truyền phòng chống tội phạm; tổ chức tập trung tuyên truyền công tác phòng, chống tội phạm tại các khu vực biên giới được 930 buổi với 94.582 lượt người tham dự; tổ chức tuyên truyền cá biệt cho từng đối tượng, từng hộ gia đình được 3.636 buổi với 25.139 lượt người; tổ chức cho 9.100 hộ gia đình làm cam kết “không tiếp tay cho các hoạt động buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả”; 31.500 cán bộ, hội viên hội phụ nữ ký cam kết “bản thân và gia đình không vi phạm pháp luật về tệ nạn xã hội”, các cơ quan đơn vị phối hợp thực hiện hàng ngàn buổi tuyên truyền về công tác phòng, chống tội phạm với 645.522 lượt người tham dự, phát động quần chúng phòng chống tội phạm tại 4.700 lượt thôn, làng, tổ dân phố với 631.888 lượt người tham dự; tổ chức 135 lớp tập huấn tuyên truyền về phòng chống tội phạm. Ngoài ra, công tác tuyên truyền còn tập trung vào việc thông qua các hoạt động như “Ngày pháp luật”; cuộc vận động “Toàn dân xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”, “3 không với ma túy”; các câu lạc bộ pháp luật như “Phụ nữ với pháp luật”, “Thanh niên với pháp luật”, “Tuổi trẻ với pháp luật”…

Nhìn chung công tác tuyên truyền về phòng, chống tội phạm trong thời gian qua tuy được đổi mới nhiều với các nội dung phù hợp, phát huy được hiệu quả nhất định, nhưng triển khai chưa thường xuyên, chưa tập trung vào các đối tượng có nguy cơ phạm tội, tệ nạn xã hội… công tác cảm hóa, giúp đỡ người phạm tội, vi phạm pháp luật, tái hòa nhập cộng đồng còn hạn chế, thiếu sự tích cực tham gia của toàn xã hội; tỷ lệ tái phạm trong số phạm nhân được đặc xá, mãn hạn tù vẫn chưa giảm. Trong thời gian tới để công tác tuyên truyền đạt hiệu quả cao hơn, làm giảm thiểu tỉ lệ vi phạm pháp luật của người dân, đặc biệt là lứa tuổi thanh, thiếu niên và tội phạm công nghệ cao cần thực hiện một số nội dung sau:

Thứ nhất, các cấp Ủy đảng, chính quyền từ tỉnh đến cơ sở phải quan tâm hơn nữa trong việc lãnh đạo, chỉ đạo công tác tuyên truyền phòng, chống tội phạm, xác định công tác này là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên của mình;

Thứ hai, cần tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền phòng, chống tội phạm, phòng, chống ma tuý, phòng, chống mua bán người trên địa bàn tỉnh cả về chiều sâu, chiều rộng, với nhiều hình thức, nội dung phù hợp đến từng đối tượng cụ thể, đề ra chương trình, kế hoạch tuyên truyền để thực hiện có hiệu quả các chủ trương, kế hoạch phòng, chống tội phạm; tập trung tuyên truyền vào các địa bàn trọng điểm có nguy cơ cao để giảm thiểu tình trạng vi phạm pháp luật;

Thứ ba, thường xuyên biên soạn và cấp phát các tài liệu tuyên truyền đến tận cơ sở; mở các lớp tập huấn để nâng cao nhận thức và kỹ năng về công tác phòng, chống tội phạm, tệ nạn xã hội trong hệ thống mặt trận, đoàn thể chính trị, các tổ chức xã hội, từ đó tạo ra phong trào đoàn kết đấu tranh phòng chống tội phạm, tệ nạn xã hội rộng khắp, phấn đấu từng bước làm giảm và tiến tới đẩy lùi tội phạm, tệ nạn ma túy, mại dâm, mua bán người… ra khỏi đời sống xã hội;

Thứ tư, mỗi cán bộ, đảng viên có trách nhiệm thực hiện và tuyên truyền, vận động gia đình thực hiện pháp luật liên quan đến công tác phòng, chống tội phạm;

Thứ năm, huy động sự tham gia rộng rãi, tích cực của các tổ chức quần chúng và nhân dân vào công tác phòng, chống tội phạm. Nâng cao hiệu quả phong trào toàn dân bảo vệ an ninh tổ quốc; tổ chức các đợt tuyên truyền gắn với việc thực hiện “xây dựng xã, phường, thị trấn không có tệ nạn ma túy”

Thứ sáu, tăng cường và đổi mới công tác cảm hóa, giáo dục, giúp đỡ những người phạm tội được đặc xá, tha tù, người mắc tệ nạn xã hội tại cộng đồng và tại các trại giam, cơ sở chữa bệnh, cơ sở giáo dục, trường giáo dưỡng với những hình thức phù hợp. Quan tâm hỗ trợ những người lầm lỗi đã cải tạo tốt để sớm ổn định cuộc sống, tái hòa nhập với cộng đồng.

Cuối cùng, xây dựng và nhân rộng các mô hình tuyên truyền phòng, chống tội phạm có hiệu quả. Vận động nhân dân tích cực tham gia trấn áp tội phạm, truy bắt các đối tượng bị truy nã nhưng đang lẩn trốn. Kịp thời động viên, khen thưởng những tập thể, cá nhân đã đóng góp tích cực trong việc phát hiện, điều tra tội phạm. Có chính sách bảo vệ cá nhân và gia đình những người tham gia làm công tác phòng, chống tội phạm.

Ngân Vũ

Như đã biết, đặc trưng nổi bật và khác biệt nhất của công chứng viên so với những người hành nghề khác là mặc dù với tư cách cá nhân (là một công dân hoặc một viên chức bình thường) nhưng được Nhà nước tin tưởng, bổ nhiệm để trao cho một phần quyền lực công của Nhà nước (thực hiện dịch vụ công do Nhà nước ủy nhiệm) nhằm thực hiện chức năng chính là chứng nhận tính xác thực, tính chính xác, tính hợp pháp và tính phù hợp với đạo đức xã hội của các hợp đồng, văn bản giao dịch dân sự hoặc các giấy tờ dân sự khác. Qua đó, chính công chứng viên sẽ làm cho các văn bản, giấy tờ này trở thành có hiệu lực pháp luật như các văn bản của Nhà nước ban hành ra, được nhân dân và Nhà nước thừa nhận. Đồng thời, với chức năng nói trên của mình, hành vi của công chứng viên còn được toàn bộ xã hội nhìn nhận như một chuẩn mực về sự đúng đắn, đặt vào đó một sự tin cậy rất cao nếu như không muốn khẳng định gần như là tuyệt đối. Chính vì những lý do nêu trên mà vấn đề năng lực và đạo đức của công chứng viên luôn luôn phải được đặt lên hàng đầu trong tất cả các quy định về công chứng viên nói riêng và các quy định về công chứng nói chung để đáp ứng được những kỳ vọng lớn lao đó của người dân và của xã hội. Với các nước có nền pháp luật lâu đời và phát triển thì đội ngũ công chứng viên của họ đã gần như khẳng định được vị thế chắc chắn, uy tín rất cao trong giới những người hành nghề pháp luật và trong lòng xã hội. Còn đối với nước ta, một đất nước vẫn còn nghèo, lịch sử pháp luật chưa dài, ý thức pháp luật của người dân chưa cao, trình độ và kinh nghiệm của những nhà xây dựng pháp luật dù sao vẫn còn những hạn chế, thiếu sót, nên việc xây dựng và thực thi pháp luật nói chung và pháp luật về công chứng nói riêng vẫn còn rất nhiều tồn tại, bất cập.

Theo lý luận, năng lực chuyên môn và đạo đức là hai phạm trù khác nhau, nhưng trên thực tế, năng lực và đạo đức của một công chứng viên tuy có sự độc lập song lại cùng phải phục vụ một mục đích cơ bản là đảm bảo cho chất lượng của hành vi và văn bản công chứng. Suy rộng ra, nó sẽ quyết định chất lượng cả một chế định công chứng, quyết định uy tín cho cả đội ngũ công chứng viên của một quốc gia. Với sự chỉ đạo của Đảng, sự cố gắng chung của Nhà nước và toàn xã hội, các cơ quan có thẩm quyền đã ban hành nhiều văn bản quy phạm về công chứng. Theo đó, văn bản có hiệu lực cao nhất hiện nay là Luật Công chứng năm 2014. Luật này đã quy định khá đầy đủ về mặt hình thức đối với điều kiện, tiêu chuẩn liên quan đến chất lượng công chứng viên. Ngoài ra, còn có nhiều văn bản quy phạm hướng dẫn thực hiện khác mà đặc biệt là Thông tư số 11/2012/TT-BTP do Bộ Tư pháp ban hành ngày 30/10/2012 chỉ để quy định riêng về “Quy tắc đạo đức hành nghề công chứng”. Thông tư này bao gồm nhiều nội dung quy định về đạo đức hành nghề của công chứng viên. Tuy nhiên, từ quy định cho đến kết quả thực thi là một khoảng cách còn khá lớn. Biểu hiện trên thực tế là, cho đến hiện tại, những sai phạm xuất phát từ cả năng lực của công chứng viên lẫn sai phạm về đạo đức hành nghề của công chứng viên vẫn còn rất nhiều và có biểu hiện ngày càng tinh vi hơn, thậm chí nhiều trường hợp còn lẫn lộn rất khó phân biệt đó là sai phạm về năng lực hay về đạo đức hành nghề công chứng, khó phân biệt đó là sai phạm do vô ý hay cố ý của công chứng viên. Dưới đây, chúng tôi sẽ phân tích, bình luận về một số quy định pháp luật và việc áp dụng những quy định này trên thực tế.

1. Về tiêu chuẩn công chứng viên

Tiều chuẩn công chứng viên được quy định tại Điều 8 Luật Công chứng năm 2014 như sau:

“Điều 8. Tiêu chuẩn công chứng viên

Công dân Việt Nam thường trú tại Việt Nam, tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, có phẩm chất đạo đức tốt và có đủ các tiêu chuẩn sau đây thì được xem xét, bổ nhiệm công chứng viên:

1. Có bằng cử nhân luật;

2. Có thời gian công tác pháp luật từ 05 năm trở lên tại các cơ quan, tổ chức sau khi đã có bằng cử nhân luật;

3. Tốt nghiệp khóa đào tạo nghề công chứng quy định tại Điều 9 của Luật này hoặc hoàn thành khóa bồi dưỡng nghề công chứng quy định tại khoản 2 Điều 10 của Luật này;

4. Đạt yêu cầu kiểm tra kết quả tập sự hành nghề công chứng;

5. Bảo đảm sức khỏe để hành nghề công chứng”.

Nhìn chung những quy định tiêu chuẩn dành cho công chứng viên như trên là đúng đắn, hợp lý và cũng khá tương đồng với tiêu chuẩn đối với một số chức danh tư pháp khác. Tuy nhiên, như đã phân tích, hoạt động công chứng là một hoạt động đặc thù chỉ do một cá nhân (công chứng viên) tiếp nhận, tự quyết định xử lý và thực hiện việc công chứng từ đầu đến cuối, đồng thời phải tự “chịu trách nhiệm trước pháp luật và người yêu cầu công chứng về văn bản công chứng” (khoản 4, Điều 4). Như vậy, có thể thấy sức ép về kiến thức pháp luật, về kinh nghiệm áp dụng pháp luật, kinh nghiệm phân tích các mối quan hệ xã hội và cả sức ép về tâm lý đối với công chứng viên khi thực hiện công chứng là rất lớn. Thêm vào đó, Luật Công chứng lại còn khống chế cả thời hạn phải thực hiện việc công chứng:“Thời hạn công chứng không quá 02 ngày làm việc; đối với hợp đồng, giao dịch có nội dung phức tạp thì thời hạn công chứng có thể kéo dài hơn nhưng không quá 10 ngày làm việc”(khoản 2 Điều 43). Mặt khác, vì là dịch vụ đã được xã hội hoá nên xuất hiện thêm yếu tố cạnh tranh, do đó việc tiếp nhận và giải quyết các yêu cầu công chứng đòi hỏi phải được thực hiện gần như là tức thời, nếu không có các quy địnhkhống chế thời gian của pháp luật. Với tất cả những sức ép như trên, liệu rằng những quy định về tiêu chuẩn công chứng viên trong Luật nói trên đã đủ chưa? Chúng tôi có thể khẳng định: Quy định như vậy còn quá sơ sài, khó đáp ứng được với những diễn biến vô cùng phức tạp trong thực tiễn xã hội, dễ đẩy công chứng viên, nhất là các công chứng viên mới vào nghề mắc phải những sai phạm do thiếu kinh nghiệm, thiếu bản lĩnh nghề nghiệp. Do vậy, để củng cố thêm năng lực của công chứng viên (trong trường hợp này tạm coi năng lực chỉ bao gồm: Năng lực kinh nghiệm và bản lĩnh nghề nghiệp) thì có lẽ Luật nên quy định chi tiết hơn nữa, chặt chẽ hơn nữa để nâng cao thêm chất lượng, năng lực công chứng viên. Ví dụ: Thay vì quy định phải có 05 năm công tác pháp luật như quy định hiện hành, nên quy định luôn: Phải có đủ từ 03 đến 05 năm làm giúp việc nghiệp vụ trực tiếp cho công chứng viên, hoặc quy định phải có ít nhất 05 năm làm việc tại tổ chức hành nghề công chứng, chứ không nên quy định chung chung là 05 năm công tác pháp luật như hiện tại…

Còn đối với quy định “phải có phẩm chất đạo đức tốt”cũng cần phải quy định cụ thể hơn. Chuẩn mực đạo đức xã hội chúng ta có thể đã biết nhiều, chuẩn mực đạo đức trong pháp luật chúng ta cũng có thể trích dẫn ra từ một số các quy định trong hệ thống văn bản quy phạm, nhưng đối với tiêu chuẩn công chứng viên thì nên đặt chuẩn mực đạo đức cao hơn một mức so với các đối tượng thông thường khác, tức là phải quy định rõ hơn thế nào là đạo đức tốt. Ví dụ chúng ta có thể đưa ra những quy định cụ thể hơn như: chưa từng bị kết án tù giam vì lỗi cố ý trong lĩnh vực công chứng, hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính đến lần thứ ba trong lĩnh vực công chứng vì lỗi cố ý mà vẫn cố tình vi phạm, hoặc chưa từng phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, hoặc những người không có hành vi gây ra những dư luận xấu có tác động tiêu cực đến xã hội…

2. Về đạo đức hành nghề của công chứng viên

Từ khi xã hội hoá đến nay, nhất là trong giai đoạn đầu do chưa có quy hoạch tổng thể của Chính phủ, số lượng các văn phòng công chứng tăng mạnh và phân bổ không đều. Số lượng công chứng viên cũng tăng lên rất nhanh và được bổ nhiệm khá dễ dàng, lại được tự do cạnh tranh theo xu hướng thị trường nên các văn phòng công chứng đã không ngừng đẩy mạnh cạnh tranh, thu hút lợi nhuận, dẫn tới sự cạnh tranh không lành mạnh giữa một số tổ chức hành nghề công chứng. Từ đó xuất hiện nhiều vụ việc công chứng viên công chứng hợp đồng, giao dịch (nhiều nhất lại là liên quan đến bất động sản, những tài sản có giá trị lớn) có dấu hiệu vi phạm pháp luật một cách cố ý, nghiêm trọng như: công chứng “treo”, công chứng “khống”, ủy quyền bán một tài sản cho nhiều người, công chứng hợp đồng giao dịch khi chưa có đầy đủ điều kiện theo quy định của pháp luật, coi nhẹ các quy định của pháp luật, coi nhẹ việc tuân theo đạo đức xã hội, thiếu cẩn trọng trong thẩm định hồ sơ, thu thù lao công chứng chưa thống nhất, thu không theo quy định hoặc có sự khuất tất trong thu thù lao, phí công chứng…

Tất cả những hành vi trên của công chứng viên và của các tổ chức hành nghề công chứng xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Có thể do trình độ, năng lực của công chứng viên đó yếu, kiến thức pháp luật và kỹ năng nghiệp vụ chưa đủ để đáp ứng. Tuy nhiên trên thực tế nhiều sai phạm không hoàn toàn xuất phát từ nguyên nhân vừa nêu. Rất nhiều những sai phạm trong số đó sau khi được các cơ quan điều tra hay các đoàn thanh tra, kiểm tra vào cuộc tìm hiểu, xem xét, kết luận đã rút ra được nguyên nhân sâu xa xuất phát từ chính sự sai phạm về đạo đức hành nghề của công chứng viên. Đó là một sự vi phạm hoàn toàn mang tính chủ quan, nhằm mục đích trục lợi có chủ ý của công chứng viên khi thực hiện việc công chứng.

Trước tình hình đó cùng với sự phản ánh của dư luận xã hội, ngày 30/12/2012 Bộ Tư pháp đã ban hành Thông tư số 11/2012/TT-BTP quy định “Quy tắc đạo đức hành nghề công chứng”. Theo đó, Thông tư quy định khá đầy đủ vể quy tắc đạo đức hành nghề của riêng công chứng viên. Qua nghiên cứu Thông tư nói trêncó thể thấy, với tư cách là cơ quan quản lý nhà nước cao nhất của Ngành Tư pháp, với sự tham khảo kinh nghiệm pháp luật nước ngoài, sự đúc kết kinh nghiệm ban hành văn bản quy phạm pháp luật kết hợp với yếu tố thực tiễn, Bộ Tư pháp đã quy định một cách có hệ thống, có chiều sâu và khá toàn diện về tất cả những khía cạnh, các yếu tố nhằm luật hoá đạo đức hành nghề công chứng, trong đó chủ yếu là quy định về công chứng viên, nhằm hướng tới xây dựng nghề công chứng của nước ta thực sự trở thành một nghề cao quý.

Tất cả các quy định trong bộ quy tắc đạo đức hành nghề công chứng này đều khá rõ ràng, mạch lạc, rất phù hợp với chuẩn mực đạo đức chung theo quy định của pháp luật Việt Nam, phù hợp với truyền thống đạo đức dân tộc, đạo đức xã hội và đạo đức con người. Tuy nhiên, vì là một bộ quy tắc đạo đức áp dụng để hành nghề, nên các quy định trong bộ quy tắc này dường như thiếu đi những quy định đòi hỏi sự chi tiết. Cụ thể như:

Thứ nhất: Quy định về việc kiểm tra, thanh tra, giám sát, khen thưởng, xử lý vi phạm còn chung chung, chưa đề ra được lịch trình, tiêu chí và thành phần những người tham gia vào đoàn thanh tra, kiểm tra, giám sát, khen thưởng, xử lý vi phạm. Điều này rất quan trọng, vì nó sẽ bảo đảm cho việc đánh giá được chính xác, kịp thời và quan trọng nhất là phải thật sự công tâm, khách quan và chuẩn mực. Muốn như thế, ngoài các cơ quan quản lý Nhà nước như Bộ Tư pháp, Sở Tư pháp hoặc Tổ chức xã hội nghề nghiệp hay chính Tổ chức hành nghề công chứng, thì trong quy chế nên quy định thêm: Trong thành phần đoàn thanh tra, kiểm tra, hay hội đồng giám sát, khen thưởng, xử lý vi phạm phải có mặt thêm các cơ quan báo chí, truyền thông, những người chuyên làm công tác xã hội và nhất là những người yêu cầu công chứng (người yêu cầu ngẫu nhiên và người yêu cầu thường xuyên), … Có như vậy việc thanh tra, kiểm tra, giám sát, khen thưởng, xử lý vi phạm mới được chính xác, quy chế mới thực sự phát huy được tác dụng.

Thứ hai: Cùng với quy định “Công chứng viên thực hiện không đúng Quy tắc đạo đức hành nghề công chứng thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm sẽ bị nhắc nhở, phê bình, khiển trách, xử lý kỷ luật theo Điều lệ của tổ chức xã hội nghề nghiệp của công chứng viên, bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật”, cũng nên quy định thêm việc phải thành lậpđoàn hay hội đồng xử lý vi phạm. Đồng thời, nên quy định chi tiết hơn từng vi phạm cụ thể của công chứng viên sẽ phải chịu hình thức xử phạt nào, mức độ bao nhiêu…

3. Ý kiến đóng góp của một số chuyên gia

– Theo Luật gia Phạm Quốc Anh, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam: “Trong tất cả các lĩnh vực nói chung và lĩnh vực công chứng nói riêng, con người luôn là yếu tố quyết định. Là một người công chứng viên, tiêu chuẩn đầu tiên là cần phải có đủ trình độ năng lực và đạo đức nghề nghiệp. Điều đó sẽ được thể hiện qua chất lượng công chứng, qua thái độ niềm nở, ân cần, làm việc cặn kẽ, có trách nhiệm. Hiện nay, các công chứng viên chủ yếu vẫn làm công tác đối nội với các loại giao dịch trong nước, ít các hợp đồng giao dịch có yếu tố nước ngoài, đa số chất lượng ngoại ngữ của các công chứng viên còn thấp, kiến thức về hội nhập rất hạn chế. Vì vậy tự bản thân mỗi người làm công tác công chứng phải có ý thức trau dồi những hạn chế nói trên.

Thêm vào đó hiện nay theo quy định chung thì những cán bộ đã được đào tạo, công tác ở các cơ quan tư pháp, hành pháp được miễn thực tập công chứng viên. Đây là một kẽ hở, mặc dù quy định đó đúng, nhưng chưa được hoàn thiện bởi vì mỗi lĩnh vực của pháp luật lại có những yêu cầu riêng, nếu chỉ có nền kiến thức chung của ngành tư pháp để đem vào làm việc cụ thể trong lĩnh vực công chứng thì chưa đủ. Những người đã qua đào tạo, công tác tại các cơ quan tư pháp, hành pháp muốn làm việc trong lĩnh vực công chứng vẫn phải qua lớp đào tạo ngắn hạn, có thi, kiểm tra một cách nghiêm túc để lấy chứng chỉ. Nếu chỉ dựa trên quá trình công tác mà miễn thực tập thì sẽ chỉ đáp ứng được về mặt số lượng, không đáp ứng được về chất lượng”.

– Luật gia Đỗ Văn Chỉnh, nguyên thẩm phán, Trưởng ban Thanh tra TANDTC cho biết hiện nay những tiêu chuẩn đối với công chứng viên trong luật công chứng đã tương đối chặt chẽ và đầy đủ. Đối với người công chứng viên không đặt quá nặng những tiêu chuẩn về hình thức như ngoại hình, giọng nói điều quan trọng là phải có sức khỏe, có năng lực, phải qua đào tạo bài bản và phải có tinh thần trách nhiệm trong công việc.

– Luật gia Phương Linh, Sở Tư pháp Bắc Giang nêu: Nên có thêm tiêu chuẩn về độ tuổi công tác bởi hiện nay Luật Công chứng của nước ta không quy định việc hạn chế độ tuổi hành nghề công chứng, điều này chưa phù hợp bởi hoạt động công chứng ngoài đòi hỏi kỹ năng về nghiệp vụ, công chứng viên còn cần có tư duy về nghiệp vụ sắc bén, đòi hỏi cần có sự tinh thông và “nhạy cảm” trong nghề nghiệp. Nếu công chứng viên hành nghề cao tuổi sẽ bị hạn chế về sức khoẻ, không đáp ứng được các yêu cầu này.

Và cuối cùng, thay cho lời kết, chúng tôi xin trích dẫn một ý kiến khách quan dưới đây của một người khách yêu cầu công chứng thực tế: Ông Nguyễn Thế Hòa, một người dân đến yêu cầu công chứng tại Văn phòng công chứng Ngọn Lửa Việt, số 16, đường 10, khu đô thị Trung Yên, Trung Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội đóng góp: “làm người công chứng viên phải thật sự khách quan, trung thực, không thiên vị, không vì lợi ích cá nhân, vì sự quen thân làm ảnh hưởng đến lợi ích người khác, không công chứng hợp đồng, giao dịch có nội dung trái đạo đức xã hội. Công chứng viên phải có đủ năng lực để nắm rõ và giải thích cho người yêu cầu công chứng về quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm đối với Nhà nước, về quyền được khiếu nại, tố cáo của người yêu cầu công chứng khi tham gia ký kết hợp đồng, giao dịch hay không?. Những tiêu chuẩn đó không chỉ dừng lại ở việc các văn phòng công chứng tự đánh giá, mà chính những người đi công chứng như chúng tôi cũng sẽ được tham gia đánh giá trực tiếp bằng nhận xét khách quan của mình”.

Chu Hồng Sơn

Công chứng viên Phòng Công chứng số 1 TP. Hà Nội

Ngày 24/5/2005, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 48/NQ-TW của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện pháp luật đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 (Nghị quyết số 48/NQ-TW). Đây là văn kiện chính trị của Đảng định hướng cho sự phát triển của hệ thống pháp luật nước ta trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

Trên cơ sở Nghị quyết số 48/NQ-TW, Ban thường vụ tỉnh ủy Ninh Bình đã chỉ đạo Hội đồng nhân dân (HĐND), Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh và các các cơ quan có liên quan bám sát nội dung của Nghị quyết, triển khai thực hiện phù hợp với tình hình thực tế địa phương. Từ đó đã tạo được sự chuyển biến tích cực trong hệ thống pháp luật, các cơ quan, đơn vị trên địa bàn tỉnh đã làm tốt vai trò tham mưu cho HĐND, UBND các cấp xây dựng chương trình, kế hoạch thực hiện đảm bảo sát với tình hình thực tế. Qua 10 năm triển khai thực hiện Nghị quyết, công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đã có những chuyển biến cơ bản đáp ứng được các mục tiêu, quan điểm đã đề ra.

Trong 10 năm qua (2005 – 2015), HĐND và UBND các cấp đã ban hành 3.072 văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL), (trong đó HĐND, UBND tỉnh ban hành 487 VBQPPL; HĐND, UBND cấp huyện ban hành 373 VBQPPL; HĐND, UBND cấp xã ban hành 1.734 VBQPPL). Các VBQPPL của tỉnh ban hành cơ bản đều phù hợp với các VBQPPL do các cơ quan trung ương ban hành và phù hợp với tình hình thực tế của tỉnh Ninh Bình, có tính thực tiễn, khả thi cao, có tác động tích cực hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách của tỉnh. Đồng thời, thông qua công tác thẩm định đã phát hiện nhiều dự thảo văn bản quy định không đúng thẩm quyền, không phù hợp với quy định của cơ quan nhà nước cấp trên hoặc có phạm vi, đối tượng điều chỉnh không rõ ràng, thể thức và kỹ thuật trình bày sai với quy định của pháp luật, từ đó kiến nghị cơ quan soạn thảo tiếp thu, chỉnh lý.

Đối với công tác tự kiểm tra, rà soát và hệ thống hóa VBQPPL trong thời gian qua đã được các cấp, các ngành thực hiện tương đối nghiêm túc. Trong 10 năm qua, Sở Tư pháp đã thực hiện tự kiểm tra đối với 487 VBQPPL của HĐND, UBND tỉnh (97 Nghị quyết, 354 Quyết định và 36 Chỉ thị); Phòng Tư pháp cấp huyện đã giúp HĐND, UBND cùng cấp tự kiểm tra đối với 359 VBQPPL; công chức tư pháp – hộ tịch cấp xã đã giúp HĐND, UBND cấp xã thực hiện kiểm tra đối với 1.770 VBQPPL. Công tác tự kiểm tra, xử lý văn bản trong thời gian qua đã được các cấp, các ngành thực hiện tương đối nghiêm túc và kịp thời, đặc biệt là công tác tự kiểm tra ở cấp tỉnh đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận và đạt được những kết quả đáng khích lệ.

Thực hiện Thông tư liên tịch số 03/2010/TT-BTP ngày 03/3/2010 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp hướng dẫn thực hiện công tác theo dõi thi hành pháp luật và Nghị định số 59/2012/NĐ-CP ngày 23/7/2012 của Chính phủ về theo dõi thi hành pháp luật, công tác theo dõi thi hành pháp luật đã có nhiều chuyển biến, bước đầu đã có sự gắn kết với kế hoạch kiểm soát thủ tục hành chính và kiểm tra VBQPPL. Sở Tư pháp đã tham mưu giúp UBND tỉnh xây dựng Quy chế phối hợp trong công tác theo dõi thi hành pháp luật, trong đó phân công cụ thể trách nhiệm của các cấp, các ngành; biên soạn, phát hành sổ tay hướng dẫn nghiệp vụ theo dõi thi hành pháp luật để cấp phát cho các cơ quan, đơn vị trên địa bàn tỉnh bảo đảm nâng cao chất lượng và thống nhất trong quá trình xây dựng, góp ý, kiểm soát thủ tục hành chính, thẩm định, theo dõi thi hành pháp luật, kiểm tra văn bản.

Việc xử lý vi phạm hành chính được các cấp, các ngành quan tâm chỉ đạo thực hiện, cơ bản đi vào nề nếp; xử phạt vi phạm hành chính được tiến hành bảo đảm tính công khai, minh bạch, khách quan, đúng thẩm quyền. Để triển khai thực hiện công tác quản lý nhà nước về xử lý vi phạm hành chính, ngày 20/3/2015, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 252/QĐ-UBND ngày 20/3/2015 ban hành Kế hoạch theo dõi thi hành pháp luật xử lý vi phạm hành chính năm 2015 trên địa bàn tỉnh.

Việc triển khai các nhiệm vụ phổ biến giáo dục pháp luật ở tỉnh được thực hiện bài bản, theo kế hoạch thống nhất từ tỉnh đến cơ sở. Nội dung tuyên truyền, phổ biến pháp luật đã bám sát các chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước trong phát triển kinh tế – xã hội, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ chính trị của ngành, địa phương; gắn với các sự kiện chính trị, kinh tế, văn hóa quan trọng của đất nước và địa phương; tập trung vào những văn bản pháp luật mới, có phạm vi điều chỉnh rộng liên quan đến nhiều mặt của đời sống xã hội và các quyền, nghĩa vụ của người dân. Nhiều hình thức phổ biến pháp luật đã được sáng tạo, đổi mới phù hợp với địa phương, cơ sở và đối tượng được phổ biến. Nguồn nhân lực cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trên địa bàn tỉnh ngày càng phát triển cả về số lượng và chất lượng. Hiện nay đã kiện toàn được 100 báo cáo viên cấp tỉnh, 273 báo cáo viên cấp huyện và hơn 800 tuyên truyền viên pháp luật

Về năng lực của các thiết chế xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật, đi đôi với việc xây dựng thể chế về xây dựng pháp luật và theo dõi thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh, cơ cấu tổ chức, biên chế thực hiện nhiệm vụ xây dựng pháp luật và theo dõi thi hành pháp luật cũng được quan tâm kiện toàn. Năm 2005, đội ngũ cán bộ làm công tác xây dựng pháp luật, công tác pháp chế ở tỉnh mới chỉ có 17 người, ở cấp huyện là 22 người, cấp xã là 145 người. Đến nay, con số này được nâng lên là 38 cán bộ pháp chế ở cấp tỉnh, 30 cán bộ làm công tác xây dựng pháp luật ở cấp huyện và 187 cán bộ làm công tác xây dựng pháp luật ở cấp xã, cơ bản đã đáp ứng được yêu cầu của Nghị quyết số 48/NQ-TW và yêu cầu thực tiễn địa phương.

Về đào tạo, sử dụng nguồn nhân lực làm công tác pháp luật, năm 2005, toàn tỉnh có 184 cán bộ làm công tác xây dựng pháp luật và công tác pháp chế, trong đó có 40 người có trình độ cử nhân Luật, 78 người có trình độ trung cấp Luật và 66 người có trình độ chuyên ngành khác. Đến năm 2015, trình độ chuyên môn của đội ngũ làm công tác pháp luật đã được nâng lên một cách rõ rệt, với tổng số 255 cán bộ thì có 02 người có trình độ Thạc sỹ, 159 người có trình độ Cử nhân Luật, 37 người có trình độ Trung cấp Luật và 57 người có trình độ chuyên ngành khác.

Bên cạnh những kết quả đạt được nêu trên thì việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 48/NQ-TW ở địa phương còn gặp một số khó khăn hạn chế như:Một số sở, ngành, địa phương chưa thực sự quan tâm đúng mức đến việc chỉ đạo và triển khai thực hiện đầy đủ, toàn diện công tác xây dựng VBQPPL; công tác xây dựng và ban hành VBQPPL còn bị động, phải chờ và phụ thuộc vào việc hướng dẫn và giao nhiệm vụ của các cơ quan trung ương; kinh phí cho công tác xây dựng văn bản nói chung cũng như công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa nói riêng chưa được bố trí thường xuyên, chưa đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ phải triển khai thực hiện; đội ngũ làm công tác xây dựng pháp luật tuy được củng cố kiện toàn, có tăng về số lượng, cơ bản bảo đảm về chất lượng để thực hiện nhiệm vụ được giao, nhưng so với yêu cầu công việc hiện nay thì vẫn chưa đáp ứng yêu cầu công việc được giao, được phân cấp, vì ngoài thực hiện các nhiệm vụ theo quy định của pháp luật, hiện nay đội ngũ này đảm nhận nhiều công việc mới, rất khó và nặng nề như: kiểm soát thủ tục hành chính, theo dõi thi hành pháp luật, xử lý vi phạm hành chính, bồi thường nhà nước…mặt khác đội ngũ công chức pháp chế ở các sở, ngành hầu hết là kiêm nhiệm, chậm được kiện toàn nên cũng ảnh hưởng không nhỏ đến công tác xây dựng VBQPPL. Ngoài ra, đội ngũ công chức tư pháp – hộ tịch ở cơ sở không ổn định và thường xuyên thay đổi qua mỗi kỳ bầu cử, đại hội. Ngoài ra, hiện nay các thông tư liên tịch giữa Bộ Nội vụ và các Bộ, ngành ban hành để hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của các cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương không quy định về tổ chức pháp chế. Do vậy, không thể giữ lại Phòng Pháp chế theo Nghị định số 55/2011/NĐ-CP của Chính phủ…

Để khắc phục những tồn tại, hạn chế trong thời gian qua, đồng thời tiếp tục triển khai thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 48/NQ-TW trong thời gian tới, các cơ quan có thẩm quyền cần nâng cao chất lượng xây dựng pháp luật và các văn bản hướng dẫn thi hành một cách đồng bộ, thống nhất và kịp thời, tránh tình trạng luật đã có hiệu lực nhưng không tổ chức triển khai thực hiện được, vì còn phải chờ hướng dẫn của trung ương; tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thi hành pháp luật, bảo đảm luật ban hành có hiệu lực được tổ chức triển khai đồng bộ; quy định trách nhiệm hành chính đối với cơ quan, người ban hành văn bản trái pháp luật gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích của tổ chức và người dân; tiếp tục rà soát, phân loại để kiến nghị, sửa đổi, bổ sung hoặc loại bỏ những thủ tục hành chính rờm rà, không còn phù hợp, làm cho hệ thống VBQPPL của địa phương đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và có tính khả thi cao. Nhiệm vụ nào đã phân cấp, phân quyền cho cơ quan cấp dưới thì phải ban hành văn bản để tổ chức triển khai thực hiện nghiêm túc;cần phải có biện pháp để đảm bảo số lượng biên chế của công chức làm công tác VBQPPL ở địa phương và sớm ban hành chính sách đãi ngộ, hỗ trợ để thu hút, tạo điều kiện cho những người trực tiếp làm công tác xây dựng VBQPPL; khẩn trương ban hành văn bản hướng dẫn để xác định vị trí pháp lý và sự tồn tại của Phòng Pháp chế ở các cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh theo quy định tại Nghị định số 55/2011/NĐ-CP; tăng cường và thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ, kỷ năng xây dựng VBQPPL chuyên ngành cho công chức làm công tác xây dựng pháp luật ở địa phương để góp phần phục vụ tốt công tác xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật ở địa phương như Nghị quyết số 48/NQ-TW của Bộ Chính trị đã đề ra.

Đoàn Thị Ngọc Hải

Sở Tư pháp tỉnh Ninh Bình

Để xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định: “Nhà nước quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật”. Nhiệm vụ đầu tiên là phải ban hành pháp luật, tiếp đến là tổ chức thực hiện pháp luật, trong đó, nhiệm vụ tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) được xem là cầu nối giữa đưa các chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến với các tầng lớp nhân dân. Mục đích của nhiệm vụ tuyên truyền, PBGDPL là nhằm xây dựng ý thức pháp luật, làm cho nhân dân, cán bộ, công chức có lòng tin vào pháp luật, có thói quen, động cơ tích cực trong thực hiện pháp luật. Sinh thời, V.I.Lênin từng chỉ rõ: “Tuyên truyền là cần thiết và chúng ta không nên sợ phải lặp đi lặp lại… Và nếu chúng ta nghĩ rằng chúng ta đã quá chú ý nhiều đến việc tuyên truyền, thì cần nói rằng chúng ta còn phải làm việc đó nhiều hơn gấp trăm lần nữa”[1]. Điều đó có nghĩa là, hoạt động tuyên truyền, PBGDPL cần phải thực hiện thường xuyên, liên tục, thực hiện càng nhiều nội dung, phong phú về hình thức, không chỉ bằng lời nói mà bằng hình ảnh minh họa, thực hiện càng nhiều càng tốt, khi nào hoạt động tuyên truyền đến với đối tượng được tuyên truyền biến thành hành động trong thực tế thì hoạt động tuyên truyền, PBGDPL mới thực sự có hiệu quả. Ở Việt Nam,Đảng Cộng sản Việt Nam cũng đã đặc biệt coi trọng công tác giáo dục pháp luật, ngay từ Đại hội VI Đảng ta đã nhấn mạnh: “phải coi trọng công tác giáo dục, tuyên truyền, giải thích pháp luật. Đưa việc giáo dục pháp luật vào hệ thống các trường của Đảng, của Nhà nước (kể cả các trường phổ thông, đại học), của các đoàn thể nhân dân. Cán bộ quản lý các cấp từ trung ương đến đơn vị cơ sở phải có kiến thức về quản lý hành chính và hiểu biết pháp luật”[2].

1. Những kết quả đạt được

Nhận thức rõ vai trò và tầm quan trọng của hoạt động tuyên truyền, PBGDPL, trong những năm qua, Đảng bộ các cấp, các ngành trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực. Các hoạt động này một mặt làm cho pháp luật của Nhà nước đi vào đời sống xã hội, nâng cao nhận thức và hành động phù hợp với pháp luật của nhân dân các dân tộc trong tỉnh, mặt khác làm cho xã hội của tỉnh Tuyên Quang đi vào ổn định và trật tự. Đây là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị trong tỉnh, trong đó, lực lượng chủ đạo, nòng cốt trong hoạt động này là Hội đồng phối hợp PBGDPL tỉnh.

Trong năm 2015, Hội đồng phối hợp PBGDPL tỉnh đã bám sát kế hoạch hoạt động, quan tâm tư vấn, tham mưu hoàn thiện thể chế về PBGDPL, hòa giải ở cơ sở; hướng dẫn các cơ quan, đơn vị xác định những nội dung pháp luật trọng tâm cần phổ biến, gắn với nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh của tỉnh; đã ký kết kế hoạch phối hợp với Ban Chỉ đạo cải cách tư pháp tỉnh về thông tin, tuyên truyền, phổ biến về chủ trương, nhiệm vụ cải cách tư pháp và hoạt động tư pháp, giai đoạn 2015 – 2020. Các hoạt động của Hội đồng phối hợp PBGDPL đã bám sát chức năng, nhiệm vụ được quy định tại Quyết định số 27/2013/QĐ- TTg ngày 19/5/2013 của Thủ tướng Chính phủ; công tác phối hợp ngày càng chặt chẽ, bài bản hơn, trách nhiệm của thành viên Hội đồng phối hợp PBGDPL được nâng lên, đặc biệt đã phát huy được vai trò điều hành, tổ chức hoạt động của người có thẩm quyền trong Hội đồng phối hợp PBGDPL.

Bên cạnh đó, Sở Tư pháp đã thực hiện tốt vai trò là cơ quan thường trực Hội đồng phối hợp PBGDPL tỉnh, kịp thời tham mưu giúp Hội đồng phối hợp PBGDPL, tư vấn cho Ủy ban nhân dân tỉnh các giải pháp để thực hiện có hiệu quả công tác tuyên truyền, PBGDPL. Một số nhiệm vụ đạt kết quả cao, như: Tổ chức thành công cuộc thi viết “Tìm hiểu Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013”; ban hành kế hoạch và tổ chức triển khai các luật được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 8, và kỳ họp thứ 9; tổ chức hưởng ứng “Ngày pháp luật Việt Nam” năm 2015; tuyên truyền về đại hội Đảng các cấp; Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị; tổ chức tuyên truyền pháp luật cho các đối tượng đặc thù… qua đó đã tạo thành đợt sinh hoạt chính trị sâu rộng trong toàn tỉnh, huy động sự tham gia của cả hệ thống chính trị và nhân dân trong tỉnh.

Ngoài ra, công tác củng cố, kiện toàn đội ngũ cán bộ thực hiện hoạt động tuyên truyền, PBGDPL trên địa bàn tỉnh cũng đã được quan tâm; công tác tập huấn nghiệp vụ, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ thực hiện công tác PBGDPL đã được thực hiện; chất lượng công tác tuyên truyền, PBGDPL từng bước được nâng lên. Công tác phối hợp tốt giữa các cơ quan, đơn vị trong việc tổ chức thực hiện các hình thức PBGDPL được nâng cao một cách rõ rệt. Vì vậy, trong năm 2015 các cơ quan, đơn vị trên địa bàn tỉnh đã tổ chức thành công hàng ngàn buổi tuyên truyền pháp luật, treo hàng trăm băng rôn, khẩu hiệu, phát sóng nhiều tin, phóng sự, tổ chức nhiều đợt cao điểm tuyên truyền về các chính sách mới được ban hành, cung cấp hàng ngàn bộ tài liệu tuyên truyền pháp luật… đến các tầng lớp nhân dân trên địa bàn tỉnh.

2. Những khó khăn, hạn chế

Bên cạnh những kết quả đạt được, thực tế cho thấy công tác tuyên truyền, PBGDPL trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang vẫn còn gặp không ít khó khăn, hạn chế như: Tuyên Quang là một tỉnh miền núi phía Bắc, địa hình sông suối dày đặc, bị chia cắt bởi nhiều dãy núi cao, giao thông đi lại chưa thực sự thuận lợi; đời sống của nhân dân trên địa bàn tỉnh còn gặp nhiều khó khăn; với 22 dân tộc, chủ yếu là dân tộc ít người, sinh sống ở vùng núi cao, vùng sâu, vùng xa…; tình hình vi phạm pháp luật vẫn xảy ra, những vụ vi phạm có tính chất đặc biệt nghiêm trọng có dấu hiệu gia tăng, đối tượng vi phạm là người dân tộc ít có điều kiện được tìm hiểu về pháp luật chiếm tỷ lệ lớn; việc xã hội hóa công tác truyên truyền, PBGDPL chưa thực hiện được nhiều; việc truyên truyền, PBGDPL bằng hình thức tuyên truyền miệng còn hạn chế, nhất là ở thôn, xóm, tổ dân phố; việc thực hiện kinh phí chi cho công tác hòa giải ở cơ sở còn chậm; việc chỉ đạo rà soát, sửa đổi, bổ sung quy ước còn chậm; kinh phí phục vụ cho công tác tuyên truyền, PBGDPL ở nhiều cơ quan, đơn vị còn hạn chế, chủ yếu sử dụng từ kinh phí chi thường xuyên

Một số nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng trên là do: Nguồn lực cho công tác tuyên truyền, PBGDPL còn khó khăn, hạn hẹp; đội ngũ cán bộ chuyên trách về công tác tuyên truyền, PBGDPL từ tỉnh đến cơ sở còn ít; đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật hoạt động không đồng đều, một số cán bộ có trình độ và kỹ năng tuyên truyền còn hạn chế, chưa thu hút được người nghe; theo Quy chế tổ chức và hoạt động của thôn, xóm, bản, tổ dân phố được ban hành kèm theo Quyết định số 17/2013/QĐ-UBND, ngày 20/8/2013 của Ủy ban nhân dân tỉnh Tuyên Quang thì Hội nghị thôn, tổ dân phố được tổ chức mỗi năm 2 lần (khi cần thiết có thể họp bất thường), nên thời gian dành cho việc tuyên truyền, PBGDLP luật ít; việc tổ chức họp chuyên đề để tuyên truyền, PBGDPL khó khăn. Hệ thống truyền thanh cơ sở nhiều nơi đã hư hỏng, không đáp ứng được yêu cầu tuyên truyền, PBGDPL; công chức được giao nhiệm vụ chưa chủ động tham mưu hướng dẫn tổ hòa giải lập hồ sơ đề nghị thanh toán kinh phí chi thù lao hòa giải; hơn nữa, trình độ dân trí chưa cao, người dân của địa phương chủ yếu là người dân tộc, sống xa trung tâm thành phố, hiểu biết về văn hóa còn hạn chế, trong khi hoạt động tuyên truyền thường ngắn gọn, khái quát, cô đọng. Người dân có đến nghe tuyên truyền thì việc lĩnh hội kiến thức pháp luật cũng không được bao nhiêu. Muốn khai thác thêm thông tin về pháp luật thì điều kiện khai thác qua các trang mạng xã hội, trình độ, khả năng khai thác của bản thân cũng còn nhiều hạn chế.

3. Một số nhiệm vụ và giải pháp trong thời gian tới

Để nâng cao hiểu biết pháp luật của cán bộ và nhân dân trong tỉnh, hạn chế vi phạm pháp luật, hình thành thói quen sống làm việc theo Hiến pháp và pháp luật trong thời gian tới hoạt động tuyên truyền, PBGDPL cần thực hiện tốt những giải pháp sau:

Thứ nhất, kiện toàn đội ngũ báo cáo viên và tuyên truyền viên pháp luật. Các cấp, các ngành có thẩm quyền cần quan tâm hơn nữa đến công tác kiện toàn đội ngũ báo cáo viên và tuyên truyên truyền viên pháp luật, đảm bảo về số lượng và chất lượng, nhất là đội ngũ tuyên truyền viên. Phối hợp với các đơn vị có liên quan mở các lớp tập huấn bồi dưỡng và nâng cao kiến thức pháp luật cho chính đội ngũ này, trang bị thêm những kỹ năng cần thiết để khi tuyên truyền ở cơ sở họ có khả năng vận dụng kiến thức, phương pháp tuyên truyền vào nhóm đối tượng cụ thể cho phù hợp;

Thứ hai, tích cực, chủ động tuyên truyền đúng đối tượng theo quy định của Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật. Ở cơ sở cũng nên nhóm thành từng nhóm đối tượng để tuyên truyền cho phù hợp. Ví dụ, với nội dung của Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Phòng, chống bạo lực trong gia đình, thì đối tượng được tuyên truyền ở đây phải gồm cả nam và nữ, nhất là những người thường xuyên có hành vi bạo lực. Không nên chỉ mời người đại diện hộ gia đình, mà nên khuyến khích tất cả các thành viên trong gia đình đến nghe (trừ những người già yếu, con trẻ đi học…). Thực tiễn tuyên truyền ở cơ sở gần như đối tượng đến nghe các luật này chỉ thấy toàn phụ nữ. Trong khi thiếu đi đàn ông và thanh niên – những đối tượng rất cần thiết để tiếp thu nội dung của hai văn bản luật trên;

Thứ ba, Hội đồng phối hợp PBGDPL tỉnh nên tập trung vào những nội dung cụ thể: Tư vấn tổ chức các hoạt động hường ứng “Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” năm 2016; triển khai các luật mới được Quốc hội khóa XIV thông qua tại các kỳ họp; tuyên truyền kết quả Đại hội Đảng các cấp, nhất là kết quả Đại hội, Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng, tuyên truyền pháp luật về bầu cử, các luật có liên quan thiết thực đến cuộc sống, sinh hoạt của nhân dân, như: Bộ luật Dân sự năm 2015; Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015; Bộ luật Hình sự năm 2015; Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015; Luật Tố tụng hành chính (sửa đổi), Luật Tạm giữ, tạm giam, Luật Trưng cầu ý dân, Luật Phí, lệ phí;

Thứ tư, đổi mới, kết hợp sử dụng nhiều hình thức tuyên truyền phù hợp. Điều quan trọng nhất là hình thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục phải phù hợp với đối tượng thì mới mang lại hiệu quả của hoạt động tuyên truyền. Ví dụ, ở vùng xa xôi, hẻo lánh thì khó có thể tổ chức thành hội thi, mà chủ yếu tuyên truyền thông qua họp thôn, tư vấn trực tiếp tại gia đình. Chú trọng những đối tượng hoặc gia đình có thành viên hay vi phạm pháp luật;

Thứ năm, tăng cường kiểm tra về hoạt động tuyên truyền, PBGDPL. Các cơ quan, đơn vị cần thường xuyên kiểm tra hoạt động tuyên truyền, PBGDPL tại các đơn vị trực thuộc mình quản lý, đảm bảo các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước thường xuyên được cập nhật đến cán bộ, công chức ở đơn vị mình. Hội đồng phối hợp, PBGDPL tỉnh cần tích cực kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở các đơn vị cấp dưới thực hiện tốt chức năng của mình. Yêu cầu bổ sung hoặc thay đổi hình thức tuyên truyền không phù hợp;

Thứ sáu, tăng thêm kinh phí cho hoạt động truyên truyền, PBGDPL. Các cấp, các ngành nghiên cứu bổ sung thêm kinh phí cho hoạt động tuyên truyền pháp luật, nhất là ở cơ sở. Vì để tuyên truyền pháp luật đến người dân hiệu quả thì ngoài việc giành thời gian nghiên cứu về các văn bản pháp luật, tuyên truyền viên còn phải nghiên cứu vận dụng hình thức tuyên truyền cho phù hợp với đối tượng, chưa kể địa hình phức tạp, chia cắt, giao thông đi lại chưa thuận tiện… việc thông báo để người dân đến nghe tuyên truyền cũng là một việc hết sức khó khăn. Việc bổ sung thêm kinh phí cho hoạt động này nói chung và tuyên truyền viên ở cơ sở nói riêng là một việc làm hết sức cần thiết;

Thứ bảy, các cấp Ủy đảng, chính quyền, mặt trận, các ngành chức năng ở địa phương tăng cường chỉ đạo, quan tâm, phối hợp với nhau thực hiện tốt hơn nữa việc tuyên truyền pháp luật cho cán bộ, công chức, người lao động trong cơ quan, đơn vị mình, đồng thời tư vấn, chia sẻ những hình thức tuyên truyền thiết thực, hiệu quả cho các đơn vị khác. Vận động cán bộ, đoàn viên, hội viên của tổ chức mình thực hiện tốt nghĩa vụ công dân nơi cư trú. Phối hợp các hoạt động tuyên truyền, PBGDPL với việc thực hiện cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết, xây dụng đời sống văn hóa”, thực hiện “Quy chế dân chủ ở cơ sở” và “xây dựng xã hội học tập”. Tổ chức sơ kết, tổng kết và kiểm tra tổ chức thực hiện tất cả các hoạt động nói trên.

ThS. Nguyễn Thị Mai

Trường Chính trị tỉnh Tuyên Quang

Luật Công chứng số 53/2014/QH13 có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2015 đã dành riêng những điều, khoản để quy định về tiêu chuẩn công chứng viên và việc tập sự hành nghề công chứng viên. Việc hoàn thành thủ tục tập sự hành nghề công chứng viên là điều kiện bắt buộc để được đề nghị bổ nhiệm công chứng viên. Đồng thời, ngày 15/4/2015, Bộ Tư pháp cũng đã ban hành Thông tư số 04/2015/TT-BTP hướng dẫn tập sự hành nghề công chứng (Thông tư số 04/2015/TT-BTP). Tuy nhiên, các văn bản trên đều chưa có những quy định thật cụ thể và đã phát sinh những bất cập trong việc thực hiện tập sự hành nghề công chứng đối với một số trường hợp nhất định trên thực tế, từ đó rất khó khăn cho các cơ quan, đơn vị, địa phương trong quá trình áp dụng.

Thứ nhất, đối với những trường hợp công chức đang công tác tại các cơ quan thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh (không phải công tác tại Sở Tư pháp), đã được quy hoạch và được cấp có thẩm quyền có định hướng bố trí giữ chức vụ trưởng phòng tại các phòng công chứng. Đây là công việc bình thường và đương nhiên trong công tác cán bộ tại địa phương. Tuy nhiên, theo quy định hiện hành tại khoản 2 Điều 19 Luật Công chứng năm 2014 thì trưởng phòng công chứng phải là công chứng viên. Cùng với đó, để được bổ nhiệm công chứng viên thì phải bảo đảm các tiêu chuẩn, trong đó có điều kiện “phải hoàn thành tập sự hành nghề công chứng viên theo thời gian quy định là 12 tháng đối với người có giấy chứng nhận tốt nghiệp khóa đào tạo nghề công chứng”. Như vậy, vấn đề đặt ra ở đây là việc tập sự hành nghề công chứng được thực hiện như thế nào (trong trường hợp đã qua lớp đào tạo nghề công chứng theo quy định). Bởi lẽ, những trường hợp này đang công tác tại các cơ quan khác, không thể bố trí thời gian để đến các tổ chức hành nghề công chứng thực hiện việc tập sự trong thời gian dài như vậy. Mặt khác, theo quy định tại khoản 2 Điều 2 Thông tư số 04/2015/TT-BTP thì: “Người thuộc một trong các trường hợp sau đây thì không được đăng ký tập sự: …Người đang là cán bộ, công chức, viên chức (trừ viên chức làm việc tại phòng công chứng)…”. Đây là vấn đề vướng mắc đang nảy sinh trong thực tế. Thiết nghĩ, Bộ Tư pháp cần phối hợp với các bộ, ngành có liên quan sớm có hướng dẫn cụ thể về vấn đề này. Nên chăng, quy định rút ngắn thời gian tập sự đối với những trường hợp này, đồng thời cho phép vận dụng thời gian tập sự, nghiên cứu công việc vào thời điểm ngoài giờ hành chính và các ngày nghỉ (vì các tổ chức hành nghề công chứng làm việc cả các ngày thứ bảy, chủ nhật). Hoặc cũng có thể quy định thời gian những trường hợp này công tác, làm việc tại các cơ quan hành chính nhà nước được xem như là thời gian tập sự hành nghề công chứng. Không nên quy định “cứng” đối với điều kiện “trưởng phòng công chứng phải là công chứng viên” bởi lẽ, trên thực tế thì đã có những trường hợp giữ chức vụ phó trưởng phòng phụ trách phòng công chứng không phải là công chứng viên, trong khi đó thì giữa hai chức danh trưởng phòng công chứng và phó trưởng phòng phụ trách phòng công chứng về thực tế thì không khác gì nhau, họ đều quản lý, điều hành phòng công chứng và đều hưởng quyền lợi, chịu trách nhiệm như nhau trong việc điều hành đơn vị phòng công chứng. Có như vậy, thì mới bảo đảm việc thực hiện tập sự hành nghề công chứng đối với các trường hợp này và cũng đồng thời đảm bảo cho các địa phương, đơn vị vận dụng trong công tác cán bộ liên quan đến việc luân chuyển, chuyển đổi vị trí công tác.

Thứ hai, đối với những trường hợp công chức, viên chức đang công tác tại các đơn vị chuyên môn, nghiệp vụ, đơn vị sự nghiệp khác thuộc Sở Tư pháp đã được quy hoạch, dự kiến bố trí làm công chứng viên tại các phòng công chứng. Cũng tương tự như các trường hợp trên, việc tập sự của các trường hợp này là rất khó khăn, vì lý do biên chế, lý do công việc và các quy định của pháp luật hiện hành. Theo quy định thì những trường hợp này nếu muốn đủ điều kiện để được bổ nhiệm công chứng viên thì cũng phải thực hiện việc tập sự hành nghề công chứng tại các tổ chức hành nghề công chứng. Tuy nhiên, hiện tại họ đang làm việc tại các đơn vị chuyên môn, sự nghiệp thuộc Sở Tư pháp (không phải tại các phòng công chứng) thì việc tập sự được thực hiện như thế nào. Rất cần được cơ quan có thẩm quyền hướng dẫn cụ thể về vấn đề này. Thực tế, tại một số địa phương đang cần tạo nguồn từ công chức, viên chức thuộc Sở Tư pháp để đề nghị bổ nhiệm công chứng viên nhưng gặp phải vướng mắc quy định hiện hành về tập sự hành nghề công chứng. Theo như quy định tại khoản 2 Điều 2 Thông tư số 04/2015/TT-BTP thì các trường hợp là công chức, viên chức (không đang công tác tại phòng công chứng) thuộc các Sở Tư pháp không thể nào thực hiện được việc tập sự hành nghề công chứng để bảo đảm đủ điều kiện được bổ nhiệm công chứng viên. Hiện tại, một số Sở Tư pháp dự kiến “vận dụng” việc tập sự hành nghề công chứng đối với các trường hợp này bằng việc ban hành quyết định biệt phái đến công tác tại các phòng công chứng đối với những trường hợp này. Tuy nhiên, việc làm này chỉ được thực hiện thuận lợi đối với những Sở Tư pháp được phân bổ số lượng biên chế công chức hợp lý; còn đối với những Sở Tư pháp có số lượng biên chế công chức ít thì rất khó khăn và có thể nói là không thể thực hiện việc này. Mặt khác, có Sở Tư pháp cũng dự kiến vận dụng bằng việc ban hành quyết định điều động những trường hợp này đến công tác tại các phòng công chứng. Tuy nhiên, vướng mắc về việc quy định, phân định rõ ràng giữa viên chức và công chức theo Luật Cán bộ, công chức năm 2008 và Luật Viên chức năm 2010. Theo quy định thì người lao động làm việc tại các phòng công chứng là viên chức (trừ chức danh trưởng phòng), trong khi đó những trường hợp công tác tại các phòng chuyên môn, nghiệp vụ thuộc Sở Tư pháp là công chức. Như vậy, việc điều động đối với những trường hợp từ công chức thành viên chức là phải theo quy trình và quy định của pháp luật có liên quan, không dễ dàng thực hiện và phải xin ý kiến quyết định của cấp có thẩm quyền (cụ thể là Sở Nội vụ). Mặt khác, trong trường hợp chỉ tiêu biên chế được giao cho các phòng công chứng đã được sử dụng hết thì “phương án” này cũng không thể thực hiện được. Nên chăng, Bộ Tư pháp sớm có quy định cụ thể về những trường hợp này được miễn thời gian tập sự hành nghề công chứng, bởi lẽ họ đang công tác tại các phòng chuyên môn, nghiệp vụ thuộc Sở Tư pháp, quản lý nhà nước về lĩnh vực công chứng hoặc cũng có thể quy định cụ thể việc tập sự hành nghề công chứng ngoài thời gian hành chính hoặc các ngày nghỉ tại các tổ chức hành nghề công chứng đối với những trường hợp này. Như vậy, sẽ thuận lợi hơn cho các địa phương trong việc phát triển nguồn công chứng viên và tạo điều kiện cho các Sở Tư pháp thuận tiện trong công tác tổ chức cán bộ có liên quan.

Những vướng mắc này rất cần được cấp có thẩm quyền, mà cụ thể là Bộ Tư pháp hướng dẫn cụ thể, rõ ràng để các đơn vị, địa phương, cá nhân có liên quan triển khai thực hiện, bảo đảm đúng quy định của pháp luật và tình hình thực tế.

Nguyễn Xuân Viễn